Γράφει η Φανή Εμμανουήλ
Το Megalopolis του Φράνσις Φορντ Κόπολα είναι μια πρωτοποριακή ταινία που λειτουργεί ταυτόχρονα ως μελαγχολική αναδρομή στο παρελθόν και τολμηρή ματιά στο μέλλον. Γεφυρώνει διαφορετικές εποχές και είδη, ξεχειλίζοντας από συναρπαστικές, συχνά αινιγματικές εικόνες που παραμένουν έντονα χαραγμένες στη μνήμη μου από τότε που την παρακολούθησα για πρώτη φορά στις Κάννες. Οι αντιδράσεις στο φεστιβάλ ήταν διχασμένες: κάποιοι την χαρακτήρισαν αριστούργημα, ενώ άλλοι την απέρριψαν. Πρόκειται για μια γνώριμη εμπειρία για τον Κόπολα, έναν δημιουργό που έχει χτίσει την καριέρα του ακολουθώντας τον δικό του, μοναχικό δρόμο, αψηφώντας τις νόρμες του Χόλιγουντ και καθιερώνοντας τον εαυτό του ως έναν ανήσυχο πειραματιστή.
Η ταινία είναι μια βαθιά εξερεύνηση της καλλιτεχνικής κληρονομιάς και του τρόπου με τον οποίο η τέχνη καταφέρνει να αντέξει στον χρόνο. Ταυτόχρονα, αποτελεί μια καυστική αλληγορία για την παρακμή της σύγχρονης κοινωνίας. Επιπλέον, είναι και μια ταινία για τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία—ένα μεγάλο πάθος του Κόπολα—η οποία εδώ παρουσιάζεται μέσα από τη μεταμφίεση μιας φουτουριστικής Νέας Υόρκης, πλέον γνωστής ως Νέα Ρώμη.
Το Megalopolis εξερευνά την τραγωδία τόσο σε προσωπικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο, αποτυπώνοντας τη μέσα από τις φιλόδοξες εικόνες του Κόπολα και την αφοπλιστική ερμηνεία του Adam Driver. Ο Driver κρατά το επίκεντρο της ταινίας, ενσαρκώνοντας τον Cesar Catilina, έναν χαρακτήρα που φέρει υπαρξιακό βάρος. Μέσα από την εκφραστικότητά του και τις βαριές, μετρημένες κινήσεις του, ο Driver μεταδίδει την ένταση και τη θλίψη ενός ανθρώπου που παλεύει στα ερείπια ενός κόσμου που συνεχώς μεταβάλλεται.
Ο χρόνος που διαδραματίζεται η πλοκή είναι ακαθόριστος. Βρισκόμαστε κάπου στην Τρίτη χιλιετία. Μπορεί να μην υπάρχουν ακόμα ιπτάμενα αμάξια, υπάρχουν όμως ουτοπικές πόλεις. Η ταινία φαντάζεται έναν φθίνοντα πολιτισμό και αφηγείται την ιστορία του αρχιτέκτονα Cesar Catilina, ενός ιδιοφυούς νομπελίστα, μέλος της πιο πλούσιας οικογένειας της πόλης, που όμως δεν έχει καμία σύνδεση μαζί τους. Όσο οι συγγενείς του επιδίδονται σε απολαύσεις και στην επίδειξη πλούτου, ο ίδιος οραματίζεται έναν καλύτερο κόσμο.
Ζει σε μια πόλη που μοιάζει με τη σύγχρονη Νέα Υόρκη, με στοιχεία από την αρχαία Ρώμη. Μια πόλη οικεία αλλά και απόκοσμη, που λειτουργεί ως παιδική χαρά για τους πλούσιους και φυλακή για τους φτωχούς. Η στοιχειωμένη αυτή πόλη καταπιέζει και εμπνέει τον Catilina, ο οποίος ονειρεύεται μια ουτοπία όπου οι άνθρωποι μπορούν να φτάσουν στο ανώτερο δυναμικό τους. Το όραμά του είναι μεγαλειώδες, απέραντο και ανυπέρβλητο, αλλά συναντά προβλέψιμες αντιδράσεις, κυρίως από ανθρώπους χωρίς πίστη ή ιδεαλισμό. Ανάμεσά τους είναι ο δήμαρχος Franklyn Cicero (Giancarlo Esposito), ένας πραγματιστής πολιτικός που δεν έχει υπομονή για τις φαντασιώσεις του Catilina και διαφωνεί τόσο με το έργο όσο και με την προσωπικότητά του.
