«Γονυπετείς» είναι όσοι εξαντλούν όλες τις επιλογές, υπερασπίζονται με πάθος μια πίστη και οραματίζονται πως το ανέφικτο μπορεί να γίνει εφικτό».
Οι Γονυπετείς είναι το τέταρτο κατά σειρά μυθιστόρημα της Τζούλιας Γκανάσου και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Γκοβόστη. Μία γυναίκα επιχειρεί να κάνει ένα τάμα και αποφασίζει να πραγματοποιήσει την ανάβαση στα τέσσερα. Κατά τη διάρκεια της επίπονης αυτής προσπάθειας, αποκαλύπτονται οι πραγματικοί λόγοι του τάματος. Η πορεία δοκιμάζει τα όρια της αυθυποβαλλόμενης πρωταγωνίστριας, αλλά κατ' επέκταση φανερώνει τη δύναμη που κρύβει η πίστη, την άρνηση της παραίτησης, την επιμονή και τις ανθρώπινες αυθυπερβάσεις Η συγγραφέας μας παρουσιάζει με χειρουργικό τρόπο το ακατόρθωτο που λαμβάνει σταδιακά τη μορφή του εφικτού. Ο τελικός προορισμός δεν συνιστά ένα «τέλος», αλλά την απαρχή της υπαρξιακής αναγέννησης.
Ποια ήταν η βασική αφορμή για τη συγγραφή του βιβλίου; Η βασική αφορμή ήταν ένα ταξίδι στο νησί της Τήνου. Ένα απόγευμα όπου όλα λειτουργούσαν κανονικά, παρακολούθησα μια γυναίκα στα τέσσερα η οποία υλοποιούσε μια ανάβαση προς την Εκκλησία της Παναγίας με τέτοια προσήλωση που με συγκίνησε βαθιά ενώ ταυτόχρονα με προκάλεσε και με προβλημάτισε σε πολλά επίπεδα.
Κεντρικό πρόσωπο του βιβλίου σας είναι μία γυναίκα, αλλά ο τίτλος του τίθεται σε πληθυντικό αριθμό. Γιατί κάνατε αυτή την επιλογή; Η αφήγηση σε όλη την έκταση του έργου συντελείται μέσα από τα μάτια μιας γυναίκας η οποία βρίσκεται στα τέσσερα και υλοποιεί μια ανάβαση για να πραγματοποιήσει μια ικεσία, ένα τάμα. Στην πορεία αυτής της διαδρομής, η γυναίκα συναντάει και άλλους που βρίσκονται σε παρόμοια στάση με εκείνη, έρχεται σε επαφή με διάφορους «γονυπετείς», μερικούς από τους οποίους εχθρεύεται, ζηλεύει, ανταγωνίζεται ενώ με ορισμένους συμπορεύεται, συμπάσχει, αλλοιώνεται παρέα και αλλάζει: συμμετέχει στη διαμόρφωση ενός νέου «είδους» που παραπέμπει στο παλιό αλλά το ξεπερνάει.
Σε αυτό το πλαίσιο, στην πορεία της αφήγησης, το βιβλίο ξεφεύγει από τα στενά όρια της οπτικής του «ενός» και αναφέρεται σε «όλους», αφορά όλους… «Γονυπετείς» είναι οι άνθρωποι που εξαντλούν όλες τις επιλογές. «Γονυπετείς» είναι οι θνητοί που υπερασπίζονται με πάθος μια πίστη. «Γονυπετείς» είναι όσοι οραματίζονται πως το ανέφικτο μπορεί να γίνει εφικτό. «Γονυπετείς» είναι αυτοί που συνεχίζουν να παλεύουν παρά τις δυσκολίες, πέρα από τις αντιξοότητες, ενάντια στις δυνάμεις της φθοράς, της μοναξιάς και της ανέχειας. «Γονυπετείς» είμαστε εμείς όταν πορευόμαστε εκ νέου προς την αρχή μας.
Στη νουβέλα επικρατεί ο δυϊσμός πίστης και επιστημονικής έρευνας. Είναι τελικά εφικτή η γεφύρωσή τους; Στο εν λόγω έργο δεν επικρατεί ακριβώς ο δυϊσμός πίστης και επιστημονικής έρευνας αλλά μελετάται η συνύπαρξή τους και η επίδραση αυτού του συνδυασμού στη ζωή των ανθρώπων με εφαλτήριο το γνωστό ρητό της ορθοδοξίας «πίστευε και μη ερεύνα» ή ίσως «πίστευε και μη, ερεύνα».
