«To φως που χάνεται, το φως που επιστρέφει… στο
σινεμά».
Προχωρώντας στο αφιέρωμα
μπορούμε να βγάλουμε ένα πρώτο γρήγορο συμπέρασμα. Η πλειοψηφία των ταινιών
κινείται σε παρόμοια πλαίσια από άποψη ουσίας. Μοιάζει ότι ο κινηματογραφικός
κόσμος, προσπαθεί τραβώντας από το παρελθόν την αφήγηματική αντίληψη του σινεμά
και φέρνοντας το στο σήμερα για να δώσει μια θεώρηση του κόσμου, πέφτει (κι
αυτή ίσως είναι η κατάλληλη λέξη) στο λάθος μονοπάτι της ομφαλοσκόπησης –
φυσικά με κάποιες εξαιρέσεις. Από άποψη περιεχομένου, οι ταινίες εμμένουν στους
ίδιους προβληματισμούς, που είναι βαθιά ατομικοί και διαπροσωπικοί, δείχνοντας τον
κόσμο μέσα από το πρίσμα του ίδιου οπτικού περιεχομένου. Ο άνθρωπος απέναντι ή
και συνένοχος με την κοινωνική κατάσταση σαν έρμαιο, σαν απλό πιόνι. Και αυτό
το περιεχόμενο, που ίσως εξηγείται, από την έλλειψη συνειδησιακών αλμάτων σε
κοινωνικό επίπεδο, πολλές φορές μοιάζει παρωχημένο. Δεν υπάρχει δηλαδή μια
μελέτη ριζοσπαστική των κοινωνικών φαινομένων και ούτε καθαρή αντίληψη για την
φόρμα που αυτά έχουν ανάγκη. Δεν περιμένω το αδύνατο, δεν προγράφω επίσης
τίποτα, ούτε θεωρώ ότι δεν υπάρχει υψηλή τέχνη αυτό το διάστημα. Απλά
διαφαίνεται, ότι δεν ήρθε ακόμα το πλήρωμα του χρόνου για τομές, για βαθιές
ιδιαιτερότητες, που θα βγάλουν μια πρωτοποριακή καλλιτεχνική αντίληψη και
δημιουργία.
Hippocrate – Thomas Lilti (Πανόραμα)
Σύνοψη: Ο Benjamin είναι σίγουρος πως θα γίνει
σπουδαίος γιατρός. Όμως κατά τη διάρκεια της πρώτης του πρακτικής εξάσκησης στο
τμήμα του πατέρα του, όλα πάνε στραβά. Η ευθύνη είναι εξουθενωτική, και ο
συνάδελφός του, ο Abdel, είναι ένας Αλγερινός γιατρός, πιο πεπειραμένος από τον
ίδιο. Ο Benjamin θα βρεθεί ξαφνικά αντιμέτωπος με τα όριά του, τους φόβους του,
αυτούς των ασθενών του, των οικογενειών, των ιατρών, και του προσωπικού. Η
μύησή του ξεκινά. Και όλο το ιατρικό σύστημα μπαίνει στο στόχαστρο.
Ιπποκράτης. Όρκος. Ιατρική. Ευθύνη. Η επιστήμη που περιλαμβάνεται μέσα σε
μιας απόλυτης ανθρωπιάς κοινωνική αποστολή. Αυτή της κρίσης μπρος στην ζωή και
στον θάνατο. Δεν υπάρχει θέση για αθωότητα όταν ο στόχος είναι αυτός και μόνο
αυτός. Το να καλυτερεύουμε την ζωή των ανθρώπων. Ο Όρκος όμως έχει μια σχετική
ερμηνεία σήμερα. Ζητήματα όπως η έκτρωση, η χειρουργική και η ευθανασία,
απαγορευόταν από τον αρχαίο Όρκο. Σε ένα από αυτά τα ζητήματα, κεντράρει και η
ταινία, πέρα της μεγάλης εικόνας. Το μέγα ηθικό θέμα της ευθανασίας – που έχει
απασχολήσει νομικά, ιατρικά, ηθικά και κινηματογραφικά πολλάκις. Η συγκεκριμένη
ταινία δίχως ηθικολογία όμως, παίρνει θέση επί τούτου, προβληματίζοντας μας,
δίνοντας μας δραματουργική συνέπεια υψηλού επιπέδου (την ηλικιωμένη, την
οικογένεια, τους γιατρούς) ώστε να φτάσουμε σε ένα δικό μας συμπέρασμα. Δεν μας
υποχρεώνει να αποφασίσουμε και αυτό είναι σημαντικό. Μέσα από την δραματική
εξέλιξη της ιστορίας και τις συγκρούσεις των επιδιώξεων και των χαρακτήρων (που
ρίχνει βάρος στην εσωτερική τους φυσιογνωμία) αλλά και με τον εαυτό τους (π.χ.
