Austerlitz
Section: Memory/History (M/H)
To ντοκιμαντέρ
Austerlitz (2016) του Sergei Loznitsa λειτουργεί ως ένα παράθυρο στον τρόπο με τον οποίο οι τουρίστες αντιμετωπίζουν τους εκθεσιακούς χώρους των στρατοπέδων συγκέντρωσης του Dachauκαι του Sachsenhausen. Το φιλμ έχει δανειστεί τον τίτλο του κι έχει εμπνευστεί από το ομώνυμο μυθιστόρημα του WGSebald. Ο δημιουργός, παράλληλα, αξιοποιεί το γλωσσικό ολίσθημα που προκαλείται από τον τίτλο, ο οποίος παραπέμπει στο ομόηχο «Auschwitz». Το ντοκιμαντέρ μολονότι δίνει αρχικά την εντύπωση ότι θα σχολιάσει το φαινόμενο κατά το οποίο ανέμελοι τουρίστες και τουρίστριες βγάζουν φωτογραφίες τους εαυτούς τους μπροστά από την είσοδο των στρατοπέδων και στα κρεματόρια, στην πραγματικότητα διατηρεί μια στάση αποστασιοποιημένη και αφήνει το κοινό να εξάγει τα δικά του συμπεράσματα.
Το φιλμ εξελίσσεται μονότονα, όσον αφορά την οπτικοακουστική του φόρμα-αυτός άλλωστε ήταν εξαρχής ο σκοπός του. Σταθερά ασπρόμαυρα μονοπλάνα καταγράφουν την κίνηση των εκατοντάδων τουριστών, καθώς περιδιαβαίνουν τους μνημειακούς χώρους. Δύσκολα διακρίνεται κάποιος διάλογος που μπορεί να ακουστεί, ενώ περιστασιακά ακούγονται οι ιστορικές αναλύσεις από ξεναγούς που άλλοτε συντονίζουν, άλλοτε προσπαθούν να εγείρουν το ενδιαφέρον ενός κουρασμένου κοινού και άλλοτε προσθέτουν το δικό τους σχόλιο κατά την ξενάγηση. Το τουριστικό κοινό αποτελείται από άτομα κάθε φυλής, φύλου, ηλικίας και εκφράζει στο σύνολό του μια στάση ανάλαφρη, χαλαρή και συνεπώς, μη σεβαστή προς τα μαρτύρια και τα απάνθρωπα βιώματα που αφηγούνται οι τοίχοι των στρατοπέδων. Περπατούν χαλαροί, συχνά χαμογελαστοί, διατηρώντας μια σταθερή φλυαρία, βγάζουν φωτογραφίες, κοιτούν με περιέργεια τους χώρους. Η γενικότερη συμπεριφορά τους δίνει την εντύπωση ότι ψυχαγωγούνται σε ένα θεματικό πάρκο. Και μέσα από όλη αυτή την κοσμοσυρροή που παρατηρούμε ενοχλημένοι, γεννιέται μια βασική απορία: εμείς στη θέση τους θα αντιδρούσαμε διαφορετικά; Ως παρατηρητές το όλο θέαμα μοιάζει ενοχλητικό και κάποιες συμπεριφορές αγγίζουν τα όρια της ανοησίας και της αποχαύνωσης, ωστόσο, δεν μπορούμε να είμαστε βέβαιοι πως η στάση μας θα ήταν πολύ διαφορετική.
Το ντοκιμαντέρ περισσότερο δημιουργεί έναυσμα για περαιτέρω συζήτηση και διερεύνηση αυτή της στάσης απέναντι στην ιστορία και τη μνήμη παρά προσπαθεί να απαντήσει με απόλυτες αλήθειες. Οι αιτίες της συμπεριφοράς των τουριστών μπορούν μόνο να υποτεθούν από τους/τις θεατές του φιλμ.
Ενδεχομένως, η βαθιά επιθυμία αυτοπροβολής, ίσως η απομάκρυνση από το ιστορικό παρελθόν, πιθανότατα η απουσία κριτικής σκέψης οδηγούν στην ανέμελη στάση, στις selfiesκαι στην αντιμετώπιση του χώρου ως μέσου ψυχαγωγίας. Αυτές οι απορίες με τη σειρά τους παράγουν περισσότερα θέματα προς συζήτηση. Θα έπρεπε να επιβάλλεται στους/στις επισκέπτες/επισκέπτριες μια συγκεκριμένη συμπεριφορά, ένδυση ή η απαγόρευση φωτογραφιών; Μπορεί κανείς να επιλέξει να δει το φαινόμενο περισσότερο αισιόδοξα: οι άνθρωποι που επισκέπτονται τους μνημειακούς χώρους αποδεικνύουν ότι διατηρούν μια περιέργεια και μία ενεργητική στάση ανακάλυψης και γνωριμίας με την ιστορία. Ίσως, όμως, και όχι.
Το ντοκιμαντέρ μπορεί πολύ εύκολα να αποθαρρύνει το κοινό να το παρακολουθήσει λόγω της ιδιαιτερότητας του τρόπου κινηματογράφησης και σίγουρα δεν απευθύνεται σε όσους/όσες ζητούν ξεκάθαρες απαντήσεις, καθώς βασίζεται αποκλειστικά στη μέθοδο της παρατήρησης και δεν επιχειρεί να αναλύσει το φαινόμενο υπό επιστημονικό πρίσμα. Ωστόσο, απόλυτα συνεπές στις προθέσεις του το κινηματογραφικό κείμενο ενεργοποιεί τους/τις θεατές να δώσουν τις δικές τους απαντήσεις στις ερωτήσεις που θέτει και σίγουρα, προκαλεί να αναλογιστούμε τη δική μας συμπεριφορά και στάση απέναντι στα μνημεία του ιστορικού παρελθόντος
.
Το Austerlitz επαναπροβάλλεται στην αίθουσα Frida Liappa στις 10/3 στη 13:15.
