Ένας σκηνοθέτης προσγειωμένος στην σύγχρονη πραγματικότητα που επιθυμεί να
βλέπει την αληθινή ζωή στις ταινίες του. Ο γεννημένος στην Βόρεια Καρολίνα από
Ιρανούς γονείς Ραμίν Μπαχράνι, χαρακτηρισμένος ως ένας από τους σημαντικότερους
ανεξάρτητους δημιουργούς των τελευταίων χρόνων, μίλησε στον “Εξώστη” χωρίς να
κρύβει τα λόγια του. Δυναμικός, επαναστατικός και ρεαλιστής, ο πολυβραβευμένος
σκηνοθέτης δεν πιστεύει σε θαύματα. Πιστεύει σε κερδισμένους αγώνες. Σε
ανυπακοή και αναζήτηση μιας αλλιώτικης κοινωνίας, μακριά από μικροεξαρτήσεις
και συμφέροντα. Πιστεύει σε μια διαφορετική ζωή. Μια ζωή στα ανθρώπινα μέτρα.
Τον συναντήσαμε στο ξενοδοχείο που διαμένει, χαρίζοντάς μας μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα
συνέντευξη.
Είδα δύο ταινίες σας χθες και άκουσα και την συζήτηση με το κοινό. Θεματικά
οι δύο ταινίες παρουσιάζουν ομοιότητες.
Ποιες δύο;
Το “99 Homes” και το “ManPushCart”. Υπάρχει μία
επαναλαμβανόμενη θεματική “πάλης” σε αυτές τις δύο ταινίες, η οποίες έχουν
γίνει με διαφορά 10 χρόνων περίπου- 2005-2014.
Δεν ξέρω, νομίζω υπάρχει μία εγγενής πάλη για έναν άνθρωπο στο να
συμπεριφέρεται με έναν συγκεκριμένο τρόπο που θα ένιωθε ως σωστό διότι η ισχύς
του κόσμου είναι δυσβάσταχτη. Πιστεύω ότι με αυτόν τον τρόπο είναι πολύ εύκολο
κάποιος να χαθεί τελείως. Στην περίπτωση του “Man Push Cart” κατά έναν τρόπο ο
άνθρωπος βρίσκεται σε παράλυση ενώ στο “99 Homes” για να ξεφύγει και να καταφέρει να επιβιώσει,
φθείρεται. Υπάρχει νομίζω μία εγγενής ένταση. Η χειρότερή της μορφή είναι το
γεγονός ότι γεννιέσαι και κάποτε θα πεθάνεις. Αυτή είναι μία δύσκολη
πραγματικότητα. Ξέρω κάποιους ανθρώπους στη Silicon Valley που προσπαθούν να την σταματήσουν αυτήν την πραγματικότητα, ίσως το
καταφέρουν κάποτε.
Για κάποιους, ίσως …
Ναι φυσικά, μόνο αν είσαι πλούσιος (γέλια)!
Αλλά υπάρχει αυτή η αίσθηση του μοτίβου αναζήτησης ενός ανθρώπου. Ειδικά
στο “99 Homes” παρουσιάζεις ένα επαναλαμβανόμενο θέμα που συμβαίνει στην Αμερική και τον
Καναδά, μίας κρυφής και ανοιχτής κρίσης, του οικονομικού συστήματος
χρηματοδότησης της Αμερικής σε αντιστοιχία τις μεσαίες, χαμηλές και εργατικές
τάξεις. Το ενδιαφέρον όμως είναι ότι και
οι δύο ταινίες δίνουν έμφαση στην κατάσταση “άνθρωπος εναντίον κόσμου”. Έχετε
μία προσωπική σύνδεση με αυτό το θέμα;
Όχι, θέλω να πω ότι οι περισσότερες ταινίες περιβάλλονται γύρω από έναν
πρωταγωνιστή. Δεν είχα σκεφτεί ποτέ να κάνω ένα σύνολο έργων όπως ο RobertAltman για παράδειγμα…
Για εσάς τότε; Πως τα πάτε με την Αμερικανική κοινωνία;
Είμαι ακόμα ζωντανός νομίζω…
Είπατε στο Masterclassπου κάνατε, ότι πιστεύετε ότι ο Paul Thomas Anderson είναι από τους καλύτερους σύγχρονους σκηνοθέτες.