Ο Francis Ford Coppola δήλωσε μέσω ενός Q&A στον λογαριασμό του στο Instagram πως είναι γοητευμένος με την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και κυρίως από τις συγκρούσεις εξουσίας που τελικά την κατέστρεψαν. Ιδιαίτερα τον ελκύει το πώς οι φιλοδοξίες λίγων ισχυρών ανδρών επισκίασαν τα συμφέροντα της Δημοκρατίας. Αυτοί οι ηγέτες χειραγώγησαν τα πολιτικά κόμματα για να εξασφαλίσουν τον δικό τους πλούτο και εξουσία, συχνά βασιζόμενοι σε στρατιωτική δύναμη για να πετύχουν τους στόχους τους. Με αυτόν τον τρόπο, έδωσαν το τελειωτικό χτύπημα σε ένα ήδη αποδυναμωμένο σύνταγμα, επιταχύνοντας την αναπόφευκτη πτώση του.
Βλέποντας το Megalopolis είναι εύκολο να συμπεράνουμε πως ο δημιουργός σκέφτεται συχνά την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Ως έναν βαθμό, μπορούμε να θεωρήσουμε κα ως κύρια πηγή έμπνευσης την Συνομωσία του Κατιλινα, όπου ο Ρωμαίος πολιτικός, γόνος μιας εκ των παλαιοτέρων οικογενειών πατρικίων της Ρώμης, αποπειράθηκε να ανατρέψει το πολιτειακό καθεστώς της Ρώμης και συγκεκριμένα την πολιτική δύναμη της αριστοκρατικής συγκλήτου.
Η ταινία αντλεί το ενδυματολογικό και σκηνογραφικό της ύφος από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, ενώ μύθοι εμπλουτίζουν και εμπνέουν το σενάριο. Ο Cicero λειτουργεί ως φωνή της λογικής, ένας πραγματιστής δήμαρχος που φοβάται την καινοτομία και το ρίσκο. Αντίθετα, ο Claudio, ένας σκοπίμως εκνευριστικός Shia LaBeouf, ενσαρκώνει τον διεφθαρμένο γιο που διψά για εξουσία χωρίς να έχει ποτέ μοχθήσει για αυτήν. Χρησιμοποιεί τη συλλογική δράση για να χειραγωγήσει τους αδύναμους, όντας αλαζόνας και φιλήδονος σε τέτοιο βαθμό, που η μοίρα του τελικά σφραγίζεται από τα ίδια του τα ελαττώματα. Παρόλα αυτά, προσφέρει στιγμές ανθολογίας, προσδίδοντας στην ταινία έναν σατιρικό τόνο.
Αντίστοιχα, ο χαρακτήρας της Aubrey Plaza ως Wow Platinum, μιας ανερχόμενης τηλεοπτικής παρουσιάστριας, παρουσιάζεται έτοιμη να κάνει τα πάντα για να πετύχει τους στόχους της. Ο Κόπολα, για ακόμη μια φορά, συγκεντρώνει ένα all-star cast με «σοβαρούς» ηθοποιούς, το οποίο πλαισιώνεται από μια νέα γενιά ταλέντων, που χρησιμοποιούνται ανά διαστήματα ως comedic relief
Μια άλλη μεγάλη θεματική της ταινίας είναι ο χρόνος. Από το πρώτο teaser, που κυκλοφόρησε σχεδόν μισό χρόνο πριν, μαθαίνουμε ότι ο χαρακτήρας του Adam Driver έχει τη δύναμη να σταματά τον χρόνο. Σε μια συνάντηση του με την κόρη του Cicero, Julia, αυτή του λέει: «Οι καλλιτέχνες ποτέ δεν χάνουν τον έλεγχο του χρόνου. Οι ζωγράφοι τον σταματούν, η αρχιτεκτονική είναι παγωμένη μουσική, οι χορευτές συνδυάζουν τον χρόνο και τον χώρο, οι μουσικοί τον ρυθμίζουν, και οι ποιητές τον τραγουδούν».
Ο ίδιος ο Coppola, σε συνέντευξή του στο Letterboxd, υποστήριξε ότι κανείς δεν μπορεί να θεωρείται καλλιτέχνης αν δεν χειραγωγεί τον χρόνο. Από τους πρώτους ανθρώπους που ζωγράφιζαν μέσα στα σπήλαια, η τέχνη συλλαμβάνει στιγμές. Οι κινηματογραφιστές το κάνουν διαρκώς, επαναλαμβάνοντας και χειραγωγώντας τον ίδιο τον χρόνο.
Καθώς ο χαρακτήρας του Driver παλεύει με τον χρόνο, μόνο η Julia μπορεί να τον επανασυνδέσει. Αυτή η ιδέα αποκτά ιδιαίτερη σημασία αν αναλογιστούμε πως η παγκόσμια πρεμιέρα της ταινίας, στις 17 Μαΐου, έγινε σχεδόν έναν μήνα μετά τον θάνατο της Eleanor Coppola, της συζύγου του Frances. Ίσως για τον Coppola, η μεγαλοπρέπεια της Νέας Ρώμης να μεταφέρει μια απλή αλήθεια: οι αυτοκρατορίες μπορεί να πέσουν, αλλά η αγάπη διαρκεί.