Η έρευνα σε οποιοδήποτε άξονα οδηγεί στην ανακάλυψη. Άρα αποτελεί καίριο μοχλό της εξέλιξης. Ωστόσο η έρευνα συνομιλεί ανοικτά με την πίστη. Χωρίς την πίστη στο ανέφικτο το οποίο μπορεί να καταστεί εφικτό δεν μπορεί να προχωρήσει η επιστήμη, δεν υπάρχει χώρος για το πείραμα, δεν θα έχει αποτελέσματα η έρευνα. Η ηρωίδα του βιβλίου έχει επενδύσει στο πείραμα, πιστεύει βαθιά σε αυτό ως κύριο παράγοντα ελέγχου του σώματος, του χρόνου, του τρόπου βίωσης της ασθένειας και της γήρανσης. Ωστόσο, η ηρωίδα βρίσκεται στα τέσσερα αναζητώντας στην εν λόγω ανάβαση την εξιλέωση, και ίσως κάτι παραπάνω… «Βρίσκομαι εδώ», λέει, «αναβάτης και υπερβάτης, με ένα κλαδί ελιάς στο στόμα για το θαύμα, για τη φώτιση, για το μερίδιο της ευθύνης, για το αδύνατο που φαντάζει τις νύχτες εφικτό.»
Σώμα, πίστη, αυτοταπείνωση αποτελούν τις τρεις δεσπόζουσες του βιβλίου σας. Ποια είναι η σημασία τους στην πλοκή του έργου; Η πορεία στα τέσσερα είναι μια πορεία στην πίστη ως δύναμη που μπορεί να μετακινήσει βουνά, όχι μόνο στην πίστη στο θείο αλλά στην πίστη σε οτιδήποτε: στη δοκιμή, στον έρωτα, στην ίδια τη ζωή. Η πίστη στηρίζει την ανάβαση μιας και τις στιγμές που η ηρωίδα λιποψυχά, δεν την αφήνει να εγκαταλείψει. Ταυτόχρονα, τις στιγμές που η ηρωίδα χάνει την πίστη της, η αγωνία εντείνεται μιας και τότε όλα μπορούν να συμβούν.
Η πορεία στα τέσσερα είναι μια πορεία στο σώμα. Το σώμα πιστεύει γιατί χωρίς το σώμα δεν υφίσταται πίστη, ούτε χρόνος ή φθορά. Το σώμα υπομένει, γιατί χωρίς το σώμα δεν υπάρχει υπομονή. Το σώμα ενστερνίζεται ιδανικά, γιατί το σώμα ματώνει. Το σώμα γίνεται παράκλητο επειδή αγάπησε, νοστάλγησε, επιθύμησε, υπήρξε. Σε αυτό το πλαίσιο, το σώμα αλλοιώνεται κατά τη διάρκεια της ανάβασης και η ηρωίδα αναζητά τρόπους για να αντλήσει δυνάμεις, για να προσαρμοστεί σε αυτά που σταδιακά εξαφανίζονται, για να διαχειριστεί τις ανάγκες που δεν μπορεί να ικανοποιήσει, για να προχωρήσει. Παλάμη μπροστά, γόνατο μπροστά, προχωράμε. λέει συχνά.
Η πορεία στα τέσσερα είναι ένας ύμνος στον αγώνα του ανθρώπου από τη μια όχθη στην άλλη, από το ένα βήμα στο επόμενο. Είναι μια πράξη εξομολόγησης, μια κίνηση επιστροφής προς την αρχή. Η αυτοταπείνωση και η εξομολόγηση των πιο κρυφών μυστικών της ηρωίδας αλλάζουν συχνά τα δεδομένα: οι αιτίες που οδήγησαν αυτή τη γυναίκα να βγει στον πηγαιμό αναιρούνται διαρκώς οδηγώντας όχι μόνο σε μια μορφή κάθαρσης αλλά και στην επανεκκίνηση με νέα εφόδια, με νέα οπτική.