Στην Αμερική σίγουρα. Το πρωί σήμερα τον σκεφτόμουν. Είμαι απόλυτα
πεπεισμένος ότι το “Punch-Drunk Love” είναι η πιο
ολοκληρωμένη του ταινία από το Α ως το Ω. Ολόκληρο το εγχείρημα λειτουργεί.
Μπορεί να μην έχει την φιλοδοξία και την έκταση του “There Will be Blood” ή του “The Master”, που επίσης αγαπώ,
αλλά αυτά τα έργα κατ' έναν τρόπο έχουν τα ελαττώματα τους- παρά του γεγονότος
ότι, κατά την προσωπική μου άποψη, ήταν οι καλύτερες ταινίες της χρονιάς όταν
βγήκαν.
Αναφέρατε το “The Master” και το “There Will be Blood” και ότι έχουν
κάποιες ατέλειες. Θα ήθελα να σας ρωτήσω διευρύνοντας την ερώτηση, πως ένας
σκηνοθέτης αντιμετωπίζει την απογοήτευση και την αποτυχία;
Δεν μπορώ να πω για τους σκηνοθέτες γενικώς, αλλά για τον εαυτό μου.
Πιστεύω πως στο “AtAnyPrice” υπήρχαν πράγματα
που πέτυχα (υπάρχουν πράγματα που αγαπώ πολύ σ’ αυτήν την ταινία), και υπάρχουν
και πράγματα όπου θεωρώ ότι έκανα λάθη. Πιστεύω ακράδαντα όμως ότι το λάθος
αποτελεί μία τεράστια ευκαιρία αν καταφέρεις να το αναγνωρίσεις και να μάθεις
από αυτό, και αυτό δεν το εννοώ με μία αφηρημένη, φιλοσοφική- ζεν ή Βουδιστική
έννοια, το εννοώ ως πραγματικότητα. Για μένα λοιπόν, όταν ολοκληρώνω
οποιαδήποτε ταινία, συνήθως καταγράφω τα λάθη μου, τι θεωρώ ότι δεν έκανα σωστά
ή τι θεωρώ ότι έκανα καλά αλλά θα μπορούσα και καλύτερα. Ύστερα καταγράφω τις
φιλοδοξίες μου για το τι καινούργιο θέλω να κάνω που δεν έχω ξανακάνει. Τα
βλέπω όλα λοιπόν ως μία ευκαιρία να μαθαίνω και θέλω να δουλεύω σε γρήγορες
ταχύτητες, διότι υποθέτω πως αν κινούμαι θα συνεχίζω να μαθαίνω. Ύστερα από
πέντε ταινίες, νιώθω πως υπάρχουν τόσα πράγματα που πλέον γνωρίζω πώς να
γίνουν. Ανοίγοντας όμως νέες πόρτες συνειδητοποιώ πόσα λίγα στην πραγματικότητα
ξέρω για το σινεμά. Πράγματα που δεν είχα καν σκεφτεί, όχι απλά δεν ήξερα να τα
κάνω, αλλά δεν είχα φανταστεί ότι υπήρχαν σαν επιλογή, οπότε αυτό με κάνει να
νιώθω πολύ άπειρος. Συνεπώς τώρα θέλω να ρισκάρω σε μία νέα ταινία. Να κάνω
πράγματα που δεν ξέρω πως να τα κάνω.
Υπάρχει κάποια νέα ταινία στα σκαριά; Καινούριες ιδέες?
Δεν μπορώ να σας πω, πρώτον
διότι δεν ξέρω και επίσης αν το πω θα εξατμιστεί στον αέρα. Πρέπει κανείς να τα
συγκρατεί αυτά τα πράγματα. Μοιράζομαι τις ιδέες μου με τους συγγραφείς
συνεργάτες μου και μιλάμε ξανά και ξανά, αλλά αν τις μοιραστώ με όλους, εξαφανίζονται.
