Η Λαμπεντούζα, το Αμβούργο, η
Μνήμη και το Φαρμακονήσι
Τοιχογραφία σε ισπανικό σχολείο: Καταφθάνουμε.
Αφρικανοί πρόσφυγες βρίσκονται πια παντού στην ΕΕ, κι αυτό
όχι μόνο όταν μας το ανακοινώνουν τα ΜΜΕ. Η Λαμπεντούζα κατέκλυσε και τις
γερμανικές μεγαλουπόλεις. Στο Αμβούργο αγωνίζονται εδώ και μήνες 300 Λίβυοι
πρόσφυγες πολέμου για το δικαίωμα παραμονής, όπως δικαιούνται σύμφωνα με διάταξη
στο νόμο αλλοδαπών. Παρόλη την
υποστήριξη του πληθυσμού, το κυβερνόν κόμμα της SPD αρνείται να τους αναγνωρίσει το
δικαίωμα του πρόσφυγα, με τον δήμαρχο να αδιαφορεί για την κριτική που τού
ασκείται ακόμη και μέσα από το ίδιο του το κόμμα. Η χανσεατική πρωτεύουσα, η
ευμάρεια της οποίας οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην εμπορία και επεξεργασία
αποικιακών ειδών όπως καφές, κακάο και βαμβάκι, το Πανεπιστήμιο της οποίας
προέκυψε μέσα από το Ινστιτούτο Αποικιών, δυσκολεύεται εμφανώς με το αποικιακό
της κληροδότημα. Οι σημερινοί πρόσφυγες από την Λαμπεντούζα είναι ένα χαρακτηριστικό
παράδειγμα αφύπνισης της χανσεατικής μνήμης.
Η Ανωτάτη Σχολή Εικαστικών Τεχνών στο Αμβούργο είχε
καλύτερα αντανακλαστικά: Διοργανώνει συμπόσιο με το ανευλαβές, ακόμη και για
πολλούς από εμάς τους απογόνους του Κλεισθένους, θέμα: «BlackBox: Η Λαμπεντούζα, το
Αμβούργο και η Τέχνη». Ζητούμενο, η διάχυση ξεχασμένων πληροφοριών για το
αποικιοκρατικό παρελθόν του Αμβούργου όπως αντανακλάται διαρκώς στην εικόνα της πόλης,
στους πολιτιστικούς φορείς και στις εικαστικές
πρακτικές στο δημόσιο χώρο. Η MichelaOtt που ενόχλησε
ρωτώντας πρώτη, είναι καθηγήτρια αισθητικών θεωριών στην Ανωτάτη Σχολή Εικαστικών Τεχνών και
διοργανώτρια του Συμποσίου. Το «Μαύρο Κουτί» -ευρηματικός τίτλος σε ευθεία αντίθεση
με το «Άσπρο Κουτί / τις γκαλερί!- πρόκειται να ανοίξει το καπάκι και να ρίξει
φως πάνω στις επίκαιρες, αδιαφανείς, περίπλοκες σχέσεις που υπήρχαν και
υφίστανται ακόμη ανάμεσα στην Αφρική και το ατίθασο Αμβούργο των θαλασσών, την
πόλη του ελεύθερου λόγου που κυβερνιέται παραδοσιακά από σοσιαλδημοκράτες, το
Αμβούργο του ανοιχτού εμπορίου από την εποχή του Μεσαίωνα.
Σύμφωνα με τις δηλώσεις της διοργανώτριας, το αρχικά ζωτικό
ενδιαφέρον πολιτισμικών φορέων, μουσείων κ.λπ. που επαίνεσαν τη λαμπρή ιδέα, μετατράπηκε
στην πορεία σε τρόμο για τις συνέπειες και μετ’ ου πολύ σε ολική εξαφάνιση.
