Έρωτας στην Μεγάλη Οθόνη: Ψέμα ή Αλήθεια;
“Ο Έρωτας δεν είναι όπως στις ταινίες” ή μήπως είναι; Συχνά
ο κινηματογράφος μας γεννά προσδοκίες για την ζωή κι η ζωή έρχεται να τις
καταλύσει. Αν και τα πράγματα δεν είναι ακριβώς τόσο απλά.
Υπάρχει ένα φαινόμενο που παρατηρείται περισσότερο στις
πρόσφατες γενιές-κυρίως λόγο της ελευθερίας που προσέφερε η σεξουαλική
επανάσταση, αλλά καραδοκούσε ανέκαθεν, το φαινόμενο του να “ερωτευόμαστε τον
έρωτα”. Παρότι τον πρόλαβαν η ποίηση, η ζωγραφική, η μουσική και η λογοτεχνία,
ο κινηματογράφος φέρει ουκ ολίγη ευθύνη για αυτό το φαινόμενο σήμερα.
Από την στιγμή που ο έρωτας ταυτόχρονα με αξία αποτέλεσε και
ιδανικό marketing–
δηλαδή πάντα, το σινεμάοργίασε φτάνοντας από το σημείο να
εκφράζει τον έρωτα, στο σημείο να διαφημίζει τον έρωτα. Το θετικό αποτέλεσμα
αυτού είναι μία γενιά γαλουχημένη με ανυπομονησία να ερωτευθεί, να δώσει και να
δοθεί, το αρνητικό αποτέλεσμα είναι μία γενιά βαθύτατα απογοητευμένη και το
συμπέρασμα είναι: “Ο έρωτας δεν είναι όπως στις ταινίες”.
Οι λόγοι μάλλον είναι πολλοί, εγώ θα κατονομάσω δύο: Ο
Πρώτος είναι το γεγονός ότι ο κινηματογράφος έχει την τάση να εξιδανικεύει, όχι
το συναίσθημα, διότι δεν μπορεί να το κάνει αυτό, ούτε τις συνθήκες, παρότι
έτσι συχνά πιστεύουμε. Αυτό που εξιδανικεύε είναι τον άνθρωπο τον ίδιο
παρουσιάζοντας συνήθως το πολύ δύο διαστάσεις ενός χαρακτήρα και σε σχεδόν κάθε
εμπορικό, ερωτικό εγχείρημα το πρώτο στοιχείο που θα φύγει είναι ο ανθρώπινος
εγωισμός, τον οποίον, ειρωνικά καταφέρνει να θρέφει ταυτόχρονα στην ψυχολογία
του θεατή. Το έργο πατάει πάνω σε στοιχεία που θα έκαναν τον θεατή να απολαύσει
με ευκολία αυτό που βλέπει- θα ταυτιστεί με τον ωραίο ήρωα, θα έχει την ωραία
ηρωίδα, θα δικαιωθεί στο τέλος κ.ο.κ. Ο θεατής λοιπόν από την μία εμπνέεται να
βρει τον έρωτα και από την άλλη δεν έχει ιδέα πως να τον διαχειριστεί, διότι ο
εμπορικός κινηματογράφος δεν ασχολείται ουσιαστικά με τις αδυναμίες του και ο
ποιοτικός τις διογκώνει. Συνεπώς μας δίνεται ιδέα ότι μπορούμε να φάμε
περισσότερο απ'όσο αντέχουμε.
Ο δεύτερος λόγος της μαζικής αυτής απογοήτευσης είναι λόγο
προτύπων. Η δική μας γενιά κυρίως μεγάλωσε επί σειρά ετών με ερωτικά δράματα,
ρομαντικές κομεντί και ήρωες που έσωζαν πάντα το κορίτσι. Μας δόθηκε από πολύ
μικρή ηλικία, μια καλή ιδέα γύρο από τον ορισμό του έρωτα και του σεξ…και
τότε επαναπαυτήκαμε. Εφόσον τα πράγματα ήταν τόσο προγεγραμμένα, η επαφή μας στάθηκε επίσης
σε έναν βαθμό προκαθορισμένη. Ξέραμε τι θέλαμε, ξέραμε τι κάνουν τα ερωτευμένα
ζευγάρια, ξέραμε τι να ελπίζουμε και τι να φοβόμαστε, ακόμα χειρότερα ξέραμε
και το πως. Συνεπώς δεν αφήσαμε πολύ περιθώριο στο άγνωστο και αυθόρμητο. Δεν
ανακαλύψαμε προσωπικά τον έρωτα διότι πιστεύαμε πως ήδη ξέραμε περί τίνος
πρόκειται ενώ στην πραγματικότητα απλά ζούσαμε τους ήρωες. Αυτό είναι
περισσότερο ορατό στις νεαρότερες γενιές σήμερα και λιγότερο στις προηγούμενες
διότι παρότι εξίσου γαλουχημένες στο ρομάντζο είχαν ακόμη να ανακαλύψουν το
σεξ, το οποίο είχαν την ευτυχή δυνατότητα να καθορίσουν.
