270 σελίδες σέ ὑψηλῆς ποιότητας ὑποκίτρινο χαρτί, μέ εὐμεγέθη γραμματοσειρά, ἰδανική γιά πρεσβύωπες, ἄψογη ἐπιμέλεια σέ πλῆρες πολυτονικό, ἰδιαίτερα στιβαρό δέσιμο μέ ράψιμο καί κόλληση καί ἕνα πολύ ὄμορφο ἐξώφυλλο, ἀπό λιθογραφία τοῦ 1887.
Βρισκόμαστε στήν Ἀθήνα. Τό ἔτος δέν δηλώνεται ἀκριβῶς. Σύντομα διαπιστώνουμε πώς δέν ἔχουν περάσει πολλά χρόνια ἀπό τή δολοφονία τοῦ Ι. Καποδίστρια. Μέσα σέ ἕνα ἐντυπωσιακό τριώροφο ἀρχοντικό παρακολουθοῦμε τίς σκέψεις τῆς Πανωραίας. Πολλά ὀνόματα στήν ἀρχή, ξεχωρίζουν δύο οἰκογένειες, οἱ Καμπασαῖοι (ἰδιοκτῆτες τοῦ ἀρχοντικοῦ) καί οἱ Κουμάντηδες. Ἡ Πανωραία, τῆς ὁποίας ἡ ἡλικία καί ἡ θέση δέν γίνονται ἀμέσως σαφῆ, μᾶς περιγράφει τίς σχέσεις, τίς κόντρες καί τίς ἰσορροπίες μέσα στήν οἰκογένεια τοῦ σπιτιοῦ. Μέσα ἀπό τίς ἀφηγήσεις της καί τά σχόλιά της μαθαίνουμε τίς κοινωνικές συνθῆκες στήν Ἀθήνα καί στήν Ἑλλάδα τήν ἐποχή μετά τήν ἀπελευθέρωση ἀπό τούς Ὀθωμανούς καί τή δολοφονία τοῦ Καποδίστρια. Ἀπό τήν ἀρχή γίνεται ξεκάθαρη ἡ ἔχθρα ἀνάμεσα στούς γηγενεῖς καί στούς Ἕλληνες πού ζοῦσαν στήν Εὐρώπη καί ἐπέλεξαν νά ἐπιστρέψουν στήν ἐλεύθερη Ἑλλάδα. Ἐκεῖνο πού ἐντυπωσιάζει εἶναι πώς ὑπάρχουν ἄνθρωποι πού ἀναπολοῦν τήν «τάξη» πού ὑπῆρχε ὑπό τόν τουρκικό ζυγό!
Ἡ περιγραφή τῆς ἱστορίας τῆς οἰκογένειας τῆς Πανωραίας καί τῆς σχέσης της μέ τήν οἰκογένεια τῶν Καμπασαίων κυριαρχεῖ στό βιβλίο. Εἶναι μία σταθερή βάση, πάνω στήν ὁποία ἡ συγγραφέας ξεδιπλώνει χαρακτῆρες,, ἀναπτύσσει κοινωνικές συνθῆκες καί ἰσορροπίες (καί ἀνισορροπίες), καταγράφει πολιτικές θέσεις καί ἀντιθέσεις. Ὑπάρχουν ἀρκετές ἀναφορές στήν «Ἑλληνική Νομαρχία» ὑπό Ἀνωνύμου τοῦ Ἕλληνος. Ἄλλωστε καί ὁ τίτλος τοῦ βιβλίου εἶναι ἀπό αὐτό τό ἔργο καί ἔχει εἰπωθεῖ γιά τούς Ἕλληνες τοῦ ἐξωτερικοῦ πού πλούτισαν καί ξέχασαν τήν πατρίδα τους.
Στά δύο τρίτα τοῦ βιβλίου μαθαίνουμε τήν ἄποψη ἀπό τήν πλευρά τῶν Καμπασαίων. Στό τελευταῖο τρίτο βλέπουμε σχεδόν τά ἴδια γεγονότα καί τόν τρόπο πού τά ἀντιλαμβάνονται ἀπό τήν πλευρά τῶν Κουμάντηδων. Προφανῶς εἶναι πολύ ἐνδιαφέρουσα ἡ διαφορά στή θεώρηση.
Ἡ γλώσσα τῆς Καπάνταη εἶναι ἀπολύτως ἐναρμονισμένη μέ τήν ἐποχή. Μικρές λεπτομέρειες στίς λέξεις καί στίς ἐκφράσεις δείχνουν πόσο καλά μελετημένη εἶναι ἡ χρήση τῆς γλώσσας. Σταδιακά καί μέ πλούσιες ἐκφράσεις ἀναπτύσσονται οἱ χαρακτῆρες σέ βάθος. Τά συναισθήματα, τά αἰσθήματα ζωντανεύουν χάρη στόν ἐκφραστικό πλοῦτο τῆς συγγραφέως. Πολιτικά, κοινωνικά, ἐρωτικά πάθη περιγράφονται μέ ἐνάργεια, ὥστε νά μᾶς κάνουν κοινωνούς τοῦ κλίματος καί τῶν συνθηκῶν ἐντελῶς ἀβίαστα.
Δέν ἔχω πεῖ τίποτα γιά τήν ὑπόθεση. Δέν χρειάζεται. Ἡ ὑπόθεση εἶναι τό πρόσχημα γιά νά γραφτεῖ ἕνα πολύ σπουδαῖο μυθιστόρημα, ἐν μέρει ἱστορικό, ἀλλά ἔντονα κοινωνικό καί βαθύτατα ἀνθρώπινο. Ἕνα ὑψηλῆς λογοτεχνικῆς ἀξίας ἔργο πού δικαιοῦται θέση στά κορυφαῖα.
