«Ο επιζήσας είναι ο πρώτος πολιτισμένος άνθρωπος που βρίσκεται να ζει πέρα από τους καταναγκασμούς της κουλτούρας, πέρα από τον φόβο του θανάτου που μπορεί να κατευναστεί μόνο επιμένοντας ότι η ίδια η ζωή δεν έχει αξία». – Ντε Πρες
Ο Ίμρε Κέρτες αποτελεί μία εμβληματική μορφή του εικοστού αιώνα που υπερβαίνει τα συνηθισμένα λογοτεχνικά πρότυπα συγγραφικής αναπαράστασης. Η γραφή του ζωντανεύει μνήμες από την shoah επιβεβαιώνοντας, ωστόσο, τη ρήση ότι ίσως «όλα γίνονται για καλό». Στον Ούγγρο συγγραφέα που έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 86 ετών κι άφησε πίσω του ένα πλούσιο συγγραφικό υλικό από μυθιστορήματα και μεταφράσεις (έργα των Φρόυντ, Νίτσε, Βιγκενστάιν κ.ά.) δεν θα βρούμε την ηθική, πραξιακή ή ταυτοτική κατηγοριοποίηση των ανθρώπων σε αθώους και ενόχους, ενθυμούμενοι τον Μπέτελχαϊμ που υποστήριξε ότι «μόνο η ικανότητα να νιώθουμε αισθήματα ενοχής μας καθιστά ανθρώπους, ιδιαιτέρως αν, αντικειμενικά, δεν είμαστε ένοχοι». Ο εβραϊκής καταγωγής Κέρτες έζησε τη φρίκη των ναζιστικών στρατοπέδων συγκέντρωσης στην πιο ευαίσθητη ηλικία του. Γεννήθηκε το Νοέμβριο του 1929 στη Βουδαπέστη και ήταν μόλις δεκατεσσάρων ετών όταν μεταφέρθηκε ξαφνικά και με πολλούς ακόμα συνομίληκούς του στο κολαστήριο του Άουσβιτς.
Το έργο του
Το μυθιστόρημα ενός ανθρώπου δίχως πεπρωμένο που του χάρισε το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 2002 και απαράμιλλη αναγνώριση δεν συνιστά, όπως δήλωσε ο ίδιος, μια αυτοβιογραφία, αλλά είναι εμπνευσμένο από τα βιώματά του κατά την περίοδο 1944-1945. Στο έργο αυτό παρουσιάζεται με εξαιρετικό τρόπο η έκθεση της ατομικότητας στην ολοκληρωτική βαρβαρότητα. Άουσβιτς, Μπούχενβαλντ, Τσάιτς και ξανά Μπούχενβαλντ. Τρεις τόποι θανάτου, όπου ακόμα και τα δευτερόλεπτα αποκτούν τη δίκη τους τρομακτική ατομική υπόσταση.
Ο Κέρτες μας παρουσιάζει με ώριμο και έλλογο τρόπο την πλήρη καθημερινότητα των στρατοπέδων συγκέντρωσης, την εξαθλίωση των κρατουμένων και το καθημερινό φλερτ με τους θαλάμους αερίων. Η εικονοποιία του συγγραφέα δεν συνοδεύεται από συναισθηματικές παρορμήσεις, καθώς ο ίδιος δεν αποσκοπεί στη δημιουργία ενός πολεμικού κλίματος εναντίον του ολοκληρωτισμού. Ο λόγος του δεν είναι καταγγελτικός, αλλά επικεντρώνεται στο να καταδείξει τη σημασία της χρονικής διαδοχής όλων των λεπτομερειών των γεγονότων που έλαβαν χώρα στα στρατόπεδα των ναζί και τον ίδιο βαθμό αναγκαιότητας που κατέχουν όλα τα συμβάντα της εξωτερικής πραγματικότητας στην ιστορική της εξέλιξη.
Η καταδίκη, εξάλλου, του ολοκληρωτισμού και της βιοεξουσίας που αυτός ασκούσε αποτελεί απαραίτητη συνθήκη μελέτης του πολιτισμικού υποστρώματος που δημιουργήθηκε στην Ευρώπη μετά την πτώση του Γ' Ράιχ. Αντιμετωπίζει τα προσωπικά του βιώματα ως μια δεδομένη μοίρα που είναι αδύνατο να λησμονηθεί. Δεν επρόκειτο για μια νέα αφετηρία στη ζωή, αλλά για τη συνέχιση της παλιάς. Τα κολαστήρια δεν αντιπροσωπεύουν το απόλυτο κακό, αλλά το κακό φανερώνεται κατά τον αρεντιανό ορισμό ως μία
κοινοτοπία. Για τον Κέρτες, ο άνθρωπος μπορεί να είναι ευτυχισμένος ακόμα και σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης: η αίσθηση της απώλειας, το ένστικτο της επιβίωσης και η συνειδητοποίηση της αξίας της ύπαρξης που αντικαθιστούν τη δημιουργική φαντασία γίνονται μετέπειτα αντικείμενο νοσταλγίας. Συνειδητοποιώντας τη βιομηχανική εξάλειψη της ανθρώπινης ζωής στα κρεματόρια και την ίδια του την αποϋποκειμενοποίηση, ο κρατούμενος αποδέχεται τη ζωή στην καθαρή μορφή της και χωρίς καμία επιφύλαξη. O άνθρωπος που έγινε μάρτυρας των στρατοπέδων συγκέντρωσης κι επέζησε, στην πραγματικότητα, μας λέει ο Κέρτες, δεν πρέπει να αποδεχτεί την τραγική μοίρα που του επιφύλασσε η ζωή, αλλά, αντίθετα, ότι δεν έχει πεπρωμένο. Κι ο άνθρωπος που δεν έχει πεπρωμένο, είναι ελεύθερος.
