Για να προσεγγίσουμε το μυθιστόρημα του Γιάννη Γρηγοράκη, το οποίο χαρακτηρίζεται από ατόφιο ρεαλισμό, πρέπει να ταξιδέψουμε στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, τότε που «όλα ήταν αληθινά»¹. Στην επικράτηση δηλαδή της επιστημοκρατίας που βασίζεται αποκλειστικά στην ανάλυση των πραγματικών γεγονότων. Κι αυτό γιατί οι πληροφορίες που μας δίνει ο συγγραφέας στο κείμενό του είναι λεπτομερέστατες, τόσο σε ιστορικό πλαίσιο –από την ύφεση του 1929 ως τις μέρες μας– όσο και σε επιστημονικό σχετικά με την παραγωγή του κρασιού –από την παραγωγή του, τις ποικιλίες, την καλλιέργεια, τους αμπελώνες και τα οινοποιεία.
Κι εδώ τίθεται το ερώτημα: «Πώς μπορεί να αποδοθεί λογοτεχνικά η πραγματικότητα, ώστε να παραμείνει αληθινή, όταν αναγκαστικά διαθλάται μέσα από την υποκειμενική αντίληψη του συγγραφέα;»
«Ο ρεαλιστής, εάν είναι καλλιτέχνης, δεν επιζητεί να μας δείξει μια κοινότυπη φωτογραφία της ζωής,
αλλά να μας δώσει μια θέαση πιο ολοκληρωμένη, πιο εντυπωσιακή, πιο διεισδυτική
από την ίδια την πραγματικότητα [….] Να κάνεις κάτι αληθινό σημαίνει επομένως
να δίνεις μια πλήρη ψευδαίσθηση του αληθινού…»
Γκυ ντε Μωπασσάν
Πάμε να δούμε τώρα αν ο Γρηγοράκης συγκροτεί μια αληθοφανή εσωτερική πραγματικότητα, που είναι αυτόνομη και υπακούει στους δικούς της νόμους αίτιου-αποτελέσματος και αν έχει «τη διαφάνεια μιας μη παραμορφωτικής εικόνας»².
Σύμφωνα με το όραμα του Λέοντα του Αληθινού (ήρωα του μυθιστορήματος), το αντικείμενο (το οινοποιείο) συμφιλιώνεται με το υποκείμενο (τρεις γενιές οινοπαραγωγών) και η μυθοπλασία αποδεσμεύεται από την υλική πραγματικότητα. Βέβαια, η αληθοφάνεια της ιστορίας προϋποθέτει τη συμμετοχή του αναγνώστη στην «πραγματικότητα» της μυθοπλασίας. Η συνειδητή πίστη του αναγνώστη κρίνεται απαραίτητη αν και σε μερικά σημεία είναι δύσκολο να παρακολουθήσει τις συνεχείς καταβυθίσεις στο παρελθόν που επιχειρούνται και να ταυτοποιήσει τους συνδετικούς κρίκους που «ρίχνονται» ως δόλωμα από τον συγγραφέα.
Η αμερόληπτη απόδοση της πραγματικότητας απαιτεί έναν αποστασιοποιημένο αφηγητή, που περιγράφει και εξιστορεί χωρίς να εμφανίζεται στην αφήγηση ή να παρεμβάλει τις απόψεις του και να δίνει έμφαση στους διαλόγους των χαρακτήρων και με τον τρόπο αυτό είναι που επιτυγχάνεται μια «διαμεσολαβημένη αντανακλαστική σχέση»³, πράγμα που ο συγγραφέας του Αληθινοί και ονειροπόλοι το πιστώνεται δικαίως.
Ο συγγραφέας όμως δεν περιορίζεται στο ρεαλιστικό επίπεδο της ιστορίας και αποδίδει την κοινότυπη κοινωνική πραγματικότητα με λεπτομερή ακρίβεια, αμερόληπτη αντικειμενικότητα και ανεπιτήδευτο ύφος. Παίρνει στα σοβαρά υπόψη του τη χρονική διάσταση της ιστορίας, και τη δραματική αναπαράσταση, στην οποία οφείλεται η επιτυχής χρήση του διαλόγου που αναφέραμε πιο πάνω.
Οι ήρωές του δεν έχουν τίποτα το ηρωικό. Αντίθετα, είναι άνθρωποι συνηθισμένοι, μπλεγμένοι στα γρανάζια της καθημερινότητας με ό,τι ασήμαντο και τραγικό εμπεριέχει.
Ο Γρηγοράκης αντλεί το θέμα του από την καθημερινή ζωή του ανθρώπου, οριοθετεί με ιστορική ακρίβεια τον χρόνο και τον χώρο δράσης και παρουσιάζει του ήρωές τους ως άτομα με πληρη προσωπικότητα. Η εμβάθυνση στον ψυχικό κόσμο, στις ενδόμυχες σκέψεις και στις συναισθηματικές παλινδρομήσεις τους, προκύπτει απ' αυτήν ακριβώς την ανάγκη για αληθή εξεικόνιση του ατόμου μέσα σε άτομα που οι ζωές τους συγκροτούν μία μικροϊστορία.
Θα ήθελα να κλείσω το κείμενό του, με το συμπέρασμα ότι της συγγραφής προηγήθηκε έρευνα για το ιστορικό και κοινωνικό γίγνεσθαι και την πολυεδρική όψη της πραγματικότητας της εκάστοτε εποχής που περιγράφεται στο βιβλίο, κάτι που το καθιστά απολύτως πειστικό, αν και υπάρχουν κάποιες υπερβολές στα χρονικά άλματα και τη σκιαγράφηση των χαρακτήρων.
Υποσημειώσεις:
1 Ονόρε Ντε Μπαλζάκ
2 Άγγελος Βλάχος, Αυτόθι
3 Δ. Αγγελάτος, Πραγματικότης και ιδανικόν