Και αν μιλήσετε γα αυτές, αυτό αφαιρεί από την αρχική σας επιθυμία να τις
δουλέψετε;
Ναι, αυτό ισχύει για οτιδήποτε.
Υποψιάζομαι
πάντως ότι ναι, υπάρχει καινούρια ταινία … Λαμβάνει χωρά στην
Αμερική?
Πιθανόν ναι.
Το “There Will be Blood” θεματικά είναι
πολύ όμοιο με το 99 Homes. Διαχειρίζεται την ακραία απληστία κατά έναν τρόπο.
Όχι … ίσως, δεν ξέρω. Το “There Will be Blood” δεν πιστεύω ότι
μιλάει για την απληστία, πιστεύω πως πρόκειται περισσότερο για την φιλοδοξία
παρά την απληστία. Ο χαρακτήρας του D.DLewisαπό το πρώτο καρέ είναι έτοιμος να καταστρέψει τον εαυτό του για την
φιλοδοξία του, είναι έτοιμος να κακοποιήσει τον γιο του για την φιλοδοξία του, από
την αρχή διεισδύει βαθιά στο σκοτάδι. Δεν μετατοπίζεται με τον τρόπο που
μετατοπίζεται ο χαρακτήρας του Andrew. Ο Andrew κατανοεί ότι δεν
έχει άλλη επιλογή παρά να πράξει αναλόγως, για να σώσει την οικογένεια του. Ο
άλλος κινείται από φιλοδοξία, ακόμα και αν καταστρέψει την οικογένεια του.
Πιστεύω υπάρχει διαφορά μεταξύ των δύο ταινιών, παρόλα αυτά ναι, και οι δύο
ταινίες είναι κοινωνικές. Νομίζω και οι δύο ταινίες περιβάλλονται κατά κάποιον
τρόπο γύρο από την φιλοδοξία, το χρήμα, την Αμερική.
Είχε ενδιαφέρον κάτι που είπατε πάνω στην συζήτηση με το κοινό του “Man Push Cart”. Είπατε ότι
ρίχνετε βάρος στην μετάνοια και το παρελθόν, κατ' έναν τρόπο (η συζήτηση
αφορούσε τον πρωταγωνιστή του έργου) που είτε τα δοξάζετε ή τα δαιμονοποιείτε.
Και στις δύο περιπτώσεις απλά σε τραβάνε, σαν να μην σ’ αφήνουν να προσηλωθείς
στο παρόν. Θα ήθελα να ακούσω λίγο παραπάνω πάνω σε αυτό το θέμα της μετάνοιας
ή της αδράνειας ή ανικανότητας στο να κάνει κανείς ένα απλό πράγμα, όπως λέγατε
για τον χαρακτήρα.
Ναι. Πιστεύω πως είναι αληθές για τους περισσότερους ανθρώπους. Κάποιες
πολύ απλές πράξεις και αποφάσεις για έναν είναι απλό να γίνουν, και για έναν
άλλον είναι το πιο δύσκολο πράγμα. Δεν ξέρουν γιατί δεν μπορούν να κάνουν έστω
ένα μικρό βήμα. Στο “Man Push Cart” ιδιαίτερα, κάποια
πράγματα συσχετίζονται με το παρελθόν και την έννοια της νοσταλγίας και της
μετάνοιας. Όπως είπες, πιστεύω πως συνήθως δύο πράγματα συμβαίνουν: το ένα
είναι να ρομαντικοποιήσεις το παρελθόν και είναι κάτι που δεν μπορείς να
κατακτήσεις, εφόσον αυτό στην πραγματικότητα δεν υπήρξε ποτέ, οπότε δεν μπορείς
να το φτάσεις, ή το κάνεις χειρότερο από όσο ήταν, για να δημιουργήσεις κάποια
αυτο-λύπηση για τον εαυτό σου για να μπορείς να κατεβαίνεις χαμηλότερα, να
συνεχίσεις να κατεβαίνεις διότι επιθυμείς να κατέβεις ή φαινομενικά δεν έχεις
την επιλογή παρά να κατέβεις, είτε το επιθυμείς είτε όχι. Σε κάθε περίπτωση το
να κληρονομήσεις όλο αυτό, καθιστά εμπόδιο μεταξύ της πίστης και της ελεύθερης
βούλησης, θέμα που βρίσκεται σε πολλές ταινίες, μερικές πιο αξιόλογες από
άλλες. “Έχεις την παραμικρή επιλογή στην ζωή σου”; Στο “99 Homes” η επιλογή γίνεται.