Παρά τις οριακές συνθήκες, στις οποίες βρίσκεται η πρωταγωνίστρια, δεν λείπουν οι σεξουαλικές αναφορές. Πείτε μας λίγα λόγια για αυτό. Ο έρωτας αποτελεί κινητήριο δύναμη της ζωής ακόμη και ως ανάμνηση. Είναι η πιο κοντινή επαφή του έλλογου όντος με τη ζωική καταγωγή και η μόνη ίσως στιγμή, πέρα από τις καταστάσεις του διαλογισμού, όπου η ανθρώπινη συνειδητότητα επιστρέφει απολύτως στο σώμα. Η σαρκική επαφή αποτελεί κύρια έκφραση όλων των έμβιων υπάρξεων ακόμη και σε «οριακές συνθήκες». Ως εκ τούτου, επειδή η γυναίκα στα τέσσερα αλλά και όλοι οι «Γονυπετείς» βρίσκονται ανάμεσα στο έλλογο ον και στο τετράποδο, ανάμεσα στον Άνθρωπο και στο κτήνος δεν θα μπορούσαν να μην υπάρχουν αναφορές στην έκφραση του σώματος που σχετίζεται με τη σεξουαλικότητα: από τον αρχικό ερεθισμό ως την κορύφωση και την στιγμιαία «απογείωση», η σεξουαλική δραστηριότητα αποκόπτει τον άνθρωπο από την οδύνη της ζωής υπενθυμίζοντας την ηδονή, την ορμή, την ομορφιά και την ανάγκη για βαθιά, πολύ βαθιά ανάσα.
Η πίστη σε κάποιο υπερβατικό ον συνεπάγεται πίστη στις δυνατότητες του ίδιου του ανθρώπου; Η πίστη σε κάποιο υπερβατικό ον ενισχύει την πίστη στις δυνατότητες του ανθρώπου αλλά και την πίστη στις δυνατότητες του συνόλου, την πίστη στην αγαστή συγκυρία που ελλοχεύει στη γωνία και μπορεί να φέρει υπέροχες ανατροπές, την πίστη στην ίδια την πίστη ως δύναμη που «μετακινεί βουνά» και κινητοποιεί τα κέντρα του ανθρώπινου εγκεφάλου κάνοντας «θαύματα».
Θεωρείτε ότι η εξιλέωση είναι εφικτή για τον άνθρωπο ή αρκεί η πορεία προς αυτή; Τις περισσότερες φορές, το εκάστοτε ζητούμενο είναι που μας βγάζει στον δρόμο. Σχεδόν πάντα το μεγαλύτερο κέρδος, αν όχι όλο, βρίσκεται στην πορεία. Και στους «Γονυπετείς», η εν δυνάμει εξιλέωση, η υλοποίηση της πιο πηγαίας ικεσίας, η ομολογία και η πιθανή «λύτρωση» είναι η αφορμή: πρόκειται για μια καταβύθιση στον εαυτό όπου το παρελθόν συνομιλεί ενεργά με το παρόν και το μέλλον ή όπως λέει ο Όρσον Γουέλς: «ό,τι αλλάζει το παρελθόν, ελέγχει το μέλλον.»
Όλα σας τα βιβλία τοποθετούνται στη σημερινή εποχή. Πιστεύετε ότι ο συγγραφέας οφείλει να είναι εκφραστής της κοινωνικής πραγματικότητας, στην οποία ζει; Ο συγγραφέας οφείλει να είναι εκφραστής του εαυτού του με έναν τρόπο που να αφορά το σύνολο. Αν δεν είναι πιστός στον εαυτό του, δεν θα είναι ειλικρινής και δεν θα αποδώσει τα ανθρώπινα αλλά κάτι πλασματικό και άνυδρο. Συνήθως εκφράζεις καλύτερα ό,τι σε περιβάλλει, σε επηρεάζει, σε συγκροτεί. Και αυτό είναι ενδιαφέρον: γιατί η προσέγγιση της σύγχρονης εποχής από μελλοντικούς συγγραφείς δεν θα γίνει ποτέ με τον τρόπο που γίνεται αυτή τη στιγμή από τους σύγχρονούς μας – ούτε σε αφηγηματολογικό άρα και υφολογικό επίπεδο, ούτε από την άποψη της ματιάς και της προσέγγισης του κόσμου. Συνεπώς, ο συγγραφέας οφείλει να είναι εκφραστής της κοινωνικής πραγματικότητάς του όχι ως εξωτερικός, αμέτοχος παρατηρητής αλλά ως ενεργό μέλος μιας εποχής και μιας κοινωνίας που πάλλεται σαν ζωντανός οργανισμός, που μας καλεί και μας θρέφει.
