Το House of Cards (2013- ) αποτελεί την πρώτη σειρά του Netflix, το οποίο ανήκει στην κατηγορία των υπηρεσιών διαδικτυακής μετάδοσης, και είναι αδιαμφισβήτητα σημείο αναφοράς της μεγάλης προόδου του τηλεοπτικού μέσου τόσο για τον τρόπο προβολής όσο και για τις αφηγηματικές τεχνικές και συμβάσεις. Τα δύο κυριότερα χαρακτηριστικά που επέφεραν αυτήν την «επανάσταση» είναι αφενός ο χρόνος διανομής, διότι το Netflix έκανε διαθέσιμη όλη τη σεζόν (13 επεισόδια) την ίδια ημέρα, γεγονός που καταργεί το προγραμματισμένο, εβδομαδιαίο «ραντεβού» με τον θεατή και αφετέρου ο τρόπος διανομής της τηλεοπτικής σειράς, ο οποίος δεν συμπεριλαμβάνει ένα συμβατικό τηλεοπτικό κανάλι.[i] Πολλά πράγματα είναι άξια μελέτης στη συγκεκριμένη σειρά, αλλά αυτό το οποίο θα εξετασθεί στο συγκεκριμένο δοκίμιο είναι η έννοια του αντιήρωα σε αντιστοιχία με τη «γοητεία» του Frank Underwood (Kevin Spacey) προς το κοινό ενώ παράλληλα θα μελετηθεί και η αναπαράσταση της πολιτικής και η φιλοσοφία του House of Cards σε σχέση με το θέατρο, την αρχαιοελληνική και σύγχρονη φιλοσοφία. Ποιος όμως είναι αυτός που μπορεί να χαρακτηριστεί ως αντιήρωας και τι είναι αυτό που κάνει συμπαθή τον Underwood παρά τα πολλά ένοχα μυστικά του;
Η έννοια του «αντιήρωα» έρχεται σε αντίθεση με εκείνη του «ήρωα» των Ελληνικών τραγωδιών και είναι επίσης συνυφασμένη με τη Ρομαντική περίοδο που ξεκίνησε στα τέλη του 18ου αιώνα.[ii] Ένας αντιήρωας είναι συνήθως απογοητευμένος ή και απομονωμένος, σε αναζήτηση ενός τρόπου «έκφρασης» που διαφέρει από τις συμβατικές συμπεριφορές και σε αντίθεση με άλλους χαρακτήρες από τον κύκλο του. Συχνά, όντας υπερβολικά έξυπνος και τολμηρός, ένας αντιήρωας έρχεται πάντα σε αντίθεση με όσα συμβαίνουν γύρω του. Ο αντιήρωας, όχι μόνο υπολείπεται ηρωισμού, αλλά συνήθως αντιτίθεται σε αυτό το χαρακτηριστικό. Το πιο πιθανό είναι ότι ο ίδιος γνωρίζει τι πραγματικά είναι, αλλά αυτό που δείχνει στους άλλους δεν είναι παρά μόνο μια πτυχή του εαυτού του. Με απλά λόγια, αντιήρωας είναι ο χαρακτήρας εκείνος που έχει αμφισβητήσιμη ηθική, ωστόσο το περιβάλλον του είναι ακόμα χειρότερο και τον οδηγεί σε μη δόκιμες συμπεριφορές. Παρόλα τα αρνητικά χαρακτηριστικά του, ακολουθεί την προσωπική του ηθική ή διαθέτει έστω ένα «καλό» χαρακτηριστικό που επιτρέπει στο κοινό να ταυτιστεί μαζί του.[iii]
Οι αντιήρωες δεν είναι ένα σύγχρονο φαινόμενο παρόλο που είναι γεγονός ότι αποτελούν τους βασικούς χαρακτήρες σε όλο και περισσότερες σειρές και ταινίες. Στην περίπτωση του House of Cards θα μπορούσε κάποιος να υποστηρίξει ότι ο Frank είναι απλά ένας ψυχοπαθής και αυτό που κάνει, είναι να μας χειραγωγεί πολύ προσεκτικά έτσι ώστε να τον συμπαθήσουμε. Ακόμα και το ότι απευθείνεται στο κοινό – το λεγόμενο σπάσιμο του τέταρτου τοίχου που θα αναλυθεί και παρακάτω – δημιουργεί τη σκέψη ότι ο θεατής είναι κάποιος ξεχωριστός και ο μόνος που μαθαίνει τις πραγματικές σκέψεις του Frank. Σε μια προσπάθεια αποδόμησης του γοητευτικού χαρακτήρα του Frank, η επιχειρημοτολογία μπορεί να σταθεί στην υποκρισία με την οποία διαχειρίζεται τους πάντες γύρω του, καμιά φορά ακόμα και την έμπιστη συνεργάτιδα και γυναίκα του. Με αυτόν τον τρόπο οδηγούμαστε στο πολύ λογικό ερώτημα: Πώς γίνεται να υπομένουμε τη θέαση της αναπαράστασης του Frank Underwood;