Και πάλι ο Andrew υποδηλώνει τις επιλογές που υπάρχουν. “Θα ’πρεπε ή δεν θα 'πρεπε”; Αλλά εδώ απομακρυνόμαστε από την κάπως πιο
αφαιρετική- φιλοσοφική έννοια και προσγειωνόμαστε στο: “ζούμε σε ένα μοτέλ και
το παιδί τρώει ένα κομμάτι ψωμί για πρωινό και ένα σάντουιτς με τυρί για
μεσημεριανό. Οι μισοί γείτονες στο μοτέλ είναι έμποροι ναρκωτικών- οι άλλοι μισοί είναι μεσοαστικές οικογένειες”. Αυτός
δεν το θέλει όλο αυτό, οπότε τι θα κάνει; Πιστεύω πως υπάρχει και πάλι ένα
αφαιρετικό- φιλοσοφικό ερώτημα, αλλά παράλληλα και ένα πραγματικό.
Μιλώντας για ταινίες, σε κάποια φιλμ όπως για παράδειγμα στις “Τρεις Μέρες
του Κόνδορα”, το σύστημα παρουσιάζεται ως αήττητο, αλλά οι δικές σας ταινίες
ενίοτε έχουν μία οπτιμιστική ματιά. Δεδομένων των συνθηκών, δεν είναι λίγο
μη-ρεαλιστικό αυτό; Ηθικά μπορεί να ακούγεται σωστό, αλλά μη-πραγματικό, διότι
σε μία τέτοια συνθήκη κρίσης και οικονομικών προβλημάτων, πιστεύω ελάχιστοι
άνθρωποι θα είχαν το κουράγιο να σταθούν εναντίον όλων.
Νομίζω το έθεσες σωστά, “ελάχιστοι” και πιστεύω πως αυτό δεν σημαίνει
“κανείς”. Θεωρώ ότι ένα ρεαλιστικό στοιχείο, το γεγονός ότι ο άνδρας που είναι
άμεσα ο πιο υπεύθυνος, όχι ο υπεύθυνος- υπεύθυνο είναι το σύστημα- αλλά
ο άνθρωπος που πνίγεται από το σύστημα, ο χαρακτήρας του MichaelShannonδεν καταλήγει στην φυλακή, όπως δεν κατέληξε κανείς στην φυλακή απ' όσους
είναι υπεύθυνοι για αυτήν την κατάσταση στην Αμερική. Πιστεύω πως το ίδιο
σύστημα που πείθει τον MichaelShannonνα συμπεριφερθεί έτσι, συστηματικά σε κάνει να
πιστεύεις ότι δεν μπορείς να κάνεις τίποτα. Η ταινία μου σε προκαλεί να
πιστέψεις, όπως για παράδειγμα ένας άνθρωπος θα έλεγε “όχι, είναι μέρα. Δεν
έχει σημασία το πόσοι λένε ότι είναι νύχτα. Είναι μέρα.” Δεν θα κάτσει κάτω
ό,τι και αν λέει οποιοσδήποτε. Αυτό το σύστημα που προσπαθεί να καταστρέψει τα
πάντα, προσπαθεί να σε πείσει πως δεν είναι δυνατόν, αλλά σε προκαλώ εγώ ότι
είναι και πιστεύω πως η αιωνία υπαρξιακή πάλη αν θέλεις, είναι μεταξύ ενός
ατόμου και του συστήματος. Δεν πιστεύω πως η ιστορία έχει δείξει πως μία πλευρά
μπορεί να βγει νικητής, πιστεύω πως είναι μία ατελείωτη μάχη. Αν όμως
προσπαθείς να μου πεις πως ευρύτερα- όχι απλά σε μία γειτονιά όπως το
περιστατικό στην ταινία- δεν μπορεί να αλλάξει τίποτα ή ότι σε ευρύτερο επίπεδο