Έτσι ανέλαβε εκείνη με τον φορέα της και τη δική του λογοδοσία να ανοίξει τη
συζήτηση για το αποικιακό καθεστώς που καθόριζε τις οικονομικές του σχέσεις της
πόλης της αλλά και ολόκληρης της Γερμανίας
και της Ευρώπης, πάντοτε υπό το πρίσμα του δυσεπίλυτου πλέγματος ζητημάτων που
προκύπτουν από τη διαχείριση της ευρωπαϊκής πολιτικής για τους προσφύγων.
Ενώ στο Άμστερνταμ προκαλούνται οι εικαστικοί να «εμπνευστούν»
από το αποικιακό τους παρελθόν με μνημεία κατά της σκλαβιάς, το Αμβούργο κάνει
μόνο ελάχιστα: Πρόσφατα απομάκρυνε μάλιστα παρόμοια «άβολα» γλυπτά. Ο
πολιτισμός της μνήμης και της επεξεργασίας της, για την περίοδο αυτή μόνο λίγα
έχει κάνει. Η εικαστικός HMJokinen, στο
πλαίσιο του πρότζεκτ afrika-hamburg.de
εμφάνισε για δύο εβδομάδες (!) το μνημείο του αμφιλεγόμενου κυβερνήτη της
μοναδικής αποικίας της Γερμανίας στην Ανατολική Αφρική (τέως Τανγκανίκα) HermannvonWissmann(1853
– 1905) στο λιμάνι του Αμβούργου, ανδριάντας που κοιμόταν τον ύπνο του
«δικαίου» σε κάποια ανήλιαγα υπόγεια και τον ανέστησε έτσι όπως είχε καταλήξει
από την υπερέκθεσή του, κακοποιημένο και με τη δική του πρόσφατη ιστορία. Και
επειδή Γερμανία είναι αυτή, η δημόσια συζήτηση δεν καταπνίγηκε εντελώς από τα
ΜΜΕ και τις στρατηγικές εξουσίας τους. Το 95% των ερωτηθέντων σε onlineφόρουμ
συζήτησης απάντησαν ότι ακόμη και μνημεία μη αγαπητών περιόδων της ιστορίας
τους δεν θα πρέπει να διαβιούν σε υπόγεια. Ο κόσμος δηλαδή θέλει να τα βλέπει
ακόμη και σημαδεμένα από σπρέι και να ασκεί τη κριτική του, επεξεργαζόμενο το
σύνολο των πληροφοριών που προσφέρουν, από την άλλη, η ίδια δημοτική αρχή ασκεί
μια πολιτική ονοματοδοσίας των δρόμων με αναφορές σε αξιωματικούς αποικιών, εμπόρους
σκλάβων και πάσης φύσεως «εξερευνητές». «Για να σπάσουν τα ταμπού και να
δικαιολογήσουμε τη φήμη μας της ανοιχτής, σύγχρονης πόλης, ας τιμηθούν
επιτέλους προσωπικότητες που εδώ ή στην Αφρική αγωνίστηκαν κατά του ρατσισμού
και των αποικιακών καθεστώτων, μαύρων ή λευκών», δηλώνει η εικαστικός μας.
Αυτοκριτική με αυστηρότητα και εντιμότητα διακρίνεται σε
μια μεγάλη μερίδα συνειδητών πολιτών στη Γερμανία, και δη στο βορρά. Εδώ θέλω
να στρέψω την προσοχή σας στην αίσθηση ευθύνης που καθορίζει τη λειτουργία του
ακαδημαϊκού χώρου, και για τον λόγο αυτό χαίρομαι που κοινοποιώ τη δράση της Ανωτάτης
Σχολής Εικαστικών Τεχνών του Αμβούργου και τον ζήλο της καθηγήτριας των αισθητικών
θεωριών. Να πω και στα δικά μας, στον τόπο της λεβεντιάς και των ανδρειωμένων,
για το δικό μας το Φαρμακονήσι; Και να ευχηθώ πιθανώς και για ανάλογες δράσεις
αλλά έξω από τα ασφαλή οχυρά των WhiteCubes;