Όσον αφορά την αναπαράσταση της πολιτικής στην τηλεόραση και καθώς τη συλλογιζόμαστε, είναι ευνόητο να αναρωτηθούμε τι άλλαξε με το House of Cards. Θα ήταν απολύτως λογικό κάποιος να συσχετίσει την επιτυχία του House of Cards με την αυξανόμενη κυνικότητα όλων μας για την πολιτική πραγματικότητα. Ωστόσο, οι περισσότερες ταινίες και σειρές, υπήρξαν είτε μη επικριτικές ως προς αυτό το μάλλον φαύλο σύστημα, είτε παρουσίαζαν έναν ηθικά ενάρετο χαρακτήρα που θριαμβεύει για το κοινό καλό ενάντια στις αντιξοότητες που επιδεικνύει ένα διεφθαρμένο σύστημα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα στην τηλεόραση αποτελεί η σειρά The West Wing (1999-2006) όπου παρουσιάζεται ο προσωπικός αγώνας του καθενός από τα σημαντικότερα μέλη της αμερικανικής κυβέρνησης, συμπεριλαμβανομένου και του προέδρου, για τη σωστή διακυβέρνηση της χώρας και φυσικά της νίκης της δημοκρατίας. Στον κινηματογράφο αντίστοιχα, ως παραδείγμα θα μπορούσε να συμπεριληφθεί η ταινία Mr. Smith Goes To Washington (1939), όπου ακόμα και στην περίπτωση που το σύστημα είναι προσωρινά προβληματικό φαίνεται πάντα να διατηρεί μια πολιτική φιλοσοφία που προσεγγίζει το κλασικό ερώτημα μεταξύ της σχέσης δικαιοσύνης και ισότητας και οδηγεί στον θρίαμβο του κοινού καλού.[iv] Το House of Cards απορρίπτει αυτόν τον τρόπο αφήγησης και αντιθέτως παρουσιάζει ένα σύστημα όπου η εξουσία, η δύναμη και η πανουργία κυριαρχούν κάθε φορά. Παρόλα αυτά δεν πρόκειται για μια περίπτωση που το κακό κερδίζει το καλό, αλλά περισσότερο αυτό που κάνει αυτή η πρωτοποριακή σειρά είναι να θέσει το εξής ερώτημα: Είναι η πολιτική κάτι παραπάνω πέρα από μια καλοστημένη παράσταση;
Αυτό που συμβαίνει στο House of Cards είναι οι χαρακτήρες να προσπαθούν να διατηρήσουν μια συγκεκριμένη εικόνα του εαυτού τους προς τον υπόλοιπο κόσμο και η αισθητική να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην αφήγηση. Επεξηγηματικά, το φαίνεσθαι, η ομορφιά και η τέχνη αποτελούν βασικούς παράγοντες της διαμόρφωσης της ζωής των χαρακτήρων του House of Cards. Αυτό διαφαίνεται από το γεγονός ότι συχνά σοβαρές υποθέσεις λαμβάνουν χώρα αντανακλώντας ή έχοντας φόντο την τέχνη. Για παράδειγμα, στο έβδομο επεισόδιο της δεύτερης σεζόν, ο πρόεδρος Walker (Michel Gill) κάθεται μαζί με τον Frank μπροστά από τον πίνακα του Childe Hassam The Avenue in the Rain του 1917 και προσπαθούν να αισθανθούν ότι και ο Truman πριν αποφασίσει να ρίξει τη βόμβα στη Χιροσίμα το 1945. Τελικά δεν νιώθουν τίποτα και γελούν. Αντίστοιχα, η γκαρνταρόμπα και η γενικότερη εμφάνιση της Claire Underwood (Robin Wright) είναι εμφανώς προσεγμένη, που όχι μόνο αποτελεί συχνό θέμα συζήτησης των χαρακτήρων αλλά πολλές φορές εξυπηρετεί διάφορους σκοπούς για την εξέλιξη της πλοκής. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί, στο έβδομο επεισόδιο της τρίτης σεζόν, το γεγονός ότι αποφασίζει από κοινού με την επικοινωνιακή της ομάδα να ξαναβάψει τα μαλλιά της ξανθά αφού οι έρευνες δείχνουν ότι ο κόσμος την προτιμά έτσι.
