Ἡ σελήνη ἐπρόβαλλε, μόλις ἀρχίσασα νὰ φθίνῃ τρίτην νύκτα μετὰ τὸ ὁλογέμισμά της, εἰς τὴν κορυφὴν τοῦ βουνοῦ, κ᾽ ἐκείνη, ἀσπροφορεμένη, μετὰ τόσους στεναγμοὺς καὶ τόσα περιπαθῆ ᾄσματα, ἔκραξε:
― Νὰ ἔμβαινα σὲ μιὰ βαρκούλα, τώρα-δά… ἔτσι μοῦ φαίνεται… νὰ φτάναμε πέρα!
Κ᾽ ἐδείκνυε μὲ τὴν χεῖρά της πέραν τοῦ λιμένος.
Η Νοσταλγός (1894), Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης
Με αυτά τα λόγια ξεκινά το έργο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, «Η Νοσταλγός». Βασική ηρωίδα είναι η εικοσιπεντάχρονη Λιαλιώ, η οποία είναι παντρεμένη με τον κατά πολύ μεγαλύτερό της μπάρμπα – Μοναχάκη. Η Λιαλιώ εχει ακολουθήσει τον άντρα της στο νησί του, το οποίο βρίσκεται κοντά στο δικό της, μα δυσκολεύεται να προσαρμοστεί στη ζωή εκεί και επιθυμεί να φύγει και να επιστρέψει στους δικούς της. Κρυφά ερωτευμένος με τη Λιαλιώ είναι ο δεκαοχτάχρονος Μαθιός, ο οποίος επιθυμεί κάθε στιγμή να βρίσκεται κοντά της. Μια βόλτα τους στην παραλία του νησιού θα εξελιχθεί σε διαφυγή με μια μικρή βάρκα, ώστε η Λιαλιώ να επιστρέψει στο νησί της. Κατά τη διάρκεια της νύχτας που θα ταξιδέψουν, ο Μαθιός ελπίζει η Λιαλιώ να τον ερωτευτεί και να μείνουν μαζί. Όμως η επιθυμία της Λιαλιώς για επιστροφή στον τόπο της υπερισχύει. Σύντομα, ο μπάρμπα – Μοναχάκης αντιλαμβάνεται την απουσία της γυναίκας του και καταδιώκει την βάρκα προλαβαίνοντάς την τη στιγμή που φτάνει στο κοντινό νησί. Εκεί, ζητά από την Λαλιώ να τη συνοδέψει στο σπίτι των γονιών της και εκείνη διστακτικά δέχεται, αφήνονοτας πίσω τον Μαθιό.
Η Νοσταλγός είναι ένα διήγημα του Παπαδιαμάντη, το οποίο δημοσιεύτηκε το 1894 και αποτυπώνει την κοινωνική πραγματικότητα της εποχής του. Ο τίτλος του μας εισάγει εξαρχής στο θέμα: τη μοναξιά και τη νοσταλγία της ηρωίδας εξαιτίας της απομάκρυνσής της από την ιδιαίτερη πατρίδα της. Στο διήγημα κυριαρχεί η ηθογραφία του Παπαδιαμάντη. Το νησιώτικο τοπίο, η φύση και η θάλασσα. Η Λιαλιώ συμβολίζει την τόλμη και τη διεκδίκηση μιας άλλης ζωής, μα, συγχρόνως, η έκβαση της ιστορίας αποτυπώνει τα ήθη και τις πεποιθήσεις της εποχής μέσα στην οποία γράφεται.
Η παράσταση, πρώτα απ' όλα, επιχειρεί κάτι ιδιαίτερα δύσκολο για τους ηθοποιούς αλλά και για το κοινό: κρατά αυτούσια τη γλώσσα και το κείμενο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Το στοιχείο αυτό αρχικά ξαφνιάζει, διότι εάν ο θεατής δεν είναι υποψιασμένος, δεν είναι προετοιμασμένος να παρακολουθήσει μια παράσταση στην καθαρεύουσα. Πολύ σύντομα, όμως, η καθαρεύουσα γίνεται οργανικό στοιχείο της θεατρικής εμπειρίας και παράλληλα την ενισχύει.
Η σκηνοθεσία της Άννας Παπαμάρκου δίνει την κατάλληλη ατμόσφαιρα στο έργο, αναδεικνύοντας επιτυχώς το παπαδιαμαντικό στοιχείο καθώς αποδίδει θεατρικά το λογοτεχνικό κείμενο. Οι φωτισμοί της Ελευθερίας Ντεκώ και τα σκηνικά της Λένα Λέκκου, τα κοστούμια της Ιωάννας Τιμοθεάδου και η μουσική του Δημήτρη Λαμπριανού συμβάλλουν πολύ σημαντικά στην ανάδειξη της ατμόσφαιρας του έργου. Ενώ στα πλεονεκτήματα της παράστασης προσμετράται, αναμφισβήτητα, η κινησιολογία της Εριφύλης Στεφανίδου, η οποία, δυναμική και αέρινη ταυτοχρόνως, αποδίδει εξαιρετικά το ονειρικό στοιχείου των έργων του Παπαδιαμάντη.
Η Μαρία Λογοθέτη είναι αέρινη και υποδύεται τη Λιαλιώ με τον απαραίτητο αυθορμητισμό και τη φρεσκάδα του χαρακτήρα, ενώ ο Δημήτρης Λιόλιος αποδίδει με τα κατάλληλα συναισθήματα και την απαιτούμενη αθωότητα τον δεκαοχτάχρονο Μαθιό. Η Αριέττα Μουτούση, μέσω της αφήγησης, ενσαρκώνει εξαιρετικά τη Νοσταλγό σε μεγαλύτερη ηλικία, κάνοντας αναδρομές στο παρελθόν και βιώνοντας τα συναισθήματα της Λιαλιώς. Με την ώριμη ερμηνεία της –και μέσω αυτού του σκηνοθετικού ευρήματος– μετατρέπεται επιτυχώς σε συνδετικό κρίκο μεταξύ των ζωντανών εικόνων του παρελθόντος και τον αναστοχασμό στο παρόν.
Η παράσταση πραγματώνει την οπτικοποίηση του κόσμου του Παπαδιαμάντη αποδίδοντας τη ζωγραφική γοητεία των εικόνων και των περιγραφών του. Μας ταξιδεύει στο παρελθόν, σε ένα φυσικό τοπίο, σε μια άλλη κοινωνία, σε μια άλλη εποχή.
Συντελεστές της παράστασης
Σκηνοθεσία: Άννα Παπαμάρκου
Σκηνικά: Λένα Λέκκου
Κοστούμια: Ιωάννα Τιμοθεάδου
Φωτισμοί: Ελευθερία Ντεκώ
Μουσική Σύνθεση: Δημήτρης Λαμπριανός
Κίνηση: Εριφύλη Στεφανίδου
Βοηθός σκηνοθέτη: Βάσια Χρονοπούλου
Video: Δημήτρης Γκότσης
Φωτογραφίες: Αντώνης Λέκκος
Αφίσα: Λένα Λέκκου
Παίζουν: Αριέττα Μουτούση
Μαρία Λογοθέτη
Δημήτρης Λιόλιος
Στο ρόλο του μπάρμπα-Μοναχάκη εμφανίζεται ο Θοδωρής Κατσαφάδος
