Μαγδαληνή Αναστασίου «Ο μηχανισμός των Αντικυθήρων». Ὑπότιτλος «Αστρονομία και τεχνολογία στην Αρχαία Ελλάδα». Ἐκδόσεις Ροπή 2021.
Τά ἔτη 1900-1901 ἀνακλύφθηκε ἕνα ναυάγιο στά παράλια τῶν Ἀντικυθήρων. Μέσα σ' αὐτό βρέθηκαν τά θραύσματα ἑνός περίεργου μηχανισμοῦ. Ἀπό τό 1902, ὁπότε ἐκτέθηκαν στό Ἐθνικό Ἀρχαιολογικό Μουσεῖο, κέρδισαν τό ἐνδιαφέρον τῶν ἐπιστημόνων παγκοσμίως. Ὅμως οἱ φθορές καί οἱ ἐπικαθήσεις λόγῳ τοῦ θαλασσινοῦ νεροῦ ἐμπόδιζαν τά φτωχά μέσα τῆς ἐποχῆς νά διερευνήσουν σέ βάθος τή λειτουργία τοῦ μηχανισμοῦ. Ἑρευνητές ἀπό τήν Ἑλλάδα καί τόν ὑπόλοιπο κόσμο δέν ἔπαψαν νά μελετοῦν τά εὑρήματα, ἀξιοποιώντας κάθε φορά τά ἐργαλεῖα πού προσέφερε ἡ πρόοδος τῆς ἐπιστήμης καί τῆς τεχνολογίας. Μόνο πρός τό τέλος τοῦ 20ου αἰώνα καί στήν ἀρχή τοῦ 21ου ἡ πρόοδος αὐτή μπόρεσε νά δώσει οὐσιαστική ὤθηση στή μελέτη καί τήν ἑρμηνεία τῆς λειτουργίας τοῦ μηχανισμοῦ. Ὅμως ἤδη ἀπό πολύ νωρίτερα εἶχε γίνει ἀντιληπτό πώς ὁ μηχανισμός τῶν Ἀντικυθήρων εἶχε κάποια σχέση μέ τήν ἀστρονομία.
Ἡ συγγραφέας Μαγδαληνή Ἀναστασίου, πτυχιοῦχος Ἀρχαιολογίας καί στή συνέχεια Φυσικῆς τοῦ ΑΠΘ, ἐκπόνησε διδακτορική διατριβή ἐπί τοῦ μηχανισμοῦ τῶν Ἀντικυθήρων. Εἶχε, μάλιστα, τήν τύχη νά εἶναι κύριος ἐπιβλέπων ὁ προσφάτως εκλιπών Γιάννης Χιού Σειραδάκης, ἀπό τούς κορυφαίους παγκοσμίως μελετητές τοῦ μηχανισμοῦ. Στό παρόν βιβλίο ἡ συγγραφέας παρουσιάζει τήν ἱστορία ἀνεύρεσης τοῦ μηχανισμοῦ καί τῆς μελέτης του ἀνά τά ἔτη, καθώς καί τίς τελευταῖες (καί συγκλονιστικές στό μεγαλεῖο τους) ἀνακαλύψεις.
Μετά τόν πρόλογο τοῦ Γ. Γραμματικάκη ἀκολουθεῖ πρόλογος τῆς συγγραφέως καί εἰσαγωγή μέ τό ἱστορικό τῆς ἀνεύρεσης καί τῶν πρώτων μελετῶν καί ὑποθέσεων. Στή συνέχεια ἕπεται λεπτομερής περιγραφή τῶν μεγαλύτερων θραυσμάτων πού βρέθηκαν, ὁ τρόπος καθαρισμοῦ, μετρήσεων, ἀναλύσεων καί προσδιορισμοῦ θέσεων. Ἐντυπωσιάζει ἡ λεπτομερής μελέτη ὅλων τῶν πιθανῶν θέσεων καί λειτουργιῶν, ἡ διασταύρωση τῶν ἰδεῶν μέ ἄλλους μηχανισμούς καί ἡ σοβαρή διατύπωση τῶν τελικῶν συμπερασμάτων.