Πέρα όμως από την «ωραία» αισθητική και τις αναφορές στην τέχνη, αυτό που μπορεί κανείς να παρατηρήσει είναι ότι η σειρά αποτελεί φόρο τιμής για το θέατρο και πιο συγκεκριμένα για τον William Shakespeare. Ο Frank συχνά χρησιμοποιεί μονολόγους και μια θεατρική «Σαιξπηρική» τεχνική που δεν είναι άλλη από την έκφραση των σκέψεων του χαρακτήρα προς το κοινό. Με κινηματογραφικούς όρους, το σπάσιμο του τέταρτου τοίχου. Είναι θεμιτό να παρατηρήσει κανείς ότι οι χαρακτήρες αλλά και κομμάτια της πλοκής είναι εμπνευσμένα από κλασικά έργα του William Shakespeare όπως ο Μακμπέθ ή ο Ριχάρδος ο ΙΙΙ κάτι που εξηγεί εν μέρει τις γοητευτικές πλευρές της ανίερης συμπεριφοράς του Frank. Μάλιστα, στο τρίτο επεισόδιο της τρίτης σεζόν, o Ρώσος πρόεδρος Petrov (Lars Mikkelsen) αναπαράγει αυτολεξεί μια φράση που χρησιμοποιήσε ο Γκορμπατσόφ από τον Ριχάρδο ΙΙΙ. Το θέατρο είναι μόνο ένα από τα προσωπεία της πολιτικής φιλοσοφίας του House of Cards. Το θέατρο, η αισθητική και η τέχνη οδηγούν στην βαθύτερη σκέψη που κρύβεται πίσω από τη σειρά, ότι η πολιτική είναι μια καλοστημένη παράσταση, ότι είναι μόνο το φαίνεσθαι. Παραδειγματικά, στο πρώτο επεισόδιο της τέταρτης σεζόν ο Frank κάνει πρόβα τον λόγο του προσπαθώντας να προφέρει σωστά μια λέξη και μαζί με τον Doug Stamper (Michael Kelly) προσπαθούν να σκεφτούν τι θα πουν στον κόσμο για το ότι η Claire δεν θα εμφανιστεί μαζί του. Με λίγα λόγια ετοιμάζουν μια βιτρίνα που θα αποκρύψει κάποια γεγονότα που προφανώς αν αποκαλυφθούν θα βλάψουν τα σχέδια του.
Το γεγονός ότι σπάει τον τέταρτο τοίχο δεν είναι απλά μια βολική τεχνική για να αναπτυχθεί ο χαρακτήρας του αλλά μια σημαντική δίοδος για να θολώσει τα όρια μεταξύ μυθοπλασίας και πραγματικότητας, πολιτκής και θεάτρου. Δεν είναι παράλογο να πει κανείς ότι η σύγχρονη πολιτική είναι ένα είδος θεάματος, ένα θέατρο που εμπεριέχει μόνο συνθήματα και σλόγκαν και καμία πολιτική άποψη, ένα παιχνίδι χειραγώγησης, κάτι που διαφαίνεται σαφώς και στο House of Cards. Στο έκτο επεισόδιο της πρώτης σεζόν, ένα τούβλο στο σπίτι του Frank γίνεται η αιτία για να καταφέρει να καταστρέψει λίγο αργότερα τα σχέδια του Marty Spinella (Al Sapienza), γεγονός όμως που δημιουργήθηκε από τον ίδιο τον Frank με αυτόν ακριβώς το σκοπό. Πολύ σημαντική είναι επίσης η σκέψη της Γερμανίδας φιλοσόφου Hannah Arendt, η οποία αναφέρει ότι η σφαίρα του φαίνεσθαι ταυτίζεται με τη σφαίρα του δημόσιου βίου και κατά συνέπεια της πολιτικής.[v]
