Τις περισσότερες φορές, όταν συζητάμε για πόλεις, τείνουμε να τις φανταζόμαστε ως επίπεδα συμπλέγματα κτιρίων, οδών και δικτύων, που εκτείνονται σε μια δισδιάστατη επιφάνεια, τον λεγόμενο αστικό ιστό. Ξεχνάμε συνήθως ότι ο αστικός αυτός ιστός απλώνεται και σε μια τρίτη διάσταση, το ύψος. Και η κάθετη αυτή διάσταση των πόλεων, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι συνήθως την αγνοούμε, έχει μερικά πολύ ενδιαφέροντα «σημεία» όσον αφορά στην αίσθηση μας περί «αστικού χώρου». Είναι γοητευτικό το να αναλογιστεί κανείς ότι λίγο πιο κάτω από τους πολύβουους δρόμους της Θεσσαλονίκης εκτείνεται μια άλλη, σχεδόν έρημη και αχρονική πόλη, εξίσου υλική και υπαρκτή με την πόλη που περπατάμε καθημερινά. Όπως και να 'χει, ναι, υπάρχει και μια υπόγεια, κρυμμένη Θεσσαλονίκη, θαμμένη και σιωπηλή κάτω από τα πόδια μας, ξεχασμένη, αλλά γεμάτη με αναμνήσεις. Ας την ανακαλύψουμε.
Η ΙΣΤ’ Εφορεία Προιστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων, στο πλαίσιο του εορτασμού των 100 χρόνων από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης αλλά και της ίδρυσης της ίδιας της εφορίας, θέλησε να γιορτάσει τη διπλή αυτή επέτειο με την οργάνωση της έκθεσης «Θεσσαλονίκη. Η κρυμμένη πόλη» στην κρυπτή στοά της αρχαίας Αγοράς. Κεντρικό θέμα της έκθεσης είναι η παρουσίαση της κρυμμένης πόλης, της υπόγειας Θεσσαλονίκης και των μνημείων που διατηρούνται εκεί. Τα μνημεία αυτά, παντελώς άγνωστα στο κοινό, παραμένουν, δυστυχώς μη προσβάσιμα, λόγω των σύγχρονων επεμβάσεων και της εξέλιξης των ιστορικών γεγονότων της πόλης.
Η μεγάλη πυρκαγιά της Θεσσαλονίκης το 1917, με τις ανυπολόγιστες καταστροφές που προκάλεσε, και στη συνέχεια η ανοικοδόμηση που έλαβε χώρα, είχαν ως συνέπεια την αποκάλυψη διαφόρων αρχαιοτήτων. Το 1920 ανασκάφτηκε το Σαράπειο (το ιερό των Αιγυπτίων θεών), το οποίο αφού καταχώθηκε, επανεμφανίστηκε το 1939 με την ανέγερση μιας οικοδομής. Η «βιβλιοθήκη», βορειοανατολικά του αρχαιολογικού χώρου της αρχαίας Αγοράς, μετά την αποκάλυψή της το 1973, διατηρήθηκε στο υπόγειο της οικοδομής που ανεγέρθηκε σε εκείνο το σημείο. Στις δεκαετίες του ‘50, ‘60 και ‘70, την εποχή της αντιπαροχής επιβλήθηκαν μεγάλης έκτασης εκσκαφές, οι οποίες αποκάλυψαν μεγάλο αριθμό οικοδομικών καταλοίπων της αρχαίας Θεσσαλονίκης. Σήμερα, επιβάλλεται η διατήρηση των καλύτερα σωζόμενων ερειπίων στα υπόγεια των οικοδομών. Δυστυχώς όμως, το ιστορικό κέντρο έχει στο μεγαλύτερο τμήμα του ανοικοδομηθεί και επομένως χάθηκε η ευκαιρία ανάδειξης αρκετών μνημειακών συνόλων.
Η έκθεση παρουσιάζει 21 πινακίδες οι οποίες παρουσιάζουν τις αρχαιότητες κατά μνημειακό σύνολο ή «συνοικία». Το Ανάκτορο του Γαλέριου, του οποίου ένα τμήμα συνεχίζεται κάτω από τις γειτονικές οικοδομές αποτελεί ένα μεγάλο κτηριακό συγκρότημα. Ο Ιππόδρομος, ένα μνημείο παντελώς άγνωστο στο ευρύ κοινό, διατηρείται πολύ αποσπασματικά στα υπόγεια της οδού Ιπποδρομίου και Φιλικής Εταιρείας, εκτός από ένα τμήμα του που είναι σήμερα ορατό πίσω από την εκκλησία της Νέας Παναγίας. Στην περιοχή νότια της Αγ. Σοφίας και δυτικά του Γαλεριανού συγκροτήματος υπήρχαν ρωμαϊκά λουτρά και άλλα κτήρια δημόσιου και ιδιωτικού χαρακτήρα. Η αρχαία Αγορά, η περιοχή των ιερών στο δυτικό τμήμα της πόλης, η πλατεία των Κυπρίων Αγωνιστών σηματοδοτούν τον δημόσιο τομέα της αρχαίας Θεσσαλονίκης. Εκτός των τειχών, απλώνονται σε μεγάλη έκταση τα νεκροταφεία τα οποία διασχίζουν αρχαίοι δρόμοι που οδηγούν στη «χώρα» της αρχαίας πόλης. Τέλος, ένας νεολιθικός οικισμός στο χώρο της ΔΕΘ συνδέει την πόλη με το απώτερο παρελθόν της.
Η Θεσσαλονίκη αποτελούσε μια πολυάνθρωπη πόλη, με πυκνό δίκτυο δρόμων σε όλο το ιστορικό κέντρο. Σήμερα, τόσο η Αρχαία Αγορά, όσο και το Γαλεριανό συγκρότημα προσπαθούν να μας υπενθυμίσουν αυτό το ξεχασμένο παρελθόν, ενώ ταυτόχρονα μας κάνουν να διερωτόμαστε, γιατί θα έπρεπε να θυσιαστούν τόσες αρχαιότητες στο βωμό της ανάπτυξης και του κέρδους.
* Παράλληλα, με την έκθεση αυτή, λαμβάνει χώρα και η έκθεση «Η Καμάρα της Θεσσαλονίκης. Μνημείο και μνήμες», στο Μουσείο (αίθουσα πολλαπλών χρήσεων) της Αρχαίας Αγοράς. Η έκθεση αυτή έχει ως θέμα την απεικόνιση της θριαμβικής αψίδας του Γαλέριου (Καμάρα) στο πέρασμα του τελευταίου αιώνα.
20 Οκτωβρίου – 20 Δεκεμβρίου
ώρες 8:00 – 15:00, εκτός Δευτέρας
Αρχαιολογικός χώρος της Αρχαίας Αγοράς, στο χώρο της Κρυπτής Στοάς
Τηλ. 2310.221266, 2310.801402, 2310.801428.