η λιποθυμία του πρωταγωνιστή λόγω ενοχών), πέρα ότι απαντά σε τούτο το άλυτο
πρόβλημα της σύγχρονης ιατρικής με γενικευμένους ηθικούς προβληματισμούς,
ξεπερνά και τούτο και εισέρχεται σε μια
πιο γενική εικόνα. Την αποστολή και την ευθύνη του κάθε ανθρώπου μπρος σε όλη
την κοινωνία, μπρος σε όλους τους συνανθρώπους μας. Εγωισμός, ματαιοδοξία,
ιδιοτέλεια. Συνέπεια; Υποκρισία (Hypocrisie στα Γαλλικά σε συμβολική γλωσσολογική αντίθεση με το Hyppocrate). Από την άλλη η αξιοπρέπεια. Εδώ των
ασθενών.
Συνειρμικά όμως λειτουργεί ως γενική αντίθεση. Η κάμερα ρεαλιστικά
τονίζει την όλη κατάσταση και προβληματισμό, οι μελετημένες λεπτομέρειες δίνουν
ρυθμό και ολοκληρώνουν την αφήγηση. Το μεγάλο όμως ενδιαφέρον είναι και η βαθμιαία
αλλαγή του ύφους. Από προσωπικό δράμα και ανάγκη για ατομική λύτρωση, περνάμε,
άκρως ενδιαφέροντα, κινηματογραφικά, σε μια κοινωνική οργή και ολική εξέγερση
ενάντια σε ένα ολόκληρο σύστημα. Η ταινία, λοιπόν, με τον καθαρό κοινωνικό
σχολιασμό, την πολυεπίπεδη ανάγνωση των φαινομένων, και την αξιολογότατη χρήση
του μέσου, αν και μοιάζει ότι μελετά ένα ειδικό ζήτημα, τελικά εισέρχεται σε
οικουμενικής σημασίας προβληματικές.
***
Mammejong – Jacques Molitor (Πανόραμα)
Σύνοψη: Ο Flëpp, ζει μόνιμα με τη μητέρα του Sophie σε
ένα μικρό χωριό στο Λουξεμβούργο. Πίσω από την αληθινή αγάπη που νιώθει ο ένας
για τον άλλον, κρύβεται μια σχέση που διέπεται από την αμοιβαία εξάρτηση και
την ενοχή. Ξαφνικά, η σαγηνευτική και μυστηριώδης Leena εμφανίζεται από το
πουθενά. Η Sophie τη βλέπει σαν απειλή.
Δυνατή ιδέα, δυνατός στόχος, αρκετές σκέψεις για την υλοποίηση της και
την βαθμιαία της εξέλιξη, αλλά η τελική δημιουργία μη λειτουργική. Και για
λόγους φόρμας (υποκριτική, φωτογραφία, αφήγηση και δομή) και για λόγους
περιεχομένου (επιφανειακή παρατήρηση και αντίληψη του δοσμένου ζητήματος). Από
την αρχαιότητα και τον Σοφοκλή, και έπειτα τον Σαίξπηρ, τον Φρόυντ, τον Χίτσκοκ
ως και σήμερα, το ζήτημα του οιδιπόδειου συμπλέγματος, της εξάρτησης «εξ’
αίματος» είτε ως ψυχική προβληματική, είτε ως βάση για τραγωδία και τέχνη, έχει
εξάψει την σκέψη των ανθρώπων για μελέτη, για ερμηνεία, για δημιουργία. Για να
επιζεί μέσα στους αιώνες, αναγκαστικά κατοχυρώνει την σημασία του. Και το Mammejong, προσπαθεί να επαναφέρει την ουσία τούτης
της τραγωδίας που επηρεάζει τους ανθρώπους και την κοινωνική τους υπόσταση. Είναι
αφετηρία για δράμα. Μέσα στην ρεαλιστική οπτική της ταινίας, της βίαιης
αποκόλλησης του γιου από την μάνα, υπάρχουν όμως, μεγάλες αδυναμίες. Σεναριακή
απλότητα και εκτός στόχου προσεγγίσεις. Αδύναμες ερμηνείες, αποτέλεσμα μη
ολοκληρωμένων χαρακτήρων δίχως ψυχικά κίνητρα. Αφηγηματικές λεπτομέρειες στο
στόρι που δεν βοηθούν να ορίσουν την ολότητα του μελετημένου στόχου. Αφελής
συγκρούσεις χωρίς λογικές κινηματογραφικά αιτίες. Απλοϊκή ανάγνωση των
πραγμάτων, των σχέσεων, της ανθρώπινης ψυχογραφίας. Αποσπασματικό μοντάζ
έντονων σκηνών, δίχως την απόσπαση του ενδιαφέροντος του θεατή για να τις
αδράξει. Εν τέλει, προσπαθεί να μας μιλήσει για ένα θέμα αλλά δυσκολεύεται αυτό
το καθήκον να το φέρει εις πέρας.
***
Sans soleil – Chris Marker (Ethnofest)
Σύνοψη: Μία σκέψη σε εικόνες για διάφορες χώρες, από
την Ισλανδία ως την Γουινέα-Μπισάου, περνώντας από την Ιαπωνία. Γράμματα ενός free–lance
εικονολήπτη διαβάζονται από μια άγνωστη γυναίκα. Δύο χώρες του έχουν τραβήξει
ιδιαιτέρως την προσοχή: η σύγχρονη Ιαπωνία και η Γουινέα-Μπισάου, μετά την
αποτυχημένη της επανάσταση.