Το γεγονός ότι το φαίνεσθαι μπορεί να είναι απατηλό και αναξιόπιστο έχει τις ρίζες του στην αλληγορία του σπηλαίου του Πλάτωνα. Σύμφωνα με τον αρχαίο φιλόσοφο πρέπει να απορρίψουμε τις παραπλανητικές σκιές που δημιουργούνται στον τοίχο, να σπάσουμε τα δεσμά και να ανακαλύψουμε αυτό που βρίσκεται έξω από το σπήλαιο, το «τέλος» της γνώσης, την πραγματική αλήθεια. Παρόλα αυτά, η ιδέα της προσπάθειας της αφαίρεσης όλων των προσωπείων με σκοπό την εύρεση της ουσιαστικής αλήθειας είναι ανώφελη, καθώς κατά πολλούς δεν υπάρχει μια αντικειμενική αλήθεια και κατ' επέκταση, οι έννοιες προσωπείο και αλήθεια είναι στην πραγματικότητα ταυτόσημες. Η σκέψη αυτή ξεκινάει από την αρχαία Ελλάδα όπου στην αγορά ο καθένας είχε τη δυνατότητα να εκφράσει τη γνώμη του μπροστά στους υπόλοιπους, γεγονός που καθιστούσε τον εκάστοτε ρήτορα άξιο του λόγου του και της εκφοράς των λεγόμενων του όπως αντίστοιχα η ερμηνεία ενός ηθοποιού. Η υποκειμενική αλήθεια του ρήτορα σε συνδυασμό με την αποδοτικότητα της «παράστασης» του διαδραμάτιζαν σημαντικό ρόλο στο κατά πόσο θα έπειθε με τις απόψεις του τους υπόλοιπους. Ο Frank καθ'όλη τη διάρκεια της δημόσιας, αλλά πολλές φορές και της ιδωτικής ζωής του, είτε «ερμηνεύει» σαγηνεύοντας τους «θεατές» του, συμπεριλαμβανομένων και των κανονικών θεατών, είτε σκηνοθετεί έχοντας μια Θρασυμαχική άποψη ως προς τα πολιτικά πράγματα. Αυτό που αναφέρει ο σοφιστής Θρασύμαχος στην Πολιτεία του Πλάτωνα είναι ότι η δικαιοσύνη μπορεί να μην είναι ακολασία, αλλά είναι μια υψηλής διανόησης αθωότητα, μια αφέλεια για τον κόσμο και τις πράξεις του, τοποθετώντας τους υποστηρικτές της στη θέση των ανόητων και των εξαπατημένων.[vi] Με Θρασυμαχικούς όρους λοιπόν, ο άδικος άνδρας εκμεταλλέυεται τον δίκαιο και ζει καλύτερα παρόλο που φαίνεται ότι ο δίκαιος έχει καλύτερη ζωή. Χαρακτηριστικό παράδειγμα στο House of Cards αποτελεί ο Donald Blythe (Reed Birney), ένας χαρακτήρας τίμιος, ειλικρινής και δίκαιος που ωστόσο ο Frank εκμεταλλεύεται εύκολα και στο έπακρον και χρησιμοποιώντας τον για καθαρά δικό του συμφέρον.
