Μαχητικός και απρόβλεπτος. Με δυο λέξεις, Νίκος Κούνδουρος. Σχεδόν έξι δεκαετίες μετά τη Μαγική Πόλη (1954) και το Δράκο (1956) και δεκατέσσερα χρόνια έπειτα από την πιο πρόσφατη ταινία του, τους Φωτογράφους (1998), ο Νίκος Κούνδουρος επανέρχεται στις αίθουσες με Το πλοίο για την Παλαιστίνη, την τελευταία του ταινία, που προβλήθηκε σε παγκόσμια πρεμιέρα στο κινηματοθέατρο Παλλάς της Λευκωσίας, στο πλαίσιο του 7ου Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Κύπρου.
Η ταινία είναι γνήσιο κινηματογραφικό τέκνο του δημιουργού της, φέροντας ανάγλυφη τη σφραγίδα του, από την αρχή μέχρι το τέλος. Υποβλητικός, αλληγορικός, σκοτεινός, εκρηκτικός, παθιασμένος, σε κάποια σημεία αινιγματικός και επίμονος, ίσως δυσνόητος, αλλά πάντοτε επίκαιρος και έντονα πολιτικός. Ο Νίκος Κούνδουρος τάσσεται και πάλι αναφανδόν υπέρ αδυνάτων και αδικημένων. Και αξιοποιεί το σινεμά ως μέσο για να τους δώσει το λόγο.
Το πλοίο του τίτλου δεν απεικονίζεται σχεδόν καθόλου στην ταινία. Ωστόσο είναι η κινητήρια δύναμη και το συμβολικό στοιχείο της δράσης, γι' αυτό το εκτόπισμά του παραμένει μεγάλο σε όλη τη διάρκεια της ταινίας. Ο σκηνοθέτης εμπνέεται από τη διαμάχη Ισραήλ και Παλαιστίνης και τον αγώνα των Παλαιστινίων για ελευθερία, με αφορμή την αναζωπύρωση του παλαιστινιακού και τα τελευταία επεισόδια του Στόλου της Ελευθερίας προς τη Γάζα. Ο Κούνδουρος εμπλέκει στην αφήγηση πραγματικά γεγονότα, τα οποία αναπαριστά με το ξεχωριστό προσωπικό του ύφος, προσδίδοντάς τους συμβολικές διαστάσεις.
Η είδηση σχετικά με ένα φορτηγό πλοίο που ξεκίνησε από τον Παναμά με κατεύθυνση το Ισραήλ, μεταφέροντας όπλα (και όχι σιτάρι, όπως επισήμως είχε δηλωθεί) και η προσάραξή του σε ακτή της Πελοποννήσου προσφέρουν στον Κούνδουρο τα απαραίτητα στοιχεία για να ξετυλίξει το κουβάρι της μυθοπλασίας: Μιας ιστορίας όπου εμπλέκονται στοιχεία της σύγχρονης κοινωνικής και οικονομικής κρίσης και όπου ο αγώνας για την απελευθέρωση της Παλαιστίνης εναλλάσσεται με τους αγώνες για τα ανθρώπινα δικαιώματα, με τον πολιτικό σχολιασμό για τη διαφθορά και την έκπτωση των ηθών, με τις αναφορές στις παθογένειες του καπιταλιστικού συστήματος που εκτρέφουν την απληστία και εξωθούν στην πορνεία και την εξαθλίωση στρατιές ανθρώπων, από κάθε γωνιά της γης, χωρίς ταυτότητα και ελπίδα.
Με αιχμή το παλαιστινιακό ζήτημα, ο σκηνοθέτης διατρέχει τη σύγχρονη πολιτική ιστορία σε πολλαπλά επίπεδα, τεμαχίζοντάς την σε επεισόδια και σε αντίπαλα στρατόπεδα, τα οποία διαρκώς αντιαντιπαρατίθενται, χωρίς κανένα από αυτά να κερδίζει τη νίκη. Έλληνες κερδοσκόποι, στενά συνδεδεμένοι με τη διαφθορά της εξουσίας και με τις μασονικές στοές, εκπροσωπούν τον ανάλγητο κόσμο του κεφαλαίου, που πασχίζει να κυριαρχήσει με βία και αίμα. Στο ενδιάμεσο προβάλλουν οι Εβραίοι, εύποροι αλλά κυνηγημένοι, διώκτες και ταυτόχρονα διωκόμενοι, που διεκδικούν ρόλους στους κανόνες του παιχνιδιού. Εμβληματικός και ο χαρακτήρας του Ναζί Γερμανού, σε στενό εναγκαλισμό με τους εμπόρους, αλλά και την εξουσία της ιστορίας. Και στο άλλο άκρο οι Άραβες, ένας κόσμος φτωχός και κατατρεγμένος, ταυτόχρονα όμως σκληρός και αποφασισμένος να διεκδικήσει την ελευθερία του με κάθε κόστος.
Ο Νίκος Κούνδουρος χτίζει την ιστορία του αργά και μεθοδικά, με εικαστικά και υποβλητικά πλάνα, προσεγμένους φωτισμούς και θεατρικά σκηνικά, αναδεικνύοντας με το φακό του τα πρόσωπα ενός ανελεύθερου κόσμου. Κινηματογραφεί με πείσμα μια Ελλάδα με σκοτεινό πρόσωπο, μια χώρα που σπαράσσεται και καταβροχθίζει τους ανθρώπους της. Ξεγλιστρώντας από τη σκοτεινή πλευρά του κάδρου, η κάμερα αναψηλαφεί με εμμονική ακρίβεια τα τραχιά χαρακτηριστικά των ηρώων του, που φορούν τις μάσκες μιας καθημερινότητας μακριά από τις ανάγκες και τα όνειρά τους. Ο κύκλος των εκδιδόμενων γυναικών και η εξομολόγησή τους στο φακό θυμίζει χορό αρχαίας τραγωδίας και επαναφέρει στην οθόνη τη θεατρικότητα που είναι σύμφυτη στο κινηματογραφικό ύφος του Κούνδουρου.
Το Πλοίο για την Παλαιστίνη δεν είναι μία εύκολη ταινία. Ούτε άλλωστε και οι προθέσεις του σκηνοθέτη. Ανεξάρτητα από τις προσωπικές εμμονές και τις πολιτικές θέσεις που ξεκάθαρα εκφράζει ο Κούνδουρος, αλλά και την κριτική του κοινού απέναντι στην ταινία, το Πλοίο για την Παλαιστίνη παραμένει ένα ανοιχτό έργο, που επιδέχεται πολλαπλών αναγνώσεων. Η κατάληψη του πλοίου από τους Παλαιστινίους στην τελευταία σεκάνς δεν ολοκληρώνει την ιστορία ούτε δίνει οριστικό τέλος στην αφήγηση και στις αγωνίες των ηρώων. Η ταινία συνεχίζεται και εκτός κάδρου, δημιουργώντας έντονες εικόνες και τροφή για σκέψη στο μυαλό των θεατών.
***
