Σταθμοί του σταυρού. Ο Χριστός στην πορεία προς την σταύρωση. Και η Μαρία, η 14χρονη δέσμια της θρησκευτικής πίστης, της μητριαρχικής οικογενειακής δομής στην πορεία προς την αγιοποίηση ή απλά προς τον μοναχικό θάνατο. Οι σταθμοί, στον καθολικισμό, 14 – τόσα και τα κεφάλαια της ταινίας – ενσταντανέ, μεγάλα σταθερά πλάνα, εικόνες στάσιμες μιας ζωής σε εξελικτική καταστροφή. Μια αντιπαραβολή του θεού, στον άνθρωπο και όχι στον οποιονδήποτε, αλλά στο έφηβο κορίτσι, όπου οι απολαύσεις της ζωής, οι ανάγκες της ευχαρίστησης ονομάζονται πειρασμοί – μήτρα αμαρτίας. Έτσι δασκαλεύεται από τους παπάδες – έτσι από την μάνα, όπου στην πίστη προσπαθεί να βρει μια δικαιολογία και μια επιβεβαίωση μιας ζωής πολλών «άνευ», ο αέναος κύκλος της κληρονομιάς από το προηγούμενο στο επόμενο, από την μάνα στην κόρη.
Η ταινία είναι δοκιμιακή και όχι κλασικά μυθοπλαστική. Μοιάζει με έρευνα, με μελέτη. Η κινηματογραφία χρησιμεύει στον δημιουργό ως εργαλείο για την κατανόηση πλευρών των συλλογισμών του. Συλλογισμών δυσνόητων ή δοσμένων με τρόπο σχετικά απρόσιτο. Όχι εξαρχής λάθος ή κατακριτέο. Δεν γνωρίζεις ως το τέλος, επαρκώς τις προθέσεις του δημιουργού. Υπάρχει ένα πασάλειμμα όπου σε δυσκολεύει να καταλάβεις αν στοχεύει στην κριτική της θρησκείας στην ολότητα της ως ιδεαλιστικό δημιούργημα (κάτι που ο ίδιος αρνείται), αν κριτικάρει τις συνέπειες της όπως η πνευματική υποδούλωση, η μακαριότητα και η απουσία από την ζωή – τις ομορφιές και τα εμπόδια της -, η καταπίεση και ο αυταρχισμός ή αν απλά θέλει να μετατρέψει την θρησκεία από αυστηρό ορθόδοξο δόγμα σε ένα εκμοντερνισμένο σύστημα – πάλι όμως – ιδεαλιστικών και μεταφυσικών ιδεών. Όλα
σίγουρα συνυπάρχουν και όλα μεταφέρονται σε εμάς.
Ο δημιουργός, μελετά τη θρησκευτικότητα, κρίνοντας τον διδακτισμό των παπάδων, με διδακτισμό και σχετικά ανώδυνη ρητορική και ο ίδιος. Δεν έχει κρίνει μέσα του την έννοια της θρησκείας και αυτό φαίνεται από τα αναπάντητα ερωτήματα που τίθονται σε πλαίσια όμως ευσέβειας. Αποδόμηση των δομών της εκκλησίας – όχι όμως της πίστης. Πράγμα ενοχικό, που περνά και στην οπτική της ταινίας. Αναπαράγει έννοιες αυτοξεθωριασμένες και τις ξαναδίνει υπόσταση. Γι’ αυτό και διδακτισμός. Προσπαθεί να βρει λύση, στα όρια που του έχουν δοθεί ως ιδεαλιστικά είθισται, παρά έξω από αυτά.
Η ταινία, που λειτουργεί στην βάση των διαλόγων, δυσκολεύει την ταύτιση. Λόγω διαφορετικών παραδόσεων – διαφορετικής επιρροής της θρησκείας στην χώρα μας. Αν και δομημένη σε μεγάλης διάρκειας πλάνα/κεφάλαια, ένα για κάθε σταθμό της σταύρωσης, δεν είναι αυτό που την ξεχωρίζει. Συνεχίζει να είναι γραμμική προς μια εξέλιξη αργής και μεθοδικής αυτοκαταστροφής της Μαρίας/Χριστού, με τα κεφάλαια, απλά να υποδεικνύουν διαφορετικές στιγμές από την ζωή της έφηβης, διαφορετικές στιγμές κατήχησης και μιας άλφα αμφισβήτησης ή αντίδρασης, στιγμές όπου η ανάγκη για αγιοσύνη μοιάζει το μοναδικό φάρμακο μπρος σε κάθε πόνο – κερδίζει εν τέλη την πραγματικότητα. Η Μαρία δεν ζει εφηβικά χρόνια. Είναι ερημίτισσα σε μια κοινωνία σε ζωντάνια. Απονεκρώνεται σιγά σιγά και η ευθύνη είναι της οικογένειας, της εκκλησίας, τελικώς ολόκληρης της κοινωνίας. Η εξαναγκαστική μάνα ισούται με την πνευματική υποταγή των δογμάτων. Εδώ είναι που η ταινία φεύγει από την σφιχτά θρησκευτική ανάλυση και περνά στο τομέα της κοινωνιολογίας.
Έχει πολλά ατού. Η κλιμάκωση προς την σωματική και πνευματική εξαθλίωση της πρωταγωνίστριας, η σύνδεση θρησκευτικής αλληγορίας και καθημερινής σύγχρονης ζωής, μικρές αφηγηματικές λεπτομέρειες απομάκρυνσης και επαφής με τον θεό και την πίστη και τις δεισιδαιμονίες, η αφήγηση που φορτώνει αργά προς ένα δράμα, εφάμιλλο εκκλησιαστικού πίνακα, που ανεβάζει ρυθμούς στις εντάσεις, στις σιωπές, στις ενοχές. Η Μαρία μοιάζει να ζει τα πάθη του Χριστού, μέσα στα δοσμένα όρια που της επιβλήθηκαν. Αρνείται να ξεφύγει ηθελημένα, γιατί το καλούπι δεν μπόρεσε παρά τις ρωγμές να σπάσει.
Στο ερώτημα που ο ίδιος ο δημιουργός βάζει αν υπάρχει ανάγκη ή μη για τόσο βαθύ θρησκευτικό αίσθημα ή ανελευθερία, το απαντά, με μια διφορούμενη έννοια. Ναι ο κόσμος είναι τούτος και μοναδικός, αλλά είναι τιμή να πεθαίνεις ακόμη και για αβάσιμες εικασίες. Μας αφήνει πλήρως, λοιπόν, μπερδεμένους, να αναρωτιόμαστε αέναα μπρος σε ένα ερώτημα που εδώ και πολλά χρόνια δεν τίθεται καν.