Αὐτό τό τμῆμα, καθώς καί αὐτό πού περιγράφει τά κατασκευαστικά μέρη τοῦ μηχανισμοῦ, εἶναι ἰδιαίτερα τεχνικά καί ἀπαιτοῦν τήν προσήλωση τοῦ ἀναγνώστη γιά μέγιστη κατανόηση τῆς πολυπλοκότητας καί τῆς λειτουργίας τοῦ μηχανισμοῦ. Ἡ προσπάθεια τοῦ ἀναγνώστη ἀνταμοίβεται μέ τά τακτικά συμπεράσματα, τά ὁποῖα μέ ἁπλούστερη γλώσσα συνοψίζουν τίς προηγούμενες ἀναφορές.
Μέ ἐντυπωσίασε ἡ πολύ κατανοητή περιγραφή τῆς ἐξίσωσης τοῦ χρόνου, δηλαδή τῆς πραγματικῆς διάρκειας τῆς ἡμέρας. Ἀκομη περισσότερο μέ ἐντυπωσίασε τό γεγονός ὅτι αὐτήν τή γνώση τήν κατεῖχαν οἱ ἀρχαῖοι Ἕλληνες ἤδη ἀπό τό 150 π.Χ., ὁπότε καί ἐκτιμᾶται ὅτι κατασκευάστηκε ὁ μηχανισμός.
Τό τελευταῖο κεφάλαιο, ὅπου περιγράφονται ὅλες οἱ προσπάθειες κατασκευῆς λειτουργικῶν ὁμοιωμάτων τοῦ μηχανισμοῦ, εἶναι τό ἐντυπωσιακότερο ὅλων! Ἐδῶ φαίνεται ἡ σημασία πού ἔχει ἡ παραμικρή λεπτομέρεια στήν κατασκευή τοῦ μηχανισμοῦ καί οἱ τεχνικές πού χρησιμοποιήθηκαν γιά νά ξεπεραστοῦν οἱ κατασκευαστικές ἀδυναμίες τῶν ἀρχαίων χρόνων. Τό τελικό ἀποτέλεσμα ἀφήνει ἄφωνο τόν ἀναγνώστη μπροστά στό πλῆθος τῶν πληροφοριῶν πού παρέχει μία ἀρχαία κατασκευή, στήν τρομερή ἀκρίβεια τῶν γραναζιῶν καί τῶν ὑπολογισμῶν. Ὅπως λέει στόν πρόλογό της ἡ συγγραφέας, ὁ μηχανισμός ἀποτελεῖ τόν μοναδικό μάρτυρα γιά τό ἰδιαίτερα ὑψηλό ἐπίπεδο τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς ἀστρονομίας καί μηχανικῆς. Αὐτόν τόν θαυμασμό της τόν διατυπώνει καί ἄλλες φορές μέσα στά συμπεράσματά της.
Τό βιβλίο κλείνει μέ δύο πολύ τεχνικά παραρτήματα, τά ὁποῖα ἀπευθύνονται σέ πολύ εἰδικούς ἀναγνῶστες.
Τήν καλύτερη συνοπτική περιγραφή τοῦ βιβλίου δίνει ὁ Γ. Γραμματικάκης στό τέλος του προλόγου του: «…η γραφή και οι αυθεντικές γνώσεις της Μαγδαληνής Αναστασίου δεν περιγράφουν απλώς τα μονοπάτια που οδηγούν στη θαυμαστή λειτουργία του Μηχανισμού. Ανοίγουν έναν ολόκληρο κόσμο στον αναγνώστη. Όπως και στους αρχαίους καιρούς, είναι ένας κόσμος που πληροφορεί, διδάσκει και μας γοητεύει, αρκεί να ακούσουμε με ευλάβεια τους ψιθύρους του». Αὐτή ἡ εὐλάβεια τῆς συγγραφέως πρός τό μοναδικό κατασκεύασμα εἶναι διάχυτη στό βιβλίο αὐτό.
Λίγα λόγια γιά τήν ἔκδοση. 270 σελίδες τυπωμένες σέ ὑψηλῆς ποιότητας λευκό λεῖο χαρτί, μέ πληθώρα σχημάτων καί φωτογραφιῶν (συχνά ἔγχρωμων), ἄψογη ἐπιμέλεια, ἐκτύπωση, βιβλιοδεσία.
Μία σπουδαία ἔκδοση, ἰσάξια ἑνός σπουδαίου βιβλίου γιά ἕναν σπουδαῖο μηχανισμό!
