«Βάρβαρος γεννιέται ο άνθρωπος και λυτρώνεται από το κτήνος με την καλλιέργεια του εαυτού του. Η καλλιέργεια σε κάνει κάποιον. Κι ακόμα πιο πολύ όσο είναι περισσότερη.» Μπαλτάσαρ Γκρασιάν, Χρησμολόγιο και τέχνη της φρόνησης.
Ο συγγραφέας του βιβλίου Η χρησιμότητα του αχρήστου και καθηγητής ιταλικής λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Καλαβρίας, Νούτσιο Όρντινε, υποστηρίζει ότι η σπουδή και η μελέτη των κλασικών συγγραφέων – είτε πρόκειται για λογοτέχνες, φιλοσόφους ή άλλους διανοητές – διαπλάθουν ανθρώπινους χαρακτήρες που δεν αποσκοπούν στην εξειδίκευση και το κέρδος, αλλά στην ευρεία μόρφωση. Το βιβλίο του «Οι κλασικοί στη ζωής μας» από τις εκδόσεις Άγρα αποτελεί ένα ανθολόγιο 50 αποσπασμάτων από έργα σπουδαίων συγγραφέων (Σαίξπηρ, Μολιέρος, Πλάτωνας, Καλβίνο, Λέβι, Μακιαβέλι, Μαν, Καβάφης, Γκρασιάν, Πεσόα, Μιλ, Μοντεσκιέ, Μπρούνο, Όμηρος, Γκαίτε, Ντίκενς, Φλωμπέρ, Μπόρχες, Θερβάντες, Αϊνστάιν κ.ά.) ακολουθούμενα το καθένα από την προσωπική θέση του ίδιου που δεν υπερβαίνει τις δύο σελίδες. Γραμμένο απλά, έτσι ώστε να καθίσταται προσιτό σε έναν αρχάριο αναγνώστη και σε έναν καταρτισμένο ερευνητή, το βιβλίο συμπεριλαμβάνει μία εκτενή εισαγωγή όπου παρατίθενται τα επιχειρήματα υπέρ της «χρησιμότητας των αχρήστων» που συνοψίζονται στις ανθρωπιστικές επιστήμες, αλλά και σε «νεκρές» γλώσσες, όπως τα αρχαία ελληνικά και τα λατινικά. Χρησιμοποιώντας εξίσου την ιδιότητα του καθηγητή με αυτές του δοκιμιογράφου και του αναγνώστη, δεν παραλείπει να αναφερθεί στην ανάγκη της διαπαιδαγώγησης νέων ανθρώπων πρωτίστως με γνώμονα πανανθρώπινες αξίες και όχι την προσαρμογή στις εκάστοτε συνθήκες που επικρατούν στην αγορά:
«Με την υπόσχεση μιας άμεσης ένταξης στον κόσμο της εργασίας, η δομή των σχολικών προγραμμάτων είναι άμεσα εξαρτημένη από μια εκπαίδευση που στοχεύει στην επαγγελματική αποκατάσταση. […] Επενδύω στην εκπαίδευση και στον πολιτισμό σημαίνει διαπαιδαγωγώ τους νέους να σέβονται τη δικαιοσύνη, την ανθρώπινη αλληλεγγύη, την ανοχή, τη δημοκρατία, να εναντιώνονται στη διαφθορά, με στόχο επίσης τη βελτίωση της οικονομικής και πολιτισμικής ανάπτυξης της χώρας. […] Αναχαιτίζοντας την ωφελιμιστική και επιχειρηματική πορεία του σχολείου και τους πανεπιστημίου, θα βοηθήσουμε τους μαθητές και τους φοιτητές μας να καταλάβουν καλύτερα ότι οι γνώσεις δεν χρειάζονται για να κερδίσουμε χρήματα, αλλά κυρίως για να μας βοηθήσουν να γίνουμε ελεύθεροι άνθρωποι, ικανοί να εξεγερθούμε ενάντια στον εγωισμό του παρόντος και να προσπαθήσουμε έτσι να κάνουμε πιο ανθρώπινη την ανθρωπότητα.»
