Ανάμεσα σε δύο οικογένειες, ανάμεσα σε δύο αντίθετους τρόπους ζωής.
Η εορταστική περίοδος που διανύουμε επιτάσσει ταινίες με χριστουγεννιάτικο περιεχόμενο και το σινεφίλ κοινό δεν μπορεί να αφήσει εκτός ταινιοθήκης το αριστουργηματικό κινηματογραφικό μυθιστόρημα-όπως θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί- του Ingmar Bergman.
Το Fanny and Alexander (1982) αναπτύσσεται σαν μυθιστόρημα με πολλούς χαρακτήρες που ψυχογραφούνται εις βάθος. Ακολουθεί τη λογική ενός ensemble film, ωστόσο δεν επικεντρώνεται σε όλες τις πλοκές στον ίδιο βαθμό, καθώς θέτει στο επίκεντρο την ιστορία του Alexander και της Fanny, δύο παιδιών που βιώνουν τις κωμωδίες και τις τραγωδίες που πλαισιώνουν την οικογένειά τους, τους Ekdahls. Η ιστορία εξελίσσεται κυρίως μέσω του νεαρού Alexander που ζει σε έναν κόσμο όπου πραγματικότητα και φαντασία διαπλέκονται δημιουργώντας τελικά μια αφήγηση με ονειρικά και σουρεαλιστικά χαρακτηριστικά.
Στις αρχές του 20ου αιώνα, η οικογένεια Ekdahl κατοικεί σε μία ανώνυμη πόλη της Σουηδίας στην τεράστια έπαυλή τους. Στον πυρήνα της μητριαρχική, η οικογένεια της ιστορίας βασίζεται στη Helena Ekdahl (Gunn Wållgren) μια συναισθηματική, όμορφη και ευαίσθητη μητέρα και γιαγιά που αποτελεί την κεφαλή της οικογένειας. Ένας από τους γιους της, ο Oscar (Allan Edwall) είναι παντρεμένος με την αγγελικής ομορφιάς Emilie (Ewa Frӧling). Οι δύο τελευταίοι είναι οι γονείς των βασικών ηρώων, του Alexander (Bertil Guve) και της Fanny (Pernilla Allwin) που συχνά αποτελούν τους κύριους φορείς της αφήγησης. Η μεγάλη οικογένεια γιορτάζει την Παραμονή των Χριστουγέννων στο αρχοντικό με ένα πλουσιοπάροχο δείπνο. Κανείς δεν περιμένει πως ο Oscar την επομένη θα αφήσει την τελευταία του πνοή και πως τα δύο παιδιά θα μείνουν ορφανά από πατέρα. Η Emilie μετά τον θάνατο του συζύγου της παντρεύεται τον γοητευτικό Λουθηρανό επίσκοπο Edvard Vergerus (Jan Malmsj). Ωστόσο, ο αυστηρός τρόπος ζωής του, όπως επίσης η επιβολή σκληρών τιμωριών στα μέλη της νεοσύστατης οικογένειάς του οδηγούν την Emilie σε απελπισία και μετάνοια για την απόφασή της.
Το σύστημα εικονοποιίας του Bergman δημιουργεί συνθέσεις με δεύτερο επίπεδο νοηματοδότησης. Ο Alexander στην αρχή της αφήγησης, πριν ακόμα η οικογενειακή έπαυλη κατακλυστεί από τους προσκεκλημένους, βλέπει το μαρμάρινο άγαλμα μιας νεαρής ημίγυμνης γυναίκας να ζωντανεύει και να κινείται με χάρη, ενώ η ονειρική εικόνα της αντιδιαστέλλεται με έναν μαυροφορεμένο και απειλητικό Χάρο που σέρνει το δρεπάνι του. Τα δύο σημεία αντιπαραθέτουν την τέχνη, τη ζωή και την ομορφιά με την απειλή και τον θάνατο, αντιστοίχως, ενώ, παράλληλα, μας εισάγουν στον διπλό κόσμο του Alexander, ο οποίος περιπλέκει την πραγματικότητα με τη φαντασία. Την επόμενη στιγμή η κόρη μετατρέπεται πάλι σε ακίνητο άγαλμα και ο Χάρος έχει εξαφανιστεί. Η βάση εξέλιξης της πλοκής είναι ακριβώς αυτή η δυαδική δομή ανάμεσα στην πρώτη φανταστική εικόνα του Alexander: ζωή και θάνατος, αλλά και η αλληλοσυμπλήρωση του φανταστικού με την πραγματικότητα που τελικά, δημιουργεί μια αφήγηση που δένει και τα δύο σε μία ενότητα αδιάσπαστη. Η φαντασία δεν λειτουργεί αυτόνομα από την πραγματικότητα της ιστορίας, καθώς συχνά αποτελεί κινητήριο μοχλό της και την ωθεί προς την τελική λύση.
