γράφει ο Τάσος Γέροντας
Hans Fallada «Ο εφιάλτης». Μετάφραση Άγγελος Αγγελίδης, Μαρία Αγγελίδου. Εκδόσεις Gutenberg, σειρά Obis Literae, 2021.
312 σελίδες στο τυπικό πολύ καλής ποιότητας λευκό χαρτί της σειράς, με εξαιρετική μετάφραση (οφείλουμε πολλές ευχαριστίες στη Μαρία Αγγελίδου για τον εξαιρετικό τρόπο που μας μεταφέρει τα έργα μεγάλων γερμανόγλωσσων συγγραφέων), πολύ καλή επιμέλεια (αυτός ο φόβος του τελικού «ν» να έλειπε!), άψογη εκτύπωση και ιδιαίτερα στιβαρό δέσιμο με κλωστή και κόλλα.
Ο Χανς Φάλλαντα (ψευδώνυμο του Ρούντολφ Βίλχελμ Φρήντριχ Ντίτσεν) έγραψε αυτό το βιβλίο το 1946, έναν χρόνο πριν πεθάνει, σε ηλικία 53 ετών. Το βιβλίο είναι εν πολλοίς αυτοβιογραφικό. Περιγράφει τη ζωή ενός ζευγαριού Βερολινέζων, οι οποίοι, λόγω του πολέμου και των συνεχών βομβαρδισμών της πρωτεύουσας, είχαν μετακομίσει στο Πρεντσλάου, περίπου 100 χιλιόμετρα βόρεια του Βερολίνου. Ο πόλεμος έχει μόλις λήξει. Ο ήρωάς μας, ο συγγραφέας Δόκτωρ Ντολ, περιμένει με ανυπόκριτη χαρά τα απελευθερωτικά στρατεύματα της Σοβιετικής Ένωσης. Κι όσο περιμένουν, αυτός και η νεαρή σύζυγός του, μέσα του ξαναζωντανεύει η φρίκη, ο εφιάλτης του πολέμου. Κι όταν αργότερα οι Σοβιετικοί τοποθετήσουν τον Δρ. Ντολ δήμαρχο του Πρεντσλάου, με ευθύνη να αποκαταστήσει την τάξη στην πόλη και να φροντίσει τους κατοίκους, τότε ο Ντολ θα γνωρίσει όλη την κρυμμένη κακία των συμπολιτών του. Άνθρωποι που έβλεπαν τις κτηνωδίες των ναζί αλλά δεν μιλούσαν, και όχι πάντα από φόβο. Άνθρωποι που αδιαφορούσαν για την επιβίωση του διπλανού τους και απλώς συσσώρευαν τρόφιμα και άλλα αγαθά. Ο μικρόκοσμος του Πρεντσλάου είναι μια μικρογραφία της Γερμανίας του Γ’ Ράιχ: έχει ελάχιστους ανησυχούντες, αρκετούς μαυραγορίτες, κλέφτες, απατεώνες, καταδότες, και πολλούς αδιάφορους. Η απελευθέρωση από τους Σοβιετικούς είναι σαν να άνοιξε το στόμα του Ντολ σε βάρος του λαού του: «Δεν θα μας συγχωρέσουν ποτέ αυτά τα πράγματα», «πάει τέλειωσε, αυτός ο λαός χάθηκε».
Μην αντέχοντας τον φθόνο και τον πόλεμο των συμπολιτών τους, οι Ντολ θα επιστρέψουν στο Βερολίνο, στην αρχή χωρίς τίποτα από τα είδη στο σπίτι τους, σε μια προσπάθεια να βρουν τον προπολεμικό ρυθμό της ζωής τους στην πρωτεύουσα, ίσως και τις παλιές τους δουλειές. Εδώ το βιβλίο γίνεται ακόμα πιο ζοφερό. Οι βαθιές πληγές του πολέμου στην άλλοτε κραταιά πρωτεύουσα αφήνουν, μέσα από τις περιγραφές του Φάλλαντα, βαθιά σημάδια στον αναγνώστη. Ο εθισμός και των δύο Ντολ στη μορφίνη θα τους οδηγήσει στο νοσοκομείο, σε κλινική απεξάρτησης, στο χείλος της καταστροφής.
Κι όλα αυτά τα περιγράφει ο Δρ. Ντολ με τρόπο που μαυρίζει την καρδιά του αναγνώστη. Μιλά για τους συμπατριώτες του με απαξίωση. Με κάθε ευκαιρία μέμφεται την απάθεια, με την οποία παρακολουθούσαν τις θηριωδίες των ναζί, είτε στους κάθε λογής κρατούμενους, είτε στους ίδιους τους συμπολίτες τους. Δείχνει την «παράλυση» (όπως ο ίδιος λέει) του γερμανικού λαού μπροστά στο αύριο. Λέει «είχαν ξαναγίνει παιδιά που ζουν μόνο το Σήμερα, χωρίς το Αύριο να τα νοιάζει. Είχαν ξαναγίνει παιδιά, αλλά δεν είχαν τίποτα από την αθωότητα των παιδιών. Είχαν χάσει τις ρίζες τους, αυτός που έβοσκε γελάδια κι αυτή που κουβαλούσε σακιά, το παρελθόν είχε ξεγλιστρήσει μέσα από τα χέρια τους και το μέλλον παραήταν αβέβαιο για να το φορτώνουν με τέτοιες σκέψεις. Άσκοπα αφήνονταν στο ρεύμα της ζωής – έτσι κι αλλιώς, τι νόημα είχε η ζωή;». «Αυτούς τους ανθρώπους μπορεί κανείς να τους χωρίσει σε δύο κατηγορίες: σ’ αυτούς που δεν μπορούν πια να ελπίζουν τίποτα· και στους άλλους που δεν τολμούν να ελπίζουν τίποτα».
Παρότι το βιβλίο διακατέχεται από την οδύνη, τη λύπη και τον στεναγμό του Ντολ για τους Γερμανούς, το τέλος του είναι μια αισιόδοξη νότα, μια προτροπή προς όλους για ζωή εν ειρήνη.
Όπως όλα τα βιβλία του Φάλλαντα, κι αυτό είναι ένα σπουδαίο βιβλίο. Είναι ένα σκληρό, σκοτεινό βιβλίο, ένα βαρύ κατηγορητήριο προς έναν ολόκληρο λαό. Αλλά είναι και ένα αισιόδοξο τελικά βιβλίο. Επειδή, όπως λέει και ο ίδιος «σημασία δεν έχουν τα ερείπια, σημασία έχει η ζωή».
Διαβάστε το!
