«Το πέρασμα» του Κωνσταντίνου Τζαμιώτη από τις εκδόσεις Μεταίχμιο μας μιλάει για την παραμονή τριακοσίων προσφύγων επί τέσσερις μέρες σε ένα μικρό νησί του Αιγαίου με μόλις εκατόν είκοσι κατοίκους. Η χειμωνιάτικη κακοκαιρία καθιστά αδύνατη την παροχή βοήθειας από το Μεγαλονήσι. Οι ντόπιοι καλούνται με πενιχρά μέσα να συνδράμουν, προκειμένου να παρέχουν στους πρόσφυγες ιατρική περίθαλψη, τροφή και ένδυση. Στο νησί θα λάβει χώρα μια βίαιη συνάντηση πολιτισμών: θα αναπτυχθούν αισθήματα αλληλεγγύης, ανθρωπισμού, αλλά και ρατσισμού. Ο συγγραφέας καταγράφει αποστασιοποιημένος τις καθημερινές τριβές μεταξύ των δύο πλευρών. Οι αντιήρωες του μυθιστορήματος πότε αναλαμβάνουν τον ρόλο του θύτη και πότε μετατρέπονται σε θύματα.
Το «Η πόλη και η σιωπή» που εκδόθηκε το 2013 εστίαζε στην Αθήνα της κρίσης, ενώ «Το πέρασμα» επικεντρώνεται στη διέλευση προσφύγων στην ελληνική επικράτεια. Αποτελεί πρόκληση για σας η λογοτεχνική ενασχόληση με επίκαιρα και εντόπια θέματα;
Ανέκαθεν θεωρούσα πως μια λογοτεχνία που αναμετράται με την εποχή της, μια λογοτεχνία που γεννιέται από το παρόν του συγγραφέα, είναι περισσότερο ενδιαφέρουσα από κάθε τι άλλο. Με ενδιαφέρουν οι σύγχρονοί μου και οι ιστορίες τους. Ως εκ τούτου τα βιβλία μου καταπιάνονται με ζητήματα του καιρού μας.
Καταγράφετε με συγγραφική βαθύτητα, αλλά ως αδέκαστος παρατηρητής τα γεγονότα που λαμβάνουν χώρα στο νησί και τις σχέσεις που αναπτύσσονται εκεί. Πιστεύετε ότι ένας από τους ρόλους που επιτελεί ο συγγραφέας είναι να καταθέτει την προσωπική του πολιτική στάση;
Νομίζω πως κάθε βιβλίο για να μην πω κάθε φράση που γράφεται αποτελεί ένα είδος πολιτικής κατάθεσης. Χρειάζεται ωστόσο προσοχή. Συχνά, η ένταση, το μέγεθος και η δραματικότητα όσων παρακολουθούμε τα τελευταία χρόνια θολώνουν την κρίση μας και καλούμαστε να απαντήσουμε λάθος ερωτήματα. Νομίζω πως προέχει να καταλάβουμε πως το δίκιο δεν γέρνει αποκλειστικά προς τη μία ή την άλλη πλευρά. Γι' αυτό και τα πρόσωπα του βιβλίου με τις τόσο διαφορετικές θέσεις και αντιλήψεις τους δημιουργούν ένα σύμπαν γεμάτο αντιφάσεις. Αλλά αυτό είναι ο Κόσμος μας.
Πώς αποφασίσατε να δημιουργήσετε πολλούς και αφανείς «αντιήρωες» χωρίς να υπάρχει κάποιος χαρακτήρας με πρωταγωνιστικό ρόλο;
Το Πέρασμα είναι μυθιστόρημα. Όλα τα πρόσωπα είναι επινοημένα. Επειδή όμως το ενδιαφέρον μου εστιάζει στους απλούς, καθημερινούς ανθρώπους, εύκολα θα μπορούσε να αναγνωρίσει ο καθένας μας κάτι κοινό μ' αυτούς. Πρόκειται για συνειδητή επιλογή. Οι συνηθισμένοι άνθρωποι συνήθως δεν φέρονται ως ήρωες όχι γιατί στερούνται γενναιότητας αλλά κυρίως επειδή μπρος στα μεγάλα γεγονότα (ακόμη και όταν συμμετέχουν σ' αυτά) αισθάνονται περισσότερο παρατηρητές παρά πρωταγωνιστές. Αυτό κατά κάποιο τρόπο περιορίζει τον ορίζοντα τους καθιστώντας αποσπασματική κάθε προσωπική μαρτυρία. Είναι η συλλογική θέαση αυτή που δημιουργεί ολοκληρωμένες εικόνες και παράγει νέα νοήματα.