Το έργο λοιπόν, σταματάει να εκφράζει μία ιδέα για να γίνει
πρότυπο της ιδέας και το φαινόμενο είναι δίκοπο μαχαίρι διότι υπάρχει μία λεπτή
γραμμή μεταξύ του προτύπου που εμπνέει και αυτού που καταπιέζει. Καλώς ή κακώς
ο κινηματογράφος συν διαμόρφωσε το πως αντιλαμβανόμαστε τον έρωτα από γενιά σε
γενιά, μας ώθησε να ερωτευθούμε αλλά μας όρισε και το πως. Φυσικά η απογοήτευση
είναι δεδομένη διότι τα ζητήματα καρδιάς δεν επιδέχονται εγχειρίδιο χρήσης. Ο
κινηματογράφος ξεχωρίζει σε ευθύνες από τις γηραιότερες τέχνες που έκαναν το
ίδιο διότι έχει την κατάρα να βρίσκεται παντού και πάντα: Στο σινεμά, στην
τηλεόραση, στο διαδίκτυο, στο κινητό. Μπορεί να μην έχουν διαβάσει όλοι την
Άννα Καρένινα, όλοι όμως έχουν δει τον Τιτανικό.
Υπό αυτές τις συνθήκες, φυσικά και ο έρωτας δεν είναι όπως
στις ταινίες…εκτός αν είναι. Όντας τέχνη, το σινεμά στηρίζεται σε δύο
πράγματα: την μνήμη και την πληροφορία. Κανονικά σκοπός του έργου δεν είναι να
σου δημιουργήσει μία επιθυμία, αλλά να σου θυμίσει μία επιθυμία για να απορροφηθείς-για
αυτό άλλωστε το σεξ είναι ο άσσος στο μανίκι: μια έκκληση στα πρωτόγονα σου
ένστικτα και αμέσως ο σκηνοθέτης κέρδισε την προσοχή σου χωρίς καν να σου
ζητήσει την άδεια. Η πληροφορία αντίστοιχα σημαίνει επιλογή. Το έργο θα
επιλέξει ποια στοιχεία θα βάλει στο κάδρο του και σε ποια στοιχεία θα εστιάσει
ο φακός, παραβλέποντας τόπο και χρόνο κατά το συμφέρον του έργου για να πει
κάτι συγκεκριμένο, όπως γίνεται σε κάθε αφηγηματικό εγχείρημα. Παρόλα αυτά δεν
πρέπει ποτέ να ξεχνάμε ότι το γεγονός ότι ο κινηματογράφος μπορεί να
αξιοποιήσει τα υλικά του όπως θέλει, δεν σημαίνει ότι τα υλικά του δεν είναι
αληθινά. Είναι σχεδόν πάντα αληθινά διότι ο αφηγηματικός κινηματογράφος είναι
υπόλογος στην μνήμη και την ταύτιση του θεατή.
Πότε λοιπόν ο κινηματογράφος δεν λέει ψέμματα; Στην
πραγματικότητα ποτέ δεν λέει ψέμματα, εκτός αν θέλει να πουλήσει και ακόμα και
τότε υπάρχουν εξαιρέσεις, αρκεί να ερωτευτείς. Όταν σταματά κανείς να δέχεται
το ερέθισμα σαν πρότυπο αλλά ως καθαρό ερέθισμα, όταν ερωτεύεται προσωπικά,
χωρίς να ξέρει το πως, διότι στην πραγματικότητα κανείς δεν το ξέρει, τότε ο
ρόλος του κινηματογράφου ξαναγυρνά στον πρωταρχικό του σκοπό που είναι η
έκφραση και η συγκίνηση μέσω της μνήμης. Τότε λοιπόν είναι που ξαφνικά οι
ταινίες βγάζουν νόημα. Όταν ερωτευόμαστε χωρίς την βοήθεια του κινηματογράφου,
τότε ο κινηματογράφος λέει την αλήθεια.
