γράφει ο Τάσος Γέροντας
Kai Bird & Martin J. Sherwin «Ο θρίαμβος και η τραγωδία του Ρόμπερτ Οπενχάιμερ». Μετάφραση Μαριλένα Κορωναίου. Εκδόσεις Τραυλός 2008.
864 σελίδες σε πολύ καλής ποιότητας υποκίτρινο χοντρό χαρτί, με υποδειγματική σελιδοποίηση και εκτύπωση, βιβλιοδεσία με σκληρό εξώφυλλο πέραν πάσης κριτικής. Προβληματική η επιμέλεια, με κατάχρηση του κόμματος, με φόβο του τελικού «ν» στο αρσενικό άρθρο, με ασυνήθιστη γραφή ξένων ονομάτων, λ.χ. Βιένη, Λιψία, αλλά Ζυρίχη. Πολύ καλή η μετάφραση.
Το βιβλίο είναι μια εκτενής βιογραφία του Ρόμπερτ Οππενχάιμερ, του γερμανικής καταγωγής Αμερικανού θεωρητικού φυσικού. Πολύ μεγάλο μέρος του βιβλίου καλύπτει τα περίπου δέκα χρόνια που δίδαξε σε διάφορα πανεπιστήμια των ΗΠΑ, τις γνωριμίες που έκανε, τη σχέση του με το κομμουνιστικό κόμμα των ΗΠΑ. Κι επειδή αυτή η σχέση προκάλεσε στο μέλλον πολλά προβλήματα στον σπουδαίο αυτό επιστήμονα, οι συγγραφείς ασχολούνται με μεγάλη λεπτομέρεια και με το ιστορικό καθενός από τους ανθρώπους, με τους οποίους ο Οππενχάιμερ ήρθε σε επαφή.
Ένα εξίσου μεγάλο μέρος του βιβλίου ασχολείται με την περίοδο του Σχεδίου Μανχάταν, του σχεδίου για την έγκαιρη κατασκευή της πρώτης ατομικής βόμβας. Κι επειδή ο Οππενχάιμερ (Όπι) ήταν ο επικεφαλής αυτού του έργου, αποκαλείται «ο πατέρας της ατομικής βόμβας». Εδώ, πέρα από τα επιστημονικά και τα τεχνικά θέματα που έπρεπε να λύσει ο Όπι, έχει ενδιαφέρον και ο τρόπος που αντιμετώπισε τη συμπεριφορά των πολιτικών και των στρατιωτικών που ενεπλάκησαν στο έργο. Συγκλονίζει η επίπτωση που είχε στον Όπι η χρήση και τα αποτελέσματα της βόμβας. Δύο από τις δηλώσεις του είναι: «Τώρα είμαστε όλοι μας καθάρματα» και «Αισθάνομαι ότι έχω βάψει τα χέρια μου με αίμα.» Οπότε, ενώ εργάστηκε με ζήλο στο έργο της κατασκευής της ατομικής βόμβας, με τον ίδιο ζήλο τάχθηκε κατά της κατασκευής της βόμβας υδρογόνου. Κι αυτό του κόστισε.
Το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου ασχολείται με τον υπόγειο πόλεμο που δέχθηκε και τη δίκη από την οποία πέρασε, παρότι ποτέ επισήμως η κυβέρνηση δεν την αποκάλεσε δίκη. Επί χρόνια παραβιάζονταν τα συνταγματικά δικαιώματα του Οππενχάιμερ, διαβαζόταν η αλληλογραφία του, είχε κοριούς στο σπίτι του και στο γραφείο του. Και στη δίκη οι κατήγοροι εμπόδισαν με κάθε τρόπο την υπεράσπισή του να αντικρούσει τα ψεύτικα ή παραποιημένα στοιχεία εναντίον του.
Τελικά ο Όπι έχασε τη δίκη. Που τυπικά ήταν μια εξέταση αν θεωρείται επικίνδυνος για να ανανεωθεί η διαβάθμιση ασφαλείας που είχε λόγω του Σχεδίου Μανχάταν.
