Παραγωγή του 1969 βασισμένη στα γεγονότα δολοφονίας του αριστερού βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη. Το έργο με την εκπληκτική μουσική του Μίκη Θεοδωράκη προκάλεσε διεθνή κατακραυγή για μία από τις σημαντικότερες πολιτικές δολοφονίες της Ελλάδας και αποτελεί ένα ζωντανό αρχείο των συνθηκών της χούντας που κατέλαβε την εξουσία στην χώρα τα εφτά χρόνια του 1969-1974.
Εκτός αυτού όμως, το έργο έχει υμνηθεί πολλάκις, σηματοδοτώντας την κινηματογραφική καριέρα του Κώστα Γαβρά αλλά και μπαίνοντας σε πολλές διεθνείς λίστες καταξιωμένων φορέων που την συγκαταλέγουν μέχρι σήμερα ως μία από τις σημαντικότερες ταινίες του περασμένου αιώνα και όχι τυχαίως. Το πολυβραβευμένο έργο κέρδισε δύο Όσκαρ, καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας και καλύτερου μοντάζ, ενώ είχε άλλες τρεις υποψηφιότητες, της καλύτερης ταινίας (η πρώτη ξενόγλωσση ταινία υποψήφια και για τις δύο κατηγορίες καλύτερης ταινίας και καλύτερης ξενόγλωσσης), σκηνοθεσίας και μεταφοράς σεναρίου από άλλο μέσο. Εκτός αυτού κατέχει ένα BAFTA με άλλες δύο υποψηφιότητες και τρεις υποψηφιότητες στις Κάννες, ανάμεσα τους αυτήν του Χρυσού Φοίνικα, εκ των οποίων κέρδισε τις δύο, Καλύτερου Ηθοποιού για τον Jean-Louis Trintignant και το βραβείο της Κριτικής Επιτροπής.
Πρόκειται για ένα πολιτικό θρίλερ μυστηρίου, κατά το οποίο ύστερα από την ειρηνευτική ομιλία μίας διακεκριμένης αριστερής πολιτικής οντότητας (Υβ Μοντάν) που καλεί για διεθνή αφοπλισμό, βρίσκεται θύμα πυροβολισμών μπροστά στα άπραγα μάτια της αστυνομίας. Ένας ερευνητής (Ζαν Λουί Τρεντινιάν) αναλαμβάνει να αποκαλύψει τους υπαίτιους ενώ κυβερνητικά στελέχη επιδιώκουν με κάθε μέσο να καλύψουν τον ρόλο τους στην υπόθεση.
Ο τίτλος Ζ προέρχεται από το Ζει και αντανακλά τα συνθήματα που ακούγονταν στις διαδηλώσεις που ακολούθησαν μετά την δολοφονία του Λαμπράκη που φώναζαν Ζει, ζει, ζει, Λαμπράκη ζεις, εσύ μας οδηγείς. Βασίζεται στο ομώνυμο βιβλίο του Βασίλη Βασιλικού για την υπόθεση Λαμπράκη και βρέθηκε στα χέρια του αδερφού του Γαβρά όταν συν-υπηρέτησε στο στρατό με τον συγγραφέα. Ο Γαβράς όμως καθώς λέγεται δεν πήρε την απόφαση να γυρίσει την ταινία μέχρι που έγινε το πραξικόπημα.
Χαρακτηριστικό κομμάτι της ταινίας είναι πως, για προφανείς λόγους δεν αναφέρεται ευθέως στην Ελλάδα, τα γυρίσματα έγιναν στην Αλγερία, αν και όλες οι αισθητικές και δραματικές επιλογές που κάνει οδηγούν προς τα εκεί. Μία ταινία που έφτασε εξαιρετικά ψηλά αν αναλογιστούμε τον μικρό της προϋπολογισμό, και έμεινε στην ιστορία, καταγράφοντας την ιστορία.
Λίγο πριν τους τίτλους τέλος, ο Γαβράς παρουσιάζει μία λίστα με όσα απαγορεύει το καθεστώς της χούντας στην Ελλάδα. Ανάμεσα τους βρίσκονται τα ειρηνευτικά κινήματα, οι απεργίες, η συγκρότηση εργατικών σωματείων, τα μακριά μαλλιά στους άνδρες, τα έργα των Λέον Τολστόι, του Ιονέσκο και του Ζαν Πολ Σαρτρ, η μουσική των Beatles, η ελευθεροτυπία και το γράμμα Ζήτα.
