Ένα βιβλίο για τη δημοκρατία, την πολιτική κριτική, τους κινδύνους της ριζοσπαστικής αντιμνημονιακής ρητορικής, αλλά και τη σχέση λογοτεχνίας-πολιτικής σκέψης.
Το νέο βιβλίο του Νικόλα Σεβαστάκη με τίτλο Φαντάσματα του καιρού μας: Αριστερά, Κριτική, Φιλελεύθερη Δημοκρατία από τις εκδόσεις Πόλις αποτελεί ένα σύνολο κειμένων, ζητήματα των οποίων έχουν αναδειχθεί σε άρθρα του τα τελευταία χρόνια, ενώ στο τέλος φιλοξενείται μία συνέντευξη που παρεχώρησε στον Άγγελο Χαλκιά. Δύο περίπου