Στα φεστιβάλ στην Ευρώπη στα οποία έχω παρουσιάσει τα βιβλία μου και κυρίως στη Γλασκώβη και στο Παρίσι, επέλεξαν τον «Ομφάλιο Λώρο» και τους «Γονυπετείς» γιατί «στα εν λόγω βιβλία αποτυπωνόταν η σύγχρονη πραγματικότητα με γλώσσα παγκόσμια αλλά με ιδιαιτερότητα ύφους και καταγωγής». Πιστεύω λοιπόν ότι ο συγγραφέας δεν πρέπει να περιορίζεται. Μπορεί να βουτάει στο παρελθόν ή στο παρόν ακόμη και στην φαντασιακή προσέγγιση του μέλλοντος και να χρωματίζει ή να αποχρωματίζει αναλόγως την παλέτα του. Οφείλει, ωστόσο, να συγκρούεται και να αποδομεί όσα τον περιβάλλουν ώστε να αποσυναρμολογεί την πραγματικότητα και να της δίνει νέα διάσταση, πολλές φορές νέα πνοή.
Ποια είναι, κατά τη γνώμη σας, η εν Ελλάδι κατάσταση που επικρατεί στον χώρο του βιβλίου κατά την περίοδο της κρίσης; Το βιβλίο θα έπρεπε να αγοράζεται όπως το γάλα. Παρ' όλα αυτά, η μεγάλη πλειοψηφία των Ελλήνων δεν επενδύει στην αγορά βιβλίων, δεν προσεγγίζει το βιβλίο ως περιουσία που θα κληροδοτήσει στους επόμενους. Κατά συνέπεια, η αγορά είναι μικρή. Αυτό επηρεάζει τόσο τους εκδοτικούς οίκους και τα βιβλιοπωλεία, όσο και τους συγγραφείς. Σε πείσμα όμως των ζοφερών καιρών τους οποίους διανύουμε, η ελληνική βιβλιοπαραγωγή έχει να επιδείξει εξαιρετικά σύγχρονα έργα πεζογραφίας και ποίησης και αυτό το θεωρώ εξαιρετικά ελπιδοφόρο.
Τι θα συμβουλεύατε τους νέους και επίδοξους συγγραφείς; Να ζουν όπως επιλέγουν αλλά να Ζουν – να μην «φυτοζωούν», να μην φοβούνται να εκτεθούν, να παρατηρούν και να σημειώνουν, να διαβάζουν, να γράφουν με ειλικρίνεια και να μην τα παρατάνε ανεξάρτητα από πόσες ματαιώσεις και αν αντιμετωπίσουν… Όλη η ουσία της συγγραφής βρίσκεται στο έργο, στην πορεία, στην υπέροχη στιγμή που ολοκληρώνεται μια δουλειά και φέγγει όλος ο τόπος.
Η Τζούλια Γκανάσου γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε Πληροφορική στο Οικονομικό Παν/μιο Αθηνών και στο Παν/μιο του Λονδίνου, Λογοτεχνία (ως υπότροφος) στο Παν/μιο της Σορβόννης και στο Παν/μιο του Εδιμβούργου και Ευρωπαϊκό Πολιτισμό στο Ε.Α.Π. Βιοπορίζεται από την πληροφορική. Διηγήματα και άρθρα της για τη λογοτεχνία δημοσιεύονται στον έντυπο και ηλεκτρονικό Τύπο. Έχει εκδώσει τα βιβλία: «Σε μαύρα πλήκτρα» (Μυθιστόρημα, Εκδ. Γκοβόστη 2006 – αποσπάσματα συμπεριλαμβάνονται στη συλλογική έκδοση του Παν/μίου του Εδιμβούργου «Παγκοσμιουπόλεις»). «Ομφάλιος λώρος» (Μυθιστόρημα, Εκδ. Γκοβόστη 2011 – συμμετοχή στα: 4ο Διεθνές Φεστιβάλ στο Dasein, 1ο Φεστιβάλ Νέων Λογοτεχνών της Αθήνας, 9ο Φεστιβάλ Νέων Καλλιτεχνών της Γλασκώβης). «Ως το τέλος» (Νουβέλα, Εκδ. Γκοβόστη 2013 – υποψήφιο για το «Βραβείο Νέου Λογοτέχνη 2013» του λογοτεχνικού περιοδικού «Κλεψύδρα» & για το «Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας 2014»).
