Διαβάζοντας την ομιλία του Σταύρου Ζουμπουλάκη, που εκφωνήθηκε στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος στις 27 Ιανουαρίου του 2018 (Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος), το πρώτο πράγμα που μου ήρθε στο μυαλό είναι πως το μικρό αυτό βιβλίο-διαμαντάκι των Εκδόσεων Πόλις θα «έπρεπε» να διανέμεται. Θα «έπρεπε» να διανέμεται γενικώς και αδιακρίτως, έτσι ώστε όλο και περισσότερος κόσμος να ενημερώνεται για το ζήτημα του Ολοκαυτώματος σωστά και με εύκολο τρόπο.
Μέσα στην ομιλία περιλαμβάνονται διάφορα στοιχεία σχετικά με αυτό το ιστορικό ζήτημα τα οποία θα διαφωτίσουν τον αναγνώστη. Πρώτα απ' όλα τον ομιλητή απασχολεί το θέμα του κατά πόσο και τι γνώριζαν οι άνθρωποι εκείνη την εποχή για τον αφανισμό των Εβραίων. Φυσικά, όπως σημειώνει ο ίδιος ο Στ. Ζουμπουλάκης, σε αυτή την ερώτηση δεν μπορεί να δοθεί μία και μοναδική απάντηση, καθώς πρέπει να δούμε τα πράγματα κατά περίπτωση και να δείξουμε τη δέουσα προσοχή. Ωστόσο αν κοιτάξουμε, σε πρώτη φάση τουλάχιστον, τι γινόταν στην ίδια τη Γερμανία, μπορούμε να καταλάβουμε πολλά. Οι Νόμοι της Νυρεμβέργης που θεσπίστηκαν το 1935 αποτέλεσαν τη βάση ώστε οι Εβραίοι να χάσουν προοδευτικά όλα τους τα δικαιώματα. Επιπλέον, όπως καυστικά σημειώνει ο ομιλητής, το έγκλημα αυτό δε θα μπορούσε να γίνει εάν δεν υπήρχαν συνεργοί. Πρώτα απ' όλα χρειάζονταν η ενεργός συμπαράσταση αλλά, ταυτόχρονα, και η ένοχη αδιαφορία της γερμανικής κοινωνίας κι έπειτα οι πρόθυμοι φασίστες και αντισημίτες των ευρωπαϊκών χωρών που προσέφεραν χείρα βοηθείας στο όλο αυτό το «εγχείρημα» (σ.σ. της Τελικής Λύσης) του Γ' Ράιχ.
Πράγμα που μας οδηγεί στο κυρίως θέμα: τον αντισημιτισμό. Ως έννοια τον συναντάμε στον γερμανικό κόσμο του 1870 και 1880, καθώς τότε άρχισαν να αναδύονται τα πρώτα οργανωμένα αντιεβραϊκά κινήματα με εθνικιστική κατεύθυνση. Ο αντισημιτισμός, λοιπόν, δεν είναι ιστορικοκοινωνικό φαινόμενο του 20ου αιώνα. Είναι συστατικό χαρακτηριστικό της ευρωπαϊκής ιστορίας, καθώς πηγάζει από τον ιστορικό και θρησκευτικό αντιιουδαϊσμό (περισσότερες πληροφορίες γι' αυτό μπορεί κανείς να βρει στο βιβλίο
Τι είναι αντισημιτισμός; του Πιέρ-Αντρέ Ταγκυέφ που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις της Εστίας). Ενδιαφέρουσα είναι η αναφορά του Σταύρου Ζουμπουλάκη στον Λούθηρο, ο οποίος ανέτρεψε ταχύτατα τα πάντα μέσα στη χριστιανική Ευρώπη εκτός από τον αντιιουδαϊσμό, καθώς ο ίδιος παρέμενε αντισημίτης. Ο ναζιστικός αντισημιτισμός, λοιπόν, αποτέλεσε συνεκτική συνέχεια του ιστορικού αντιιουδαϊσμού, η απόφαση της
Τελικής Λύσης, όμως, αποτελεί ένα σημείο τομής στην ιστορία.
Ο Σταύρος Ζουμπουλάκης ασκεί οξεία κριτική στην αντιμετώπιση του ιστορικού αυτού ζητήματος από την Ελλάδα, επισημαίνοντας αυστηρά και ξεκάθαρα πως –δυστυχώς– η χώρα μας δεν έκανε τίποτα δραστικό για να σώσει τους Εβραίους πολίτες της και τους άφησε να χαθούν. Και ψέγει, εν συνεχεία, την Ορθόδοξη Εκκλησία, καθώς είναι η μόνη χριστιανική Εκκλησία που δεν εξέδωσε ποτέ ένα επίσημο κείμενο με το οποίο να καταδικάζει τον αντισημιτισμό.
Η ομιλία ολοκληρώνεται με το σημαντικότερο κατ' εμέ συμπέρασμα, με αυτό που αποτελεί τον πρώτιστο λόγο για να συνδιαλαγεί κανείς με το ζήτημα αυτό: «το Ολοκαύτωμα θέτει υπό διαρκή δοκιμασία την ηθική μας συνείδηση». Το Ολοκαύτωμα πρωτίστως και πάνω απ' όλα αποτελεί ξανά και ξανά ένα εφαλτήριο για να διερωτηθεί κανείς μέσα του πάνω στο ζήτημα της ηθικής. Και από αυτό το συμπέρασμα ο Σταύρος Ζουμπουλάκης καταλήγει σε δύο πολύ σημαντικές διαπιστώσεις. Πρώτα απ' όλα, πως κανείς μας δεν είναι προφυλαγμένος από τη διάπραξη του κακού. Δεν υπάρχει τίποτα εξωτερικό (η κοινωνία, ο πολιτισμός, η μόρφωση) που θα μπορούσε a priori να εξασφαλίσει ότι κάποιος δε θα διαπράξει το κακό. Παρά μόνο κάτι εσωτερικό, όπως πολύ σπουδαία το διατυπώνει ο ομιλητής: «Μόνη εγγύηση είναι εκείνο το λεπτό, εύθραυστο και τρεπτό πράγμα που είναι η ανθρώπινη συνείδηση, όταν λάβει κάποια στιγμή τη δύσκολη απόφαση να μην κάνει κακό σε άλλον άνθρωπο». Και δεύτερον, ότι η παθητικότητα δεν είναι επ' ουδενί λόγω μια ηθικά ουδέτερη στάση. Καθώς αφήνει το κακό να προχωρά ανεμπόδιστο.
Η ομιλία του Σταύρου Ζουμπουλάκη, ένα κράμα ιστορικών δεδομένων, κριτικής στάσης και αμεσότητας προς τον ακροατή-αναγνώστη είναι ένα κείμενο σημαντικό και αξιοδιάβαστο από όλους μας.
Ομιλητής: Σταύρος Ζουμπουλάκης
Τίτλος βιβλίου: Για το Ολοκαύτωμα
Εκδόσεις Πόλις