Δεν μπορούμε παρά να δούμε αυτές τις ιδέες ως τον προσωπικό στοχασμό του δημιουργού για τον χρόνο, την τέχνη και την αιώνια φύση της. Σε μία από τις πιο εντυπωσιακές σκηνές του Megalopolis, ο Coppola, μέσω ενός supercut, παρουσιάζει την ουτοπία του—μια πόλη φτιαγμένη από τέχνη και αγάπη. Καθώς διαδέχονται η μία την άλλη φουτουριστικές εικόνες αυτής της ιδανικής πόλης, η σεκάνς ολοκληρώνεται με την αποτύπωσή της στο φιλμ μιας κινηματογραφικής κάμερας, προσφέροντας έτσι την ελπίδα αλλά παράλληλα προβάλλοντάς και την ανασφάλεια του δημιουργού για το μέλλον, όχι μόνο της τέχνης του αλλά και της κοινωνίας.
Από αυτή την άποψη, η ταινία μπορεί να διαβαστεί και ως μια κριτική για την κατάσταση του σύγχρονου σινεμά, ενώ παράλληλα συμμετέχει στη συζήτηση που έχει ξεκινήσει τα τελευταία χρόνια γύρω από την καλλιτεχνική κληρονομιά. Όπως και ο Martin Scorsese με το The Irishman, ο Hayao Miyazaki με το The Boy and the Heron και ο Steven Spielberg με τους Fabelmans, έτσι και ο Coppola εξετάζει τη δική του θνητότητα, ενώ πραγματεύεται την ιδέα του περάσματος στην αιωνιότητα μέσω της καλλιτεχνικής δημιουργίας.
Η δυσκολία στην κατάταξη του Megalopolis σε μια συγκεκριμένη κατηγορία ή είδος αποτελεί τιμή για τον δημιουργό του. Είναι σπάνιο προνόμιο να βλέπουμε έναν τόσο μεγάλο καλλιτέχνη, στο τέλος της καριέρας του, να παραδίδει κάτι τόσο φρέσκο και πολυεπίπεδο, τόσο σκηνοθετικά όσο και αφηγηματικά. Κατά την διάρκεια της προβολή της ταινίας, στο 77ο Φεστιβάλ των Καννών, ένας θεατής σηκώθηκε στη μέση και απευθύνθηκε στον Adam Driver με ερωτήσεις από το ίδιο το σενάριο. Ήταν μια στιγμή έμπνευσης, χαρακτηριστική της έκρηξης συναισθημάτων που προκαλεί το έργο. Τα ειδικά εφέ, αν και όχι τα πιο σύγχρονα, εξυπηρετούν τέλεια το όραμα της αρχικής ιδέας του.
Το τολμηρό, υβριδικό στυλ της ταινίας, οι πειραματικές οπτικές προσεγγίσεις και ο καινοτόμος σχεδιασμός ήχου τοποθετούν το Megalopolis δίπλα σε άλλα πειραματικά έργα του Coppola, όπως το One From the Heart και το Rumble Fish. Σε αντίθεση, βέβαια, με τον αφηγηματικό κλασικισμό ταινιών όπως η τριλογία του Godfather και το The Conversation. Ο Coppola πάντα τολμούσε να κάνει αντισυμβατικές επιλογές, όπως η αισθητικά μοναδική διασκευή του Dracula και η πιο αφαιρετική, μη εμπορική ταινία Youth Without Youth.
Αυτά τα έργα, ίσως, θα είχαν καλύτερη υποδοχή αν διαφημίζονταν ως ξενόγλωσσες ταινίες ή αν δεν έφεραν το βάρος του ονόματος του Coppola. Άλλωστε, οι καλλιτέχνες που ρισκάρουν πραγματικά συχνά βρίσκονται σε αντίθεση με τους πιο πιστούς θαυμαστές τους.
Αμφιβάλλω αν το Megalopolis θα προσελκύσει μεγάλο κοινό ή θα κερδίσει Όσκαρ, αλλά αυτό δεν ήταν ο στόχος του Coppola. Είναι μια συναρπαστική, προσωπική ταινία που, ίσως, αποτελεί την τελευταία του προσπάθεια—αν και ελπίζω πως όχι. Πάνω από όλα, το Megalopolis μοιάζει με έναν στοχασμό για το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον του κινηματογράφου. Σε ηλικία 85 ετών, ο Coppola έχει επενδύσει τόσα πολλά σε αυτό το έργο που η εμπορική του επιτυχία μοιάζει δευτερεύουσα. Αυτό που μετράει είναι η ταινία—ένα τολμηρό, εντυπωσιακό και συναισθηματικά φορτισμένο έργο. Αντιπροσωπεύει την αγάπη για τον κινηματογράφο που ο Coppola πάντα ενσάρκωνε, διεκδικώντας την καλλιτεχνική του ελευθερία από τους περιορισμούς της βιομηχανίας και επιβεβαιώνοντας πως ο κινηματογράφος είναι τέχνη.”
