γράφει ο Λάζαρος Γεροφώτης
Με αφορμή την “μαύρη” επέτειο της 21ης Απριλίου, όπου το πραξικόπημα των Συνταγματαρχών έβαλε την Δημοκρατία στην Ελλάδα στον πάγο για 7 χρόνια, θυμηθήκαμε τις παραγωγές του Ελληνικού κινηματογράφου της περιόδου, όπου όλες οι μεγάλες εταιρίες παραγωγής έστρεψαν το ενδιαφέρον τους σε ταινίες με ιστορικό περιεχόμενο. Οι περισσότερες επιλέγουν ως πλαίσιο αφήγησης την πρόσφατη περίοδο του Β’ Παγκοσμίου πολέμου και της Κατοχής λόγω ευκολίας στην παραγωγή, ενώ λιγότερες αναφέρονται στον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο, στον Μακεδονικό αγώνα και στην Οθωμανική και μετά-Οθωμανική περίοδο.
Με την κατάληψη της εξουσίας, η Χούντα των συνταγματαρχών παρεμβαίνει στον πολιτισμό με την επιβολή λογοκρισίας και την με όλα τα μέσα προώθηση της στερεοτυπικής όψης του δημοτικού τραγουδιού και παραδοσιακού χορού δια του φολκλόρ και της λαογραφίας, κάνοντάς τα σύμβολα τους, ως γνήσια ελληνική έκφραση, σε αντιπαραβολή με τα ξενόφερτα ψυχεδελικά ροκ, τα επικίνδυνα κομουνιστικά τραγούδια και το αστικό λαϊκό τραγούδι της υποκουλτούρας. Μεγαλειώδεις γιορτές και αθλοπαιδιές διοργανώνονται για την ανύψωση του ηθικού και του εθνικού φρονήματος. “Οι πολεμικές αρετές των Ελλήνων”, όπως ονομάστηκαν, στο Παναθηναϊκό στάδιο στην Αθήνα και στο Καυταντζόγλειο στη Θεσσαλονίκη, μέσω της αναδρομής στην ένδοξη ιστορία των Ελλήνων, ανέδειξαν το κιτς και το φολκλόρ.
Την συγκεκριμένη περίοδο είναι σύνηθες να προωθούνται προπαγανδιστικές ταινίες με ιστορικό – πατριωτική θεματολογία και συγκεκριμένες εταιρίες να χρηματοδοτούνται γι’ αυτό άμεσα από τον κρατικό προϋπολογισμό. Άλλωστε, για την περαιτέρω προώθηση και άμεση παραγωγή προπαγανδιστικών ταινιών που πρόβαλαν τα κατορθώματα των Ελλήνων ενάντια σε κατακτητές, συστάθηκε η Γενική Κινηματογραφικών Επιχειρήσεων (το μετέπειτα Κέντρο Ελληνικού Κινηματογράφου). Στα πρότυπα της ναζιστικής Γερμανίας, της φασιστικής Ιταλίας, αλλά και της Μεταξικής Ελλάδας, το καθεστώς της Χούντας είδε στις ταινίες αυτές ένα πρόσφορο επικοινωνιακό μέσο για την ανύψωση του εθνικού φρονήματος και για την ανάδειξη της ελληνικής ανδρείας. Χαρακτηριστικά παραδείγματα ιστορικών ταινιών της εποχής είναι: “Η Υπολοχαγός Νατάσσα”, “Η Δασκάλα με τα ξανθά μαλλιά”, “¨Αυτοί που μίλησαν με τον θάνατο” της Φίνος Φιλμ, “Οι γενναίοι του Βορρά”, “Μια γυναίκα στην Αντίσταση”, “Υποβρύχιο Παπανικολής”, “Μαντώ Μαυρογένους” της Καραγιάννης – Καρατζόπουλος, “Όχι”, “Στη Μάχη της Κρήτης”, “28η Οκτωβρίου, ώρα 5.30’”, “Οι Σουλιώτες”, της Τζέημς Πάρις.Αποκορύφωμα όλης αυτής της παραγωγής ταινιών, ήταν η ταινία “Η μεγάλη στιγμή του ‘21, Παπαφλέσσας”.