Κατά τον Όρντινε, τα πολιτισμικά αγαθά οφείλουν να είναι αδιαπραγμάτευτα ως προς τον οικονομικό παράγοντα και να μη γίνονται μέσο ωφελιμιστικών επιδιώξεων. Η επαφή με τον πολιτισμό, τις τέχνες και τη φιλοσοφία φανερώνεται ως η μόνη πιθανή οδός αντιμετώπισης της έξαρσης του θρησκευτικού φονταμενταλισμού που μαστίζει τη διεθνή κοινότητα. Η γνωριμία των μαθητών και φοιτητών με τους κλασικούς πρέπει να είναι μία από τις βασικές διδακτικές δραστηριότητες ενός καθηγητή. Οι κλασικοί είναι αυτοί που μας παίρνουν από το χέρι και μας γνωρίζουν τον κόσμο της σοφίας, προσφέροντάς μας τη δυνατότητα να αντιμετωπίσουμε τη δική μας πραγματικότητα με ακόμα μεγαλύτερη κριτική σκέψη. Η ανεκτικότητα προς άλλες κοινωνικές ομάδες, η αλληλεγγύη, ο θρησκευτικός φανατισμός, η γνώση σε σύγκριση με το χρήμα, τα θύματα του Άουσβιτς, ο ρόλος της εκπαίδευσης, διαφθορά, η εμφάνιση σε σύγκριση με την τιμή, η ταπεινότητα, οι φυσικοί νόμοι, η παιδεία ως απάντηση στο ανθρώπινο μίσος και η ηθική ακεραιότητα είναι μόνο μερικά από τα ζητήματα, με τα οποία καταπιάνεται ο Όρντινε. Η παιδεία μετατρέπεται σε βασικό μοχλό πίεσης έναντι στη βάρβαρη επέλαση του εύκολου κέρδους και του ανηλεούς ανταγωνισμού.
Παραθέτουμε τα λόγια του Αϊνστάιν για τον ρόλο της εκπαίδευσης: «Η εκπαίδευση θα πρέπει πάντα να στοχεύει στην αποφοίτηση νέων με αρμονική προσωπικότητα και όχι εξειδικευμένων ατόμων. […] Η ανάπτυξη ανεξάρτητης σκέψης και ανεξάρτητου κριτικού πνεύματος θα έπρεπε να κατέχει πάντα πρωταρχική θέση, και όχι η απόκτηση εξειδικευμένων γνώσεων.»
Πρόκειται για έναν όχι μόνο εξαιρετικό, αλλά και ευφάνταστο οδηγό που με διδακτικό και ψυχαγωγικό τρόπο που μας καθοδηγεί στα άδυτα της ιστορίας: σε διαφορετικές ιστορικές περιόδους, διαφορετικά πρόσωπα εγγράφονται σε έναν κοινό αγώνα αναζήτησης του νοήματος της ζωής μέσα από τη γνώση του κόσμου και του Άλλου. Τα προσφερόμενα αποσπάσματα δεν λειτουργούν «μεταμορφωτικά», όπως αναφέρει ο ίδιος ο Όρντινε, αλλά παροτρύνουν τον αναγνώστη να έρθει σε επαφή με ολόκληρο το έργο, το οποίο δύναται να υπερβεί προβλήματα διαχρονίας και να ασκήσει την κατάλληλη διαμορφωτική επίδραση. Πρόθεση του συγγραφέα δεν είναι να υποβάλλει τον αναγνώστη σε μια διαδικασία ηθικοπλαστικής μεταγωγής. Δημιουργείται, αντιθέτως, ένα σχεσιακό πεδίο, εντός του οποίου συνδιαλέγονται με ελεύθερη κριτική σκέψη οι αναγνώστες με τον συγγραφέα και κείμενα, αναπτύσσοντας για τους πρώτους έναν γόνιμο – και γιατί όχι; – ηθικό προβληματισμό με πραξιακές προεκτάσεις.
Συγγραφέας: Νούτσιο Όρντινε
Τίτλος: Οι κλασικοί στη ζωή μας – Μια μικρή ιδανική βιβλιοθήκη
Τίτλος πρωτοτύπου: Classici per la vita – Una piccolo biblioteca ideale
Mετάφραση: Μαρία Σπυριδοπούλου
Εξώφυλλο: Gianfilippo Usellini – La biblioteca magica (1960)
Εκδόσεις: Άγρα (2016)
Σελίδες: 282
