Παίκτες και θεατές κάνουν έναν κύκλο, στο
μέσο του οποίου δύο άντρες, αντικριστά ο ένας με τον άλλον, μιμούνται τα
χτυπήματα και τις αποκρούσεις της πάλης συντονιζόμενοι με το ρυθμό που δίνει το
Μπεριμπάου (Berimbau), ή αλλιώς μουσικό τόξο. Αυτό το μοναδικό
αμάλγαμα χορού, πολεμικής τέχνης, παιχνιδιού και τελετουργίας ονομάζεται
Καποέιρα (Capoeira).
Το
1500 μ.χ., ο Πορτογάλος θαλασσοπόρος Pedro Álvares Cabral ανακαλύπτει την Βραζιλία και ξεκινά την αποικιοποίηση
της καινούργιας κατακτημένης γης. Μία από τις πρώτες κινήσεις του ήταν η
αιχμαλωσία του τοπικού πληθυσμού για την εξασφάλιση εργατικών χεριών. Όμως, οι
ιθαγενείς πέθαιναν εύκολα στην αιχμαλωσία από τις ασθένειες που τους μετέδιδαν
οι Πορτογάλοι. Τότε, οι Πορτογάλοι άρχισαν να εισάγουν σκλάβους από την Αφρική.
Κατά τη μεταφορά τους στη Βραζιλία, οι αιχμάλωτοι Αφρικανοί έφεραν μαζί τους τα
ήθη, τα έθιμα, τη θρησκεία, τους χορούς και την κουλτούρα τους. Φτάνοντας στην
καινούργια γη αντιμετώπισαν μια εξαιρετικά δύσκολη πραγματικότητα, ζώντας υπό
άθλιες συνθήκες στα Senzalas (τα καταλύματα των σκλάβων) και
υποφέροντας από μεγάλες βαρβαρότητες που τους οδηγούσαν συχνά στην εξέγερση, στην
φυγή ή ακόμα και στην αυτοκτονία.
Ενστικτωδώς,
οι σκλάβοι αντιλήφθηκαν ότι μπορούσαν να εξελίξουν, μέσω του σώματός τους, ένα
είδος πάλης, την οποία θα χρησιμοποιούσαν για την αυτοάμυνα και την απελευθέρωσή
τους. Χρησιμοποιώντας επιρροές από τις κουλτούρες από τις οποίες προέρχονταν,
σε συνδυασμό με στοιχεία από τον τοπικό πολιτισμό (με ιδιαίτερη έμφαση στη
μουσική), οι άνθρωποι αυτοί δημιούργησαν μια άοπλη πολεμική τέχνη, ονόματι Capoeira, η
οποία, προκειμένου να μην κινεί το ενδιαφέρον – και κυρίως τις υποψίες – των
δεσμωτών τους, εκφραζόταν σαν χορός. Στα μέσα του 19ου αιώνα, οι Πορτογάλοι
αποικιοκράτες άρχισαν να αντιλαμβάνονται όλο και πιο έντονα την εξάπλωση της Capoeira και
τους κινδύνους που έκρυβε για την κυριαρχία τους ο επαναστατικός αυτός
πολεμικός χορός, με αποτέλεσμα η Capoeira να είναι απαγορευμένη στη Βραζιλία μέχρι
το 1937.
Σήμερα, υπολογίζεται ότι 3.500.000
Βραζιλιάνοι εξασκούν την Capoeira, η οποία διδάσκεται σε όλα τα σχολεία της
χώρας. Το 1972, η Capoeira
χρίστηκε εθνικό άθλημα της Βραζιλίας και πέρασε τα σύνορα της χώρας φτάνοντας
σε όλον τον κόσμο. Η επιρροή αυτού του ιστορικού πολεμικού χορού της ελευθερίας
είναι ιδιαίτερα εμφανής και στο βραζιλιάνικο ποδόσφαιρο
Κατά
την διάρκεια του Παγκοσμίου Κυπέλλου Ποδοσφαίρου του 2002, που έλαβε χώρα στην
Ιαπωνία και στη Νότια Κορέα, η Βραζιλία στέφθηκε, για 5η φορά στην
ιστορία της, Παγκόσμια Πρωταθλήτρια. Το πιο κρίσιμο, ίσως, παιχνίδι της ήταν ο
προημιτελικός ενάντια στην Αγγλία. Κατά την διάρκεια του πρώτου ημιχρόνου, η
Αγγλία προηγούνταν με 1-0, μέχρι την στιγμή που ο Βραζιλιάνος σταρ Ronaldinho
κατάφερε να υπερβεί το στενό μαρκάρισμα του Βρετανού Cole και
να πασάρει την μπάλα στον Rivaldoπου σημείωσε το κρίσιμο γκολ της
ισοφάρισης, βάζοντας τα θεμέλια για την πρόκριση. Ο Ronaldinho πέρασε την άμυνα
χάρη σε μία ποδοσφαιρική μανούβρα ονομάτι “feint”,
ρίχνοντας το βάρος του προς την έξω πλευρά της μπάλας και οδηγώντας έτσι τον
αντίπαλό του να χάσει την ισορροπία του. Στην Capoeira, αυτή
η μανούβρα λέγεται “έκρηξη” και σκοπό έχει την πτώση του αντιπάλου, όπως
φαίνεται και στο 4ο λεπτό εδώ:
Το
ποδόσφαιρο της Βραζιλίας συμβολίζει την ίδια την εθνική της ταυτότητα, ένα
αμάλγαμα λευκών, μαύρων και ινδιάνων παικτών, απόγονοι Πορτογάλων τυχοδιωκτών,
Αφρικανών σκλάβων και ιθαγενών του Αμαζονίου με συνεκτικό δεσμό το “χορευτικό”
παιχνίδι της μπάλας που πηγάζει από την άλλοτε απαγορευμένη τέχνη της Capoeira, τον
μοναδικό τρόπο αντίστασης απέναντι στην βαρβαρότητα. Υπό τους ρυθμικούς ήχους
των χορδών του Berimbau, η Βραζιλία φιλοξενεί σήμερα το 20ό Παγκόσμιο Κύπελλο
Ποδοσφαίρου, μετατρέποντας κάθε ματς σε μια μονομαχία Capoeira, όπου
σε μία διάρκεια 90 λεπτών ο θεατής νιώθει όλη την γκάμα των συναισθημάτων που
μπορεί κανείς να νιώσει στο μακρύ διάστημα μιας ολόκληρης ζωής: χαρά, πόνος,
μίσος, αγωνία, θαυμασμό, αδικία, συγκίνηση.
*Ο Νίκος Δασκαλάκης παρουσιάζει κάθε
Τετάρτη, 22:00-00:00, την ραδιοφωνική εκπομπή “A Hard Day’s Night” στο Amagi Radio (http://www.amagiradio.com).
