«Είμαστε
απ’ όλα. Ο,τιδήποτε θα το βρείτε. Από το χειρότερο μέχρι και το καλύτερο
μπορούμε να κάνουμε σαν άνθρωποι»
To Sam Roma είναι ένα
ντοκιμαντέρ που διερευνά την κουλτούρα, την ζωή και τις μυστήριες ρίζες της
φυλής Ρομά στην Ελλάδα. Η βραβευμένη από την Ελληνική Ακαδημία Κινηματογράφου Μαρίνα
Δανέζη διεισδύει στα άδυτα αυτού του ιδιαίτερου κόσμου που βρίσκεται τόσο κοντά
και ταυτόχρονα τόσο μακριά, για να μας εισαγάγει στην καθημερινότητα τους, την
κουλτούρα τους και γενικώς να απαντήσει στο ερώτημα τι σημαίνει να είσαι Ρομα.
Από την Αγία Βάρβαρα μέχρι την Αργολίδα και την Κορινθία, η ταινία κάνει ένα
ταξίδι του δρόμου στους ανοιχτούς τσιγγάνικους καταυλισμούς στην Ελλάδα,
αποκαλύπτοντας τον καθένα με τον δικό του χαρακτήρα και προβλήματα. Μεγαλύτερα θέματα
τους: η έλλειψη εκπαίδευσης, η φτώχεια και η εγκληματικότητα που εντείνεται από
την οικονομική κρίση, αλλά πάντα πέραν των εμποδίων, θα ξεχωρίσει το φλογερό ταμπεραμέντο
και η όρεξη για γλέντι που διακρίνει τόσο τον τσιγγάνικο λαό.
Η Μαρίνα Δανέζη, στο τέταρτο της ντοκιμαντέρ
καταφέρνει να αποτυπώσει με προσοχή και ευλάβεια τα χαρακτηριστικά αυτού του ξεχωριστού
λαού, τα προβλήματα και τις αντιθέσεις του, χρησιμοποιώντας εξαίσια φωτογραφία και
αξιοποιώντας την μοναδική αισθητική που της δίνεται. Με αυτόν τον τρόπο σχεδιάζει
ένα ανθηρό ανθρώπινο πορτραίτο που σίγουρα θα ξεχωρίσει φέτος στο Φεστιβάλ
Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης που φιλοξενεί την ταινία.
Ξεκινήσατε ως ηθοποιός, ποιο ήταν το στοιχείο που
σας τράβηξε ώστε να ασχοληθείτε με την παραγωγή ντοκιμαντέρ;
Στην
πραγματικότητα ξεκίνησα σπουδάζοντας μαθηματικά και μετά ακολούθησε η δραματική
σχολή. Με αφορμή ένα ντοκιμαντέρ με θέμα τη ζωή και το έργο του μαθηματικού
Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή, σε σκηνοθεσία του τότε καθηγητή μου Λευτέρη
Ξανθόπουλο, δούλεψα ως επιστημονικός σύμβουλος. Εκεί είναι που άρχισα να
ανακαλυπτω σιγά σιγά το κόσμο των ταινιών τεκμηρίωσης, αρχικά ως μέσο
ψυχοθεραπείας και στη συνέχεια ως ενα δίαυλο επικοινωνίας με συλλογικότητες
απόμακρες και ξεχασμένες. Οι πρώτες μου ταινίες είχαν να κάνουν με θέματα που
με απασχόλησαν επι προσωπικού. Οι μικρού μου μήκους ταινίες με θέμα την
αναπηρία , ήταν αποτέλεσμα της προσωπικής μου εμπλοκής με τους πρωταγωνιστές
τους ενώ η τρίτη μου ταινία “Σωματείο Ρακοσυλλεκτών” ήταν αφιερωμένη στην
γιαγιά μου η οποία έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής της ως ρακοσυλλέκτρια.
Το Sam Roma πρόκειται για το τέταρτο σας
ντοκιμαντερ. Στα χρόνια αυτά, πως νιώθετε οτι έχετε εξελιχθεί ως καλλιτέχνης;
Μέσα στα
χρόνια έχω μάθει να “εισβάλλω” σε άγνωστους κόσμους , σχεδόν άφοβα και
“αδίστακτα”. Έχω αποκτήσει ένα θράσος -με την καλή έννοια- που μικρότερη δεν το
είχα. Η θεματολογία που καταπιάνομαι δεν χωρά συστολή και δεύτερη σκέψη.
Σεβόμενη πάντα τα λεπτά προσωπικά δεδομένα που αποκαλύπτει ο κάθε αφηγητής, έχω
μάθει καλά πως ο,τι δίνεις – παίρνεις. Είναι ένα αλισβερίσι περίεργο. Σε αυτό
το είδος κινηματογράφησης καλούμε ανθρώπους να μοιραστούν μαζί μας τα προσωπικά
τους βιώματα, επώδυνα πολλές φορές οπότε εάν δεν εμπιστευτείς , δεν σε
εμπιστεύονται. Αν δεν εξομολογηθείς , δεν εξομολογούνται. Αν δεν είσαι
ειλικρινής, δεν θα πάρεις ποτέ την αλήθεια τους.