ο Γκάντι, ο Μ. Λ. Κινγκ, ο Μάλκομ Χ, ή οποιοσδήποτε αριθμός προσωπικοτήτων στην
ιστορία δεν πέτυχαν μεγάλες αλλαγές ως άτομα, θεωρώ ότι έχεις άδικο και αν μου
λες ότι αυτό δεν συμβαίνει καθημερινά σε οποιοδήποτε μέρος, θεωρώ επίσης ότι
έχεις άδικο. Μπορείς να κάνεις κάτι τώρα που είναι μικρό, ίσως όχι τόσο μεγάλο
όσο του Γκάντι, ίσως ούτε καν όσο του 99 Homes…
Συμβαίνουν θαύματα…
Όχι θαύματα, γάμα το θαύμα, δεν πιστεύω στο θαύμα! Δεν υπάρχει θαύμα αν
κάνεις κάτι αξιόλογο σήμερα. Στο δικό σου επίπεδο και εύρος. Γιατί όχι; Θεωρώ
ότι η ζωή εντός του συστήματος είναι τόσο δυσβάσταχτη. Δεν είναι το γεγονός ότι
έχετε 30% ανεργία στην Ελλάδα που είναι το πρόβλημα, είναι το ότι έχετε ένα
σύστημα- όμοιο όπως της Αμερικής- που μεθοδικά σας καταστρέφει την ικανότητα
σας να σκέφτεστε και να συμπεριφέρεστε σαν άτομα. Οποιοσδήποτε το θεωρεί αυτο
μοναδική επιλογή, έχει αποπροσανατολιστεί τελείως από το σύστημα. Όσον αφορά
τώρα την τελευταία σκηνή του παιδιού (στο “99 Homes”). Μου αρέσει να βάζω μία ποιητικότητα στο
τελευταίο δευτερόλεπτο, με το παιδί να βγαίνει από το πουθενά, διότι επιθυμώ να
μεταδώσω ενέργεια. Το αν το παιδί θα έβγαινε όντως στην πραγματικότητα, δεν το
ξέρω. Αν ήθελα όμως να κινηματογραφήσω τα γεγονότα θα κινηματογραφούσα τον
τηλεφωνικό κατάλογο και θα είχατε βαρεθεί μέχρι θανάτου. Θα ήμουν όμως πιστός
στα ονόματα, τα τηλέφωνα και τις διευθύνσεις. Ο υπάλληλος του ξενοδοχείου θα
μπορούσε να κινηματογραφήσει τον τηλεφωνικό κατάλογο.
Είστε περισσότερο οργισμένος με την αμερικανική κοινωνία απ’ όσο ήσασταν πριν
9 χρόνια, κατά τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου; Διότι μου φάνηκε το “99 Homes” πιο διδακτικό από
το “Man Pushes Cart”. Κάνει μεγαλύτερη
κοινωνική κριτική, φαίνεται πιο οργισμένο.
Πιθανόν να φαίνεται οργισμένο αλλά το “99 Homes” είναι γκανγκστερική ταινία και μία γκαγκστερική
ταινία συνήθως έχει κάποια πυγμή. Είναι μία συμφωνία με τον διάβολο και ο
διάβολος δεν κάνει χάρες. Πάντως ξανασκέφτομαι τώρα αυτο που μου είπες, περί
ηθικής και ρεαλισμού … Ενδιαφέρον ακούγεται, ίσως το χρησιμοποιήσω σε καμιά
ταινία μου (γέλια)!
Θα ήθελα να ευχαριστήσω από καρδίας την υπεύθυνη του
κινηματογραφικού τμήματος του “Εξώστη Θ” Ισμήνη Δασκαρόλη, για την
απομαγνητοφώνηση και την μετάφραση.