Ο “επίσημος συνεργάτης” του καθεστώτος ήταν ο παραγωγός Τζέημς Πάρις. Σχεδόν όλες του οι ταινίες ήταν προπαγανδιστικές, ιστορικό – πατριωτικές και δέχτηκαν την αμέριστη υποστήριξη των συνταγματαρχών, επίσημη όσο και ανεπίσημη. Στον Τζέημς Πάρις ανατέθηκε μία υπερπαραγωγή για τον εορτασμό των 150 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση του 1821, όπου μετά από διεργασίες και διαφωνίες προκρίθηκε η βιογραφία του Παπαφλέσσα, που συγκαταλέγονταν στην πρώτη γραμμή των ηρώων των σχολικών εγχειριδίων. Για το μεγαλεπήβολο αυτό σχέδιο επιστρατεύτηκαν τα καλύτερα τεχνικά μέσα της εποχής, αλλά και επιπλέον χρηματοδότηση και βοήθεια από το καθεστώς (χώροι, οπλικός εξοπλισμός, 3.000 στρατιώτες θητείας ως κομπάρσοι, στρατιωτικοί σύμβουλοι). Η Φίνος Φιλμ, που διέθετε τα πιο σύγχρονα μέσα και στούντιο στην Ελλάδα πείσθηκε να συμμετάσχει στην παραγωγή και η νεοσύστατη Γενική Κινηματογραφικών Επιχειρήσεων συνείσφερε με ένα μεγάλο ποσοστό επί της παραγωγής (50%), δρομολογώντας την ακριβότερη ως τότε παραγωγή στην Ελλάδα (υπολογίζεται ότι έφτασε τα 12 εκατομμύρια δραχμές, ποσό που άγγιζε προϋπολογισμούς ταινιών του Χόλυγουντ). Με Σκηνοθέτη τον Ερρίκο Ανδρέου, πρωταγωνιστές τον Δημήτρη Παπαμιχαήλ, την Κάτια Δανδουλάκη, τον Χρήστο Πολίτη, τον Αλέκο Αλεξανδράκη κ.ά. και καλλιτεχνικό διευθυντή τον βραβευμένο με Όσκαρ για την ταινία “Αλέξης Ζορμπάς”, Διονύση Φωτόπουλο, η ταινία στέφθηκε με εμπορική επιτυχία (297.817 εισιτήρια Ά προβολής – Αθηνών, Πειραιώς και προαστίων, 10η θέση στις 90 ταινίες της σεζόν 1971-1972).Η ταινία απέσπασε τα βραβεία “Αρτιότερης παραγωγής”, “Σκηνοθεσίας” και “Σκηνογραφίας – Ενδυματολογίας” στο 12οΦεστιβάλ Ελληνικού Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, όπου ο γνωστός “εξώστης” γιουχάρισε την ταινία, τους παραγωγούς και τον πρωταγωνιστή Δημήτρη Παπαμιχαήλ, προκαλώντας την οργή του σε δηλώσεις του.
Τα αισθητικά ιδεώδη δεν ήταν δυνατόν να απουσιάζουν από την ταινία “Η μεγάλη στιγμή του ‘21, Παπαφλέσσας”. Η αναπαράσταση ενός ιστορικού επεισοδίου υπό το πρίσμα μιας συγκεκριμένης οπτικής, αναπαράγοντας σχολικά στερεότυπα και ανακρίβειες, ωραιοποιώντας και ηρωοποιώντας τα πρόσωπα και τις καταστάσεις, ήταν αναμενόμενο να εκφράζεται με συμβολικά στοιχεία όπως τα σχήματα της Ορθοδοξίας, τα ήθη, τα έθιμα και οι παραδόσεις των Ελλήνων, και φυσικά η μουσική και ο χορός τους. Η “ναυαρχίδα” της κινηματογραφικής προπαγάνδας της χούντας, μέσω του συμβόλου της φουστανέλας, συμπαρασύρει ένα ολόκληρο κόσμο εγκεκριμένης “παραδοσιακής” έκφρασης που περιλαμβάνει σούβλισμα αρνιών στην ύπαιθρο, χορευτικά μπαλέτα με ακροβασίες και ανάλογα προσαρμοσμένο τραγουδιστικό ρεπερτόριο.
Η ταινία “Η μεγάλή στιγμή του ‘21, Παπαφλέσσας”, παρά τους σκοπούς για τους οποίους γυρίστηκε και τα στερεότυπα που αποτυπώνει, αποτελεί μία ενδιαφέρουσα καλλιτεχνική προσπάθεια επαγγελματικής διαχείρισης του συνόλου της παραγωγής, που όμως δεν είχε καμία ελπίδα να ευοδωθεί με δεδομένο τον ιδεολογικό στραγγαλισμό που της επέβαλε το χουντικό πλαίσιο.