Επιπρόσθετα, η φιλοσοφία του Frank Underwood φαίνεται να συμφωνεί και με τον Niccolo Machiavelli, ο οποίος στο πολιτικό του δοκίμιο, The Prince, αναφέρει ότι αν ένας ηγέτης είναι εντελώς προσηλωμένος στο «ευ αγωνίζεσθαι» χάνει τις εκλογές και μάλιστα είναι πιθανόν να μην αποκτήσει ποτέ εξουσία έτσι ώστε να κάνει το καλό για τον λαό του.[vii] Με λίγα λόγια, ο σκοπός αγιάζει τα μέσα. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι ο κόσμος μπορεί να κάνει ότι θέλει για την επίτευξη ενός σκοπού, αλλά ότι ο σκοπός, στην προκειμένη περίπτωση η απόκτηση της εξουσίας, δικαιολογεί κάθε αθέμιτη πράξη. Οι ηθικοί κανόνες δεν εφαρμόζουν στις πολιτικές ενέργειες. Σύμφωνα με τον Machiavelli και την αναπαράσταση του Frank Underwood η χρήση της δύναμης και του φόβου αποτελούν σημαντικά εργαλεία για έναν ηγέτη. Ένας καλός ηγέτης πρέπει να «λερώσει» τα χέρια του αρκεί να το κάνει για να προστατέψει τον λαό του. Το κύριο ερώτημα που τίθεται στο έργο του Machiavelli έχει ως εξής: Είναι καλύτερο να σε αγαπούν ή να σε φοβούνται; Στο τελευταίο επεισόδιο της τέταρτης σεζόν, ο Frank και η Claire αποφασίζουν ότι ήρθε η ώρα να σπείρουν τον τρόμο. Συγκεκριμένα η τελευταία αναφέρει χαρακτηριστικά ότι βαρέθηκε να κυνηγάει την αγάπη του κόσμου. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Machiavelli εύστοχα συμπληρώνει μια τέτοια σκέψη μ' ένα ακόμη ερώτημα: Τι σχέση έχει η αγάπη σ' έναν κόσμο γεμάτο με προδοσία και ανέντιμες κοινοπραξίες;
Η αναπαραστάση του Frank έρχεται σε συμφωνία με την Arendt ακριβώς στο ότι δεν υπάρχει μια αυθεντική πραγματικότητα, αλλά αντιθέτως στο ότι το φαίνεσθαι ταυτίζεται με το είναι. Έτσι επανερχόμαστε στο παραπάνω αναπάντητο ερώτημα, γιατί δεν μισούμε τον Frank Underwood. Η απάντηση έγκειται στο γεγονός ότι δεν υπάρχει μια σταθερή ταυτότητα του χαρακτήρα για να μπορέσουμε να αντιπαθήσουμε. Η προσωπικότητα του Frank διακυμαίνεται από το να είναι καλός σύζυγος, μέχρι το να είναι δολοφόνος και από το να είναι καλός εργοδότης, μέχρι το να είναι δεινός ψεύτης. Όλο αυτό οδηγεί στο συμπέρασμα ότι το φαίνεσθαι και η πραγματικότητα δεν είναι τόσο ευδιάκριτα διαφορετικές όσο νομίζουμε και αυτό γιατί απλά ο Frank είναι η επιτομή της υποκρισίας. Αυτό ακριβώς επιβεβαιώνει ότι η πολιτική, τουλάχιστον στο House of Cards, είναι μια καλοστημένη παράσταση. Ακόμα και αν αναζητήσουμε ιστορικά-αληθινά κίνητρα πίσω από πολιτικές πράξεις το πιο πιθανό είναι να αποτύχουμε. Έτσι, αντιλαμβανόμαστε πως τα σχέδια των Underwoods θα ήταν αδύνατο να επιτευχθούν χωρίς την, όπως φαίνεται, πραγματική φύση της πολιτικής. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά η Arendt, η αναζήτηση και η απαίτηση να διαθέτει και να εκφράζει ο καθένας τις πιο βαθιές του σκέψεις πίσω από μια πράξη του μεταμορφώνει τους πάντες σε υποκριτές και η υποκρισία δεν συμβάλλει παρά μόνο στην παρακμή των ανθρώπινων σχέσεων.[viii] Η λύση που προτείνει η ίδια είναι να αντιληφθούμε ότι δεν έχουμε τη δυνατότητα να ξεχωρίζουμε το φαίνεσθαι από το είναι. Μάλιστα, υποστηρίζει ότι ακόμα και στην προσπάθεια να αφαιρέσουμε όλα τα προσωπεία με τα οποία όλοι είμαστε «εφοδιασμένοι» δεν ανακαλύπτουμε καμία αλήθεια για τον εαυτό μας αλλά αντίθετα μας δίνεται η δυνατότητα να αντιληφθούμε ότι προκύπτουν περισσότερα ερωτηματικά.