Το ντοκιμαντέρ περιστρέφεται γύρω από την φυλή των
τσιγγάνων στην Ελλάδα. Ήταν ένα θέμα που σας απασχολούσε από καιρό και θέλατε
να διερευνήσετε ή προέκυψε με κάποια αφορμή;
Στα
πλαίσια ενός προγράμματος της Ε.Ε. για την κοινωνική αλληλεγγύη, μου προτάθηκε
απο το Ελληνικό Κέντρου Κινηματογράφου και το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο
να πραγματοποιησω μια ταινία με θέμα τη ζωή των Ρομά. Ήταν η πρώτη φορά που θα
προσέγγιζα ένα θέμα χωρίς προσωπική εμπλοκή και είχα ένα πολύ περιορισμένο
χρονοδιάγραμμα. Όμως είπα αμέσως ναι καθώς η πρόκληση ήταν μεγάλη και κάπως
έτσι ξεκίνησε το road trip μας με εκκίνηση την περιοχή της Αγίας Βαρβάρας στην
Αθήνα όπου η φυλή έχει πλήρως ενσωματωθεί και συνεχίστηκε στους νομούς Πύργου,
Αργολίδας και Κορινθίας όπου οι συνθήκες ήταν τελείως διαφορετικές.
Πείτε μας λίγα λόγια για τους Ρομά. Εκ των έσω, ποια
είναι η ιστορία τους, η γλώσσα τους και η ουσία της ιδιαιτερότητας του
πολιτισμού τους που εχει περάσει και εξελιχθεί μέσα απο τους αιώνες; Πόσο έχει
επιδράσει τον πολιτισμό της χώρας στην οποια βρίσκονται και πόσο έχουν επηρεαστεί
από αυτήν;
Έχει
πολύ μεγάλο ενδιαφέρον ο αυτοπροσδιορισμός τους. Η ταινία ξεκινά με την ερώτηση
απο που προερχονται οι Ρομά. Ο κάθενας δίνει την δικιά του εκδοχή. Άλλος μας
είπε απο την Ινδία,άλλος απο την Αίγυπτο , ενώ ακούσαμε και την εκδοχή οτι
είναι φυλή των αρχαίων Ελλήνων.
Η
διάλεκτος που χρησιμοποιούν είναι τα ρωμανανές ένω δεν είναι η ίδια διάλεκτος
παντού. Οι απόψεις επίσης διειστανται ως προς το αν θα χαθεί ή όχι η γλώσσα
αυτή στο πέρασμα του χρόνου.
Η δικιά
μου αίσθηση επιστρέφοντας είναι πως η φυλή των Ρομά κρατά τα χαρακτηριστικά της
νεοελληνικής κοινωνίας της δεκαετίας του '50. Εισβάλλοντας σε σπίτια και
τσαντήρια η αίσθηση που έχεις είναι οτι ο χρόνος έχει σταματήσει ενώ διατηρούν
ευλαβικά όλα τα ήθη και έθιμα που εμείς έχουμε σιγά σιγά απολέσει. Η παρθενία
και η έντονη και διάχυτη θρησκευτικότητα είναι χαρακτηριστικά που εμείς χάσαμε
στο πέρασμα του χρόνου όμως η τσιγγάνικη φυλή τα κρατά ακόμα ζωντανά.
Οι Τσιγγάνοι έχουν σχεδόν ιστορική παρουσία στην
Ελλάδα, παρόλα αυτά, όπως και στις περισσότερες χώρες στις οποίες έχουν μακρά
διαμονή, δεν κατάφεραν ποτέ πραγματικά να αφομοιωθούν από την κοινωνία. Ποιοι
θεωρείτε πως είναι οι λόγοι για αυτό; Υπάρχουν λύσεις για αυτήν την
περιθωριοποίηση, και αν ναι από που πρέπει να έρθουν;
Είναι
αλήθεια οτι ένα πολύ μικρό ποσοστό έχει καταφέρει να αφομοιωθεί. Για παράδειγμα
στην Αγία Βαρβάρα οι τσιγγάνοι έχουν τα δικά τους μαγαζιά , τα παιδιά τους
πηγαίνουν σχολείο κτλ. Όμως στην επαρχία τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά.
Ζουν απομονωμένοι , σε συνθήκες απάνθρωπες χωρίς ρεύμα και νερό. Προσπαθούν να
βιοποριστούν με την μαναβική και με τα παλιοσίδερα. Όμως είναι αδύνατο να
επιβιώσουν πολυμελείς οικογένειες με 10 και 20 ευρώ την ημέρα. Επίσης είναι και
το τεράστιο πρόβλημα των αναλφάβητων τσιγγάνων της επαρχίας.
Για εμένα
το θέμα είναι πολιτικό.
Δηλώνετε πως σαν σκηνοθέτης αντλείτε έμπνευση από
αυτούς που έχουν καταχωρηθεί ως περιθωριοποιημένοι και επιθυμείτε
μέσα από τον φακό σας, η κοινωνική ταυτότητα τους να επανακαθορίζεται. Ποια είναι
η ταυτότητα, όπως την είδατε εσείς των ανθρώπων αυτών οταν πέφτει η μάσκα που
φέρουν απο την κοινωνία;
Για
εμένα οι άνθρωποι που ζουν κάτω απο αυτές τις δύσκολες συνθήκες , εκτιμούν και
ζουν την κάθε στιγμή διαφορετικά απο εμάς. Η κάθε μέρα για αυτούς είναι ένας
τεράστιος αγώνας επιβίωσης , ταυτόχρονα όμως και κάθε στιγμή μπορούν να την
χαίρονται και να την ζουν στον υπέρτατο βαθμό. Ζουν για το τώρα – χωρίς να
σκέφτονται το αύριο. Εμείς θα μπορούσαμε να ζήσουμε έτσι; Δεν ξέρω.
Προβολές
Σάββατο 14/3/2015 στις 20.00
στην αίθουσα TONIA MARKETAKI Λιμάνι Αποθήκη Δ
Κυριακή 15/3/2015 στις 15.30
στην αίθουσα FRIDA LIAPPA Λιμάνι Αποθήκη Δ