Άλλη μια κυρίαρχη αντίθεση είναι εκείνη ανάμεσα στο αρχοντικό των Ekdahls και την έπαυλη του επισκόπου. Το μεν είναι διακοσμημένο πλούσια σε κόκκινες και πράσινες αποχρώσεις, χαρακτηριστικά χρώματα των Χριστουγέννων, με βαριές κουρτίνες, πολύτιμα baroque έπιπλα, αντίστοιχη διακόσμηση και έργα τέχνης, πίνακες, αγάλματα, φυτά και φυσικά ρολόγια, τα οποία αποτελούν χαρακτηριστικό στοιχείο στη φιλμογραφία του Bergman. Το βράδυ της Παραμονής Χριστουγέννων τα ενδύματα των χαρακτήρων, ιδίως την γυναικείων, αντανακλούν το στιλ και τα εορταστικά χρώματα του εντυπωσιακού κορεσμένου σκηνικού. Οι χώροι είναι πολλοί και είναι δύσκολο να κατανοήσει κανείς την ακριβή αρχιτεκτονική του σπιτιού. Ο κάθε χώρος εντάσσεται μέσα στον άλλο σαν λαβύρινθος από πλούσια διακοσμημένα δωμάτια. Όταν τα παιδιά μετοικούν στην έπαυλη του επισκόπου, μεταφέρονται σε ένα σύμπαν πασιφανώς αντιθετικό. Άδεια και άχρωμα λιτά δωμάτια, παράθυρα σφραγισμένα με κάγκελα, αντικείμενα αποκλειστικά πρακτικής χρήσης με κυρίαρχο και σχεδόν αποκλειστικό διακοσμητικό στοιχείο τα θρησκευτικά σύμβολα, τους σταυρούς στους τοίχους.
Ένα περιβάλλον ασκητικό που προσομοιάζει στον τρόπο ζωής που προσπαθεί να επιβάλει ο Vergerus στη νέα του οικογένεια. Η Emilie στην αρχή πείθεται για την αγνότητα των προθέσεών του. Η ίδια όντας ηθοποιός έχει κουραστεί να υποδύεται ρόλους, δεν ξέρει τελικά ποιος είναι ο αληθινός της εαυτός και η νέα «αγνή» ζωή υπό τη θεϊκή εντολή που της υπόσχεται ο επίσκοπος την ελκύει, όπως επίσης η εμμονή του στη μία και μοναδική «αλήθεια». Ίσως η αλήθεια του επισκόπου να τη βοηθήσει να ανακαλύψει την αλήθεια για τον εαυτό της. Όταν πια συνειδητοποιεί ότι επέβαλε στην ίδια και στα παιδιά της την τυραννική εξουσία του Vergerus είναι αργά, έχει ήδη μπλεχτεί σε έναν τρόπο ζωής μακριά από την τέχνη, την ελευθερία, τη χαρά της ζωής.
Όπως και στο Seventh Seal (1957), ο Bergman δεν διστάζει να κατακρίνει το σκοταδισμό του είδους της θρησκευτικής πίστης που επικεντρώνεται στον θάνατο, το φόβο και την τιμωρία. Στο Fanny and Alexander δηλώνει ρητά πως η θρησκευτική πίστη διαχωρίζεται στην εμμονική πίστη του Vergerus, στον θεϊκό νόμο που δεν μπορεί να αρθεί και στην περίπτωση παράβασής του επιφέρει σκληρές τιμωρίες. Αφετέρου, υπάρχει η πίστη των Ekdahls που αντιμετωπίζουν τη θρησκεία μετριοπαθώς με σεβασμό στη διαφορετικότητα. Δεν είναι τυχαίο που ο εραστής της Helena και εγκάρδιος οικογενειακός φίλος των Ekdahls , ο Isak Jakobi (Erland Josephson) είναι Εβραίος.
Πέρα του πλούσιου υλικού προς φιλοσοφική ανάλυση που προσφέρει η ταινία, παράλληλα, παρουσιάζει χαρακτήρες σφαιρικούς και πολύπλευρους. Οικογένεια καλλιτεχνών και επιχειρηματιών οι Ekdahls αγαπούν τη ζωή και προσπαθούν να τη βιώσουν στο παρόν της. Είτε αναλύοντάς την, είτε με βαθύ θρήνο, είτε με πηγαία ευτυχία, είτε με σεβασμό και λατρεία στην τέχνη, είτε με έρωτα. Κατά την Παραμονή των Χριστουγέννων δειπνούν μαζί με το προσωπικό του αρχοντικού και μία πληθώρα διαφορετικών προσωπικοτήτων διαγράφεται δημιουργώντας ένα άρτιο ψυχογράφημα με λογοτεχνικές προεκτάσεις.
Ακόμη και ο κύριος ανταγωνιστής της οικογένειας, ο επίσκοπος, αποτελεί έναν χαρακτήρα διχασμένο ανάμεσα σε αυτό που πιστεύει, ότι δηλαδή όλοι τον αγαπούν και τον θαυμάζουν και την αλήθεια που του αποκαλύπτεται μέσα από τον νέο του γάμο, ότι δηλαδή είναι ένα πρόσωπο μισητό. Η ποικίλη οπτική των χαρακτήρων από το παιδικό βλέμμα στο ενήλικο και από εκεί στο ηλικιωμένο και η ποικιλομορφία των σχέσεων διαμορφώνουν έναν χάρτη διαφορετικών συναισθημάτων, επιλογών και τρόπων ζωής.
Fanny and Alexander. Ένα κινηματογραφικό κείμενο για την αγάπη και το μίσος, τον έρωτα και τον θάνατο· βασικά συστατικά στοιχεία της ζωής. Ένα έργο φιλοσοφημένο, πλούσιο και βαθύ που αξίζει να παρακολουθήσουν όλες και όλοι οι αφοσιωμένοι σινεφίλ. Μια από τις ταινίες που ενέχουν την ικανότητα να μαγνητίσουν το κοινό στον μαγικό κόσμο της. Προτείνεται ανεπιφύλακτα η εκδοχή που προτιμά και ο ίδιος ο Bergman, η χρονικά εκτενέστερη ταινία που δημιούργησε για να προβληθεί στη σουηδική τηλεόραση. Χαλαρώστε, λοιπόν, αναπαυτικά στον καναπέ σας και περιπλανηθείτε στη Σουηδία των αρχών του 20ου αιώνα και στις περιπέτειες της Fanny και του Alexander.