Σε όλο το βιβλίο οι συγγραφείς έχουν διατηρήσει ένα ουδέτερο ύφος απέναντι στον Οππενχάιμερ. Όμως στην περιγραφή της δίκης παραμέρισαν την ουδετερότητα και εκδήλωσαν την οργή τους για την αντιμετώπιση αυτού του σπουδαίου ανθρώπου.
Συγκλονίζει η επίπτωση της δίκης στον Οππενχάιμερ. Ψηλός, λεπτοκαμωμένος, πολύ συχνά με ένα τσιγάρο στο στόμα, με ήρεμη και γοητευτική φωνή, μάγευε το ακροατήριό του, είτε δίδασκε σε φοιτητές, είτε μιλούσε σε κοινωνικές συναθροίσεις, είτε προσπαθούσε να πείσει τεχνικούς, πολιτικούς, στρατιωτικούς. Και πάντα τους έπειθε. Μετά τη δίκη ήταν σαν να στέγνωσε, να αποχρωματίστηκε. Το 1964, δέκα χρόνια μετά τη δίκη παρωδία, ο Κέννεντυ αποκατέστησε το κύρος του Οππενχάιμερ απονέμοντάς του το ύψιστο βραβείο Φέρμι. Ο Όπι πέθανε μετά από τρία χρόνια.
Εξαιρετικό βιβλίο! Ογκώδες και πυκνογραμμένο, δεν διαβάζεται γρήγορα, όμως με τέχνη οι συγγραφείς κρατούν αμείωτη το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Μέσα από αυτό θα γνωρίσουμε αυτόν τον σπουδαίο επιστήμονα, τον αγνό ιδεαλιστή, τον γοητευτικό ομιλητή, τον μοναδικό άνθρωπο.
«Το φαινομενικά εύθραυστο και λεπτεπίλεπτο κέλυφος του Ρόμπερτ στην πραγματικότητα έκρυβε μια στωική προσωπικότητα, χτισμένη με πεισματική περηφάνια και αποφασιστικότητα, χαρακτηριστικά που θα επανεμφανίζονταν καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του.»
«[Η] διανοητική του κατάσταση είχε να κάνει με το φρικτό σύνδρομο αριστείας».
«Στη φυσική προσπαθούμε να πούμε στον κόσμο με τρόπο κατανοητό κάτι που κανείς δεν γνώριζε πριν. Στην περίπτωση της ποίησης συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο.»
«Πες μου τι σχέση έχει η πολιτική με την αλήθεια, την καλοσύνη και την ομορφιά;»
«Στα χέρια του Μπορ η κβαντική γινόταν ένας ύμνος προς τη ζωή.»
«[Τ]ο μέλλον, που επιφυλάσσει ένα πλήθος λαμπρών υποσχέσεων, δεν απέχει παρά ένα βήμα μονάχα από την απόγνωση.»
«… τον οδηγούσε η ελπίδα και τον συντηρούσε η αφέλεια.»
«[Ο]ι θετικές επιστήμες είχαν ανάγκη τις ανθρωπιστικές για να κατανοήσουν καλύτερα τον ίδιο τους τον χαρακτήρα και τις συνέπειες.»
«Η ήττα του Οπενχάιμερ ήταν επίσης μια ήττα για τον αμερικανικό φιλελευθερισμό.»
«Με κάποιο είδος ωμότητας, την οποία καμία χυδαιότητα, κανένας αστεϊσμός, καμία μεγαλοστομία δεν μπορεί να εξαλείψει εντελώς, οι φυσικοί γνώρισαν την αμαρτία· και αυτή είναι μια γνώση από την οποία δεν μπορούν να απαλλαγούν.»
«[Π]όσο λεπτή είναι η ισορροπία των δημοκρατικών αρχών που πρεσβεύουμε και πόσο προσεκτικά οφείλουμε να τις διαφυλάσσουμε.»