Είναι λοιπόν θεμιτό να εξάγουμε το συμπέρασμα ότι ο Frank Underwood είναι ένας από τους πιο καλογραμμένους αντιήρωες λόγω της προσεκτικής χειραγώγησης που ασκεί σε όλα τα θύματα του συμπεριλαμβανομένων και εμάς των ιδίων. Ακριβώς εξαιτίας των πολλών προσωπείων του και των άγνωστων κινήτρων που τον οδηγούν αδυνατούμε να αναπτύξουμε αρνητικά συναισθήματα γι' αυτόν. Αν λάβουμε υπόψην μας όλο το εύρος της σειράς, είναι πολύ εύκολο να ανακαλέσουμε στη μνήμη μας ότι ο Frank Underwood «διψάει» για δύναμη και εξουσία. Αυτό που δεν μπορούμε να ανακαλέσουμε είναι ο λόγος αυτής της επιθυμίας του συγκεκριμένου χαρακτήρα και αυτό γιατί ούτε ο ίδιος δεν γνωρίζει τον λόγο της κάθε πράξης του. Η σειρά αποπνέει την ολοφάνερη επιρροή της από το θέατρο του William Shakespeare με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα το γεγονός ότι ο κεντρικός χαρακτήρας απευθύνεται στο κοινό. Η σειρά ανατρέπει τα δεδομένα του μέχρι τότε πολιτικού δράματος απορρίπτοντας την κλασική αφήγηση του καλού και ηθικού πολιτικού που μάχεται για το κοινό καλό και αντ'αυτού προσφέρωντας ένα περιβάλλον στο οποίο η εξαπάτηση και η πανουργία κυριαρχούν κάθε φορά. Μελετώντας το House of Cards, είναι δυνατό να αντιληφθούμε πως όλη η σειρά αποτελεί μια βροντόφωνη δήλωση: Η πολιτική δεν είναι άλλο από το φαίνεσθαι. Αυτό υποδηλώνεται καταρχάς από τη συμπεριφορά του Frank προς τους άλλους, η οποία παρόλο που είναι αδιανόητη δεν αλλάζει και δεν αποφέρει συνέπειες αφού είναι «καμουφλαρισμένη» αλλά και από την προσεγμένη εμφάνιση και δημόσια συμπεριφορά της Claire που αποτελεί σημείο αναφοράς για την εκπλήρωση των μεγαλεπίβολων σχεδίων του ζευγαριού. Μερικοί φιλόσοφοι, όπως ο Πλάτωνας, υποστηρίζουν ότι κάτω από τα προσωπεία που διαθέτουμε όλοι, ίσως υπάρχει ουσιαστική αλήθεια ενώ άλλοι όπως η Arendt και ο Baudrillard θεωρούν, ακριβώς ότι και o Frank Underwood, ότι το είναι και το φαίνεσθαι είναι ταυτόσημα. Ακριβώς αυτό επιβεβαιώνει το γιατί η πολιτική είναι ένα θέαμα. Όπως συμβαίνει στο House of Cards, ο κόσμος διασκεδάζει και καθησυχάζεται από την ερμηνεία των πολιτικών ενώ στην πραγματικότητα χειραγωγείται την ώρα που στο παρασκήνιο παίρνονται οι μέγαλες αποφάσεις που επηρεάζουν άμεσα τη ζωή του. Εκείνο λοιπόν που κάνει το House of Cards ένα εξαιρετικό έργο είναι η πολυπλοκότητα και το βάθος του. Ωστόσο, αυτό που μας λέει η σειρά για το πραγματικό πολιτικό σύστημα είναι ότι μάλλον κι εμείς οι ίδιοι αποπλανούμαστε από τον Frank Underwood ή ακόμα ότι είναι προτετελεσμένο να μας αποπλανούν οι πραγματικοί Underwoods του κόσμου.
***
[i] Klarer, Mario. Putting television 'aside': novel narration in House of Cards. New Review of Film and Television Studies 12:2 (2014): 203.
[ii] Gata, Anca, ANTIHERO. In Encyclopedia of the sixties: a decade of culture and counterculture, edited by James S. Baugess and Abbe Allen DeBolt. Santa Barbara: ABC CLIO, LLC, 2012, 34.
[iii] Vaage, Margaret Brunne, The Antihero in American Television, New York: Routledge, 2016, 13.
[iv] Rushton, Richard, The Politics of Hollywood Cinema, Popular Film and Contemporary Political Theory, Hampshire: Palgrave MacMillan, 2013, 46.
[v] Gottsegen, Michael G., The Political Thought of Hannah Arendt, New York: State University of New York Press, 1994, 50.
[vi] Ketchen, James and Michael Yeo, House of Cards and Plato's Republic. In House of Cards and Philosophy: Underwood's Republic, edited by J. Edward Hackett. Oxford: John Wiley & Sons Ltd., 2016, 9.
[vii] Machiavelli, Niccolo, The Prince. Edited by Quentin Skinner and Russell Price. Cambridge: Cambridge University Press, 2003, 60.
[viii] Gottsegen, The Political Thought of Hannah Arendt, 247.