Η βίαιη συνάντηση και συνύπαρξη δύο διαφορετικών πολιτισμών καλλιεργεί, από τη μια πλευρά, αισθήματα αλληλεγγύης, ενώ, από την άλλη τρέφει τη μισαλλοδοξία και τον ρατσισμό. Θεωρείτε ότι η ανθρώπινη φύση έχει διττό χαρακτήρα;
Οι καταστάσεις έκτακτης ανάγκης αποτελούν ένα είδος δοκιμασίας για τον πολιτισμό. Συχνά οι άνθρωποι όταν βρίσκονται υπό πίεση βγάζουν το χειρότερο πρόσωπό τους. Οι χαρακτήρες του βιβλίου δεν θα μπορούσαν να εξαιρούνται απ' αυτόν τον κανόνα. Κάποιοι παλεύουν να διατηρήσουν την ανθρωπιά τους, άλλοι την έχουν χάσει από καιρό, οι περισσότεροι επιλέγουν το ευκολότερο, κοιτούν πως δεν θα τους αγγίξει προσωπικά.
«Χθες ήμασταν εμείς, σήμερα κλήρωσε σας, ποιος ξέρει αύριο ποιον θα διαλέξει;», γράφετε στην αρχή του βιβλίου σας. Είναι η μοίρα του ανθρώπου τέτοια ώστε να βιώνει εμπόλεμες καταστάσεις;
Ως Ευρωπαίοι και άρα τέκνα μιας ασυνήθιστα παρατεταμένης ειρηνικής περιόδου έχουμε την τάση να λησμονούμε πως ο πόλεμος ήταν πάντοτε μέρος της Ιστορίας. Μέχρι σχετικά πρόσφατα έμοιαζε με θαύμα να πεθαίνει κανείς ειρηνικά στο σπίτι του.
Από την προσωπική σας εμπειρία, ποιος είναι ο βαθμός ετοιμότητας, από πλευράς υποδομών, του ελληνικού κράτους για να υποδέχεται μεγάλες προσφυγικές ροές;
Δεν υπάρχει αμφιβολία πως το ελληνικό κράτος αντιμετωπίζει τα τελευταία χρόνια μεγάλα προβλήματα τα οποία μειώνουν τις δυνατότητές του. Από την άλλη ποιος μπορεί να αρνηθεί πως έγιναν φοβερά λάθη στο ζήτημα του προσφυγικού; Έστω και με καθυστέρηση χρειάζεται να επιδειχθεί ωριμότητα και ψυχραιμία από όλες τις πλευρές. Σημαντικό επίσης είναι να μην μείνουν αβοήθητες οι τοπικές κοινωνίες που σηκώνουν το μεγαλύτερο βάρος σ' αυτή την υπόθεση.
Πώς αντιλαμβάνεστε τη σημερινή στάση των Ελλήνων απέναντι στους πρόσφυγες; Περιμένετε περαιτέρω κλιμάκωση των ξενοφοβικών αντιδράσεων στο μέλλον;
Νομίζω πως δεν έχουμε δει ακόμη την κορύφωση του Προσφυγικού. Φοβάμαι πως το κλίμα που διαμορφώνεται (και δεν αναφέρομαι αποκλειστικά στην Ελλάδα) δεν επιτρέπει σε κανέναν να αισιοδοξεί.
***
Το πέρασμα
Μεταίχμιο, 2016
264 σελ.
ISBN 978-618-03-0485-5
Τιμή € 15,50