Πρωτοποριακό ντοκιμαντέρ του 1983. Κατά πολλούς θεωρητικούς και
ιστορικούς του σινεμά, το αριστούργημα του δημιουργού. Μια νέα γλώσσα για τούτο
το είδος του κινηματογράφου. Η Nouvelle Vague έχει βάλει και εδώ το
χέρι της. Ερευνά βαθιά αλλά με στοιχεία των ταινιών μυθοπλασίας, αφού η όλη η
αφήγηση, έχει την αίσθηση του δράματος, της χρήσης της εικόνας όχι ως
ενημερωτικό αλλά ως συγκινησιακό και επαγωγικό εργαλείο, του ήχου και της
ανθρώπινης αφήγησης ως συστατικό στοιχείο του υλικού. Βλέπουμε την μελέτη πάνω
στην μνήμη ως βάση γραψίματος της ανθρώπινης ιστορίας, την μελέτη πάνω στην
θέση του ατόμου στο σύνολο και στο χρόνο, και με πυκνότατη γραφή – που αν και
δυσκολονόητη είναι βαθιά ουσιαστική – φιλοσοφικών, ανθρωπολογικών, ψυχολογικών
και υπαρξιακών αναζητήσεων, εισερχόμαστε στο εξής ουσιαστικό. Η ανθρωπότητα δεν
έχει σύνορα, η ανθρωπότητα είναι ένας ιστός κοινωνικών συνειδήσεων, ένας
γόρδιος δεσμός ιδιαιτεροτήτων και καθολικότητας, η ιστορία της είναι μια γενική
πρόβα του μελλοντικών της αλμάτων πικρών μα και απελευθερωτικών. Τρομερή
σύλληψη και ακόμη πιο τρομερή κατασκευή ενός δομημένου φιλμικού όντος με
άπειρες εικόνες, συνθετικά και αντιθετικά βαλμένες, που κάνουν διανοητική
επίθεση στον θεατή και στις ήδη διαρθρωμένες σκέψεις του, ανακινώντας του άλλες
τόσες. Χρειάζεται προσπάθεια αλλά το αξίζει και
για ιστορικούς, και για αισθητικούς και για λόγους ουσίας.
***
Mercuriales – Virgil Vernier (Πανόραμα)
Σύνοψη: “Αυτή η ιστορία λαμβάνει χώρα σε καιρούς
μακρινούς, σε καιρούς βίας. Παντού στην Ευρώπη ένα είδος πολέμου εξαπλωνόταν.
Σε μια πόλη ζούσαν δύο αδερφές…”
Και με αυτή την φράση που ακούγεται συχνά και συχνά ως αφηγηματικό τσιτάτο
που προσπαθεί να μας συγκρατήσει στην ουσία του έργου και με τους δυο πύργους
της εταιρίας Mercuriales να στέκονται απειλητικά πάνω από την πόλη, πάνω από τους ανθρώπους και
πάνω από τα δυο κορίτσια, ως ένας δίδυμος Μολώχ, με αφρόντιστη κάμερα και
ντοκιμαντερίστικό ύφος ο Vernier, δίνει μια (ακόμη) εξήγηση σε ένα σημάδι των καιρών. Οι άνθρωποι έχουν
ελπίδες αλλά ο κόσμος είναι σκληρός, καταρρέει και μαζί του κατεδαφίζονται
(συμβολικά και πρακτικά) και τα όνειρα.
Η ταινία, προσπαθεί να βαδίσει
αφηγηματικά και ρυθμικά στα ίχνη του Godard και της Nouvelle Vague αλλά αυτό συμβαίνει
μόνο επιφανειακά, αφού η σύνδεση των εικόνων, ο στείρος μεταμοντέρνος
αισθητικός προβληματισμός, η αποστασιοποίηση από το συναίσθημα, των ηθοποιών
από τους χαρακτήρες και η αποδόμηση της αφηγηματικής αντίληψης, μοιάζει
περισσότερο ως ένα βεβιασμένος τρόπος κινηματογράφησης, παρά ως μια
ολοκληρωμένη αντίληψη πάνω στα όρια του ύφους που μπορούν να ορίσουν ένα
περιεχόμενο. Και μπορεί οι δυνατές σκηνές, η περιρρέουσα μιζέρια, η
θελκτικότητα του μη θελκτικού, η αλλοκοτιά των άψυχων συναισθημάτων, η αφαίρεση
του στόρι, να προσπαθούν να δώσουν μια εκθεμελίωση της αθωότητας, του
ερωτισμού, της ομορφιάς και εν τέλει, μια αντιαισθητική εικόνα του κόσμου που
ρέει προς μια αθλιότητα δίχως αξίες, παρελθόν και μέλλον, αλλά ως σύνολο δεν
βλέπουμε μια τάση ανανέωση της γλώσσας, παρά τις όποιες υφολογικές αναζητήσεις.
