Αφοσίωση, σεξουαλικότητα, ορθολογισμός, αποκρυφισμός, θάνατος, επιβίωση, πραγματικότητα και ενόραση. Φως και σκοτάδι. Φως μέσα στο σκοτάδι. Το πιο σκοτεινό βιβλίο του Αλέξη Σταμάτη έχει ονοματεπώνυμο: «Μοτέλ Μορένα», από τις εκδόσεις Καστανιώτη.
Μορένα σημαίνει θάνατος. Πέντε μέλη ενός θεατρικού θιάσου –ο Ρομάν σκηνοθέτης-συγγραφέας, η σύζυγός του Θίντα, ο Βικτόρ, η Σόφι και ο Λεό- αποφασίζουν να ολοκληρώσουν τον κύκλο των παραστάσεων για το έργο τους με μία τελευταία εμφάνιση, η οποία θα λάμβανε χώρα σε ένα απομακρυσμένο και απομονωμένο, από τον υπόλοιπο κόσμο, νησί. Η απόφασή τους να δεχθούν την πρόκληση τους φέρνει αντιμέτωπους με ένα οδοιπορικό στο άγνωστο, που εγκυμονεί κινδύνους για την ίδια τους τη ζωή. Το νησί μοιάζει να διοικείται από ένα ιδιόμορφο καθεστώς, κεφαλή του οποίου είναι ο Κυβερνήτης. Στο νησί εκλείπουν οι θεσμοί της αστυνομίας, του στρατού και της τοπικής αυτοδιοίκησης, ενώ το δίκαιο θεμελιώνεται στη θανατοκρατία: οι εγκληματικές συμπεριφορές τιμωρούνται με την εσχάτη των ποινών. Η ζωή εκεί είναι αναλώσιμη και κάθε δραστηριότητα που έχει εγκριθεί από τον Κυβερνήτη – από τη θανατική καταδίκη μέχρι το σεξ – ενέχει τον χαρακτήρα του καλλιτεχνικού δημιουργήματος.
«Το τραγούδι συνεχιζόταν και διανθιζόταν και από ένα αυτοσχέδιο χορευτικό. Το ένα αγόρι είχε απλώσει ένα σκοινί το οποίο κρατούσαν σταδιακά και οι τέσσερις τραγουδιστές. Στην πορεία, κύκλωσαν τους μουσικούς και τους παρέσυραν στο χορό. Σταδιακά, άρχισαν να ξαπλώνουν ένας ένας στο έδαφος και να κυλιούνται ο ένας πάνω στον άλλο, με αποτέλεσμα τα όργανα μια να παίζουν και μια όχι, η μουσική να θραυσματοποιείται, τα σώματα να ενώνονται, τα εσώρουχα να βγαίνουν και του τραγούδι να εξελίσσεται σε ένα ερωτικό σμίξιμο, με τους στίχους εντέλει να καταλήγουν σε ηδονικές κραυγές και ψιθύρους. Όποτε τους επέτρεπε το όποιο σύμπλεγμα, οι μουσικοί έπαιζαν και από μια νότα, μέχρι που στο τέλος δεν άκουγες παρά τα βαριά βογγητά της ηδονής».
Κάθε πτυχή της ζωής στο νησί ανάγεται στη λατρεία του θεού Ήλιου. Η πλήρης απενοχοποίηση του γυμνού, τα σεξουαλικά όργια, οι αποκρυφιστικές τελετές με ανθρωποθυσίες και η προς τέρψη θανάτωση ανθρώπων και ζώων τονώνουν στα μέλη του θιάσου το αίσθημα περιέργειας και αποστροφής. Όταν το ένα εξ αυτών βρίσκει τραγικό θάνατο, οι εναπομείναντες αποφασίζουν να ανεβάσουν την παράσταση και να αποχωρήσουν το συντομότερο δυνατό. Η αντίδραση του κοινού, ωστόσο, τους αφήνει έκπληκτους και η ίδια τους η ζωή θα τεθεί σε άμεσο κίνδυνο.
Η υπόθεση του βιβλίου θεμελιώνεται σε αντιθετικά σύμβολα, που αντιπροσωπεύουν δύο κόσμους αγεφύρωτους μεταξύ τους. Σύγχρονες φιλελεύθερες και δημοκρατικές αντιλήψεις προσκρούουν σε έναν ιδιόμορφο νεοπαγανιστικού τύπου απολυταρχισμό. Στη δεύτερη περίπτωση, παρατηρείται η αντίθεση ανάμεσα στην ελευθερία της σωματικής απόλαυσης και την υποτέλεια του πνεύματος. Παρά την ύπαρξη δύο αντιθετικών κοσμοθεωρητικών πυλώνων, το πεδίο ερμηνευτικής προσέγγισης από τον αναγνώστη παραμένει ανοιχτό. Η πλοκή εξελίσσεται σε πραγματικό χρόνο και η αφήγηση δημιουργεί την αίσθηση μιας παροντικής δραματουργίας. Ο αναγνώστης γίνεται θεατής ενός θεατρικού έργου, όπου τα πρόσωπα απολλύουν τα υποκριτικά προσωπεία τους και μετατρέπονται σε αληθινούς θύτες ή θύματα. Ο συγγραφέας υφαίνει την αγωνία των ηρώων με όρους ταυτότητας, ενώ διαυγάζει την πολεμική συνθήκη στο πεδίο μιας οντολογίας της αισθητικής. Απέναντι σε μια καθ' υπέρβαση του εαυτού οντολογική αναζήτηση νοήματος αντιτάσσεται η ανιστορική σκέψη που υπακούει στα κελεύσματα ενός υπερβατικού «Είναι», όπως θα υποστήριζε ο Χάιντεγκερ. Ακόμα και στις πιο υποφωτισμένες γωνίες του βιβλίου, εκεί όπου το αισθησιακό στοιχείο και οι ερωτικές σκηνές διεγείρουν την αναγνωστική φαντασία, εκβάλλει το ερώτημα περί των ορίων της Τέχνης. Μπορεί η Τέχνη να υπερβεί τον εαυτό της και από μιμητική να ταυτιστεί με τη Ζωή; Πρέπει να λαμβάνεται μέριμνα περί ηθικής οριοθέτησης της καλλιτεχνικής δημιουργίας, όταν διακυβεύεται ή ύπαρξη και η ατομική ελευθερία; Καθετί στο νησί λογίζεται ως καλλιτεχνικό μόρφημα –όχι με σκοπό την, κατά τον Καντ, ανιδιοτελή τέρψη, αλλά προσβλέποντας στην πλήρη υποταγή του νου και του σώματος στη βουλητική φύση του ανθρώπου.
Το βιβλίο του Αλέξη Σταμάτη συνιστά ένα μωσαϊκό στοχασμών που στοχεύει στον ηθικό προβληματισμό του αναγνώστη. Δεν προσφέρει ανατροπές –ενέχει a priori τον χαρακτήρα του ανατρεπτικού μυθιστορήματος. Τα γεγονότα προεικονίζονται με τελετουργική ακρίβεια από τον συγγραφέα, ο οποίος φέρνει τον αναγνώστη στη θέση του «προσεχτικού» παρατηρητή. Του παραχωρεί μία νησίδα εποπτείας στα σύνορα ζωής και θανάτου, εκεί όπου το ανεπαίσθητο βιώνεται στην πλήρη έντασή του.
Συγγραφέας: Αλέξης Σταμάτης
Τίτλος: Μοτέλ Μορένα
Εκδόσεις: Καστανιώτης (2017)
Σελίδες: 337
Εικόνα Εξωφύλλου: ©Oscar Keys
