Το Ταξίδι του Ορφέα / The Journey of Orpheus (Ελλάδα, 2017)
Τμήμα: Ελληνικό Πανόραμα
Την πανελλήνια πρεμιέρα του πραγματοποίησε χθες στο 20ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης το «Ταξίδι του Ορφέα» του Θεόφιλου Δαδή. Πρόκειται για ένα ελληνικό ντοκιμαντέρ που παρουσιάζει παράλληλες ιστορίες προσφυγικού δράματος, με κοινή πυξίδα τη μουσική, ως κοινή γλώσσα των ανθρώπων.
Ξεκινώντας από τον τίτλο, ο Ορφέας, σύμφωνα με τη μυθολογία, είναι ποιητής και εκπρόσωπος του τραγουδιού. Μάλιστα, το όνομά του μπορεί να σχετίζεται με το ρήμα γοάω, δηλαδή θρηνώ, τραγουδώ άγρια, μαγεύω. Επιπλέον, Ορφέας ορίζεται και«αυτός που έχει στερηθεί κάτι» γεγονός που πρέπει να σχετίζεται με την απώλεια της γυναίκας του, Ευρυδίκης.
Μια ανήλικη Σύρια προσφυγοπούλα στην Ειδομένη, ένας Έλληνας πρόσφυγας, επιζών της Μικρασιατικής Καταστροφής, Κούρδοι της Συρίας που βρήκαν καταφύγιο στα Γρεβενά, Τούρκοι που επιστρέφουν στην Ελλάδα έναν αιώνα μετά την υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών για να επισκεπτούν το χωριό των παπούδων τους και ένας Σύριος μουσικός που ζει χρόνια στην Ελλάδα είναι τα πρόσωπα και οι ιστορίες που συνθέτουν το ντοκιμαντέρ. Οι δημιουργοί του φιλμ χτίζουν μια αφήγηση βασισμένη σε συνεντεύξεις και υλικό αρχείου, κυρίως από την Ειδομένη, τη Λέσβο και τα Γρεβενά, καθώς και από κάποιες παλιές φωτογραφίες σχετικές με την Μικρασιατική Καταστροφή. Φυσικά, υπάρχει και μουσική, που στο σύνολο της ταινίαςεμφανίζεται live on camera. Μουσική, άλλοτε θλιμμένη και πονεμένη και άλλοτε χαρούμενη, όμως, πάντα συγκινιτική και ουσιαστική.
Στον λασπότοπο της Ειδομένης, όταν το βράδυ οι φωνές κόπαζαν, πολλοί πρόσφυγες μαζεύονταν σε παρέες και τραγουδούσν συριακά, ιρακινά και αφγανικά τραγούδια γύρω από τη φωτιά που τους ζέσταινε. Αυτή είναι η ιστορία που αφηγείται η προσφυγοπούλα από τη Συρία , η οποία τραγουδούσε κάθε βράδυ στον τριτοκοσμικό καταυλισμό, δίπλα στον φράχτη των συνόρων Ελλάδας-ΠΓΔΜ.
Η Λέσβος, η οποία είναι ένα νησί κατοικούμενο από πρόσφυγες δεύτερης και τρίτης γενιάς που ξεριζώθηκαν από τον τόπο τους , είναι το νησί που δέχτηκε τον μεγαλύτερο αριθμό προσφύγων το 2015-2016. Αυτοί οι άνθρωποι έζησαν τις ίδιες στιγμές που έζησαν οι γονείς και οι παπούδες τους όταν έφτασαν εκεί. Η ίδια διαδρομή, οι ίδιες ιστορίες, ο ίδιος πόνος. Έναν περίπου αιώνα μετά. Ένας Κούρδος από το Ιράκ φθάνει στη Λέσβο, έχοντας κρεμασμένο στην πλάτη, όχι κάποιο σακίδιο με τα υπάρχοντά του, αλλά μόνο το σάζι του. Πυξίδα των προσφύγων και «διαβατήριο» κοινωνικής αποδοχής, ήταν πάλι η μουσική.
Παράλληλα, σε έναν ξενώνα στα Γρεβενά, Κούρδοι σημερινοί πρόσφυγες γιορτάζουν το Newroz, που σηματοδοτεί τον ερχομό της Άνοιξης. Τραγουδούν και χορεύουν με πάθος. Την ίδια στιγμή, Τούρκοι αναζητούν το χωριό των παππούδων τους στα Γρεβενά, παίρνουν μια χούφτα χώμα και τραγουδούν με τους Πόντιους πρόσφυγες τρίτης γενιάς.
Ο Ziad Rajab είναι μουσικός από το Χαλέπι της Συρίας, ο οποίος ζει πολλά χρόνια στην Ελλάδα. Ο ίδιος ανεβαίνει στην Ειδομένη για να κάνει ένα live για τους πρόσφυγες, κάτι που σύμφωνα με τον ίδιο, «ήταν κάτι ανάμεσα σε γη και ουρανό, φωτιά και νερό». Την ίδια στιγμή έβλεπε από την σκηνή του πρόσφυγες να γελούν, να χορεύουν, να κλαίνε και να σπαράζουν με την ίδια μουσική.
Την παλέτα του προσφυγικού δράματος συμπληρώνει ένας Έλληνας επιζών της Μικρασιατικής Καταστροφής, ο οποίος μας διηγείται ιστορίες σχετικά με την άφιξή του στη Θεσσαλονίκη και την δυσκολία του να ενσωματωθεί και να γίνει αποδεκτός από την κοινωνία. Ο ίδιος θυμάται την πρώτη φορά που άκουσε τον Βασίλη Τσιτσάνη στην Καλαμαριά της Θεσσαλονίκης. Οι Έλληνες πρόσφυγες που έφτασαν μετά το 1922, διαμόρφωσαν το ρεμπέτικο που έμελλε να επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό το ελληνικό λαικό τραγούδι μέχρι και σήμερα.
Τέλος, ερμηνεύοντας το όνομα του Ορφέα σε σχέση με το ντοκιμαντέρ, κάθε πρόσφυγας είναι ένας Ορφέας. Όλοι οι πρόσφυγες έχουν στερηθεί τις πατρίδες τους και μέσω του τραγουδιού θρηνούν και μοιράζονται τα ίδια συναισθήματα. Μπορεί οι στίχοι να αλλάζουν, όμως η μουσική είναι αυτή που συγκινεί, ενώνει και κρατά ζωντανές τις μνήμες και τα συναισθήματα. Η μουσική είναι ικανή να απαλύνει τις ψυχές των ανθρώπων, καθώς ακόμη και στον μύθο ο Ορφέας είναι ο μοναδικός που κατάφερε ποτέ να απαλύνει την καρδιά του Άδη και να συγκινήσει σε τόσο μεγάλο βαθμό θεούς και νύμφες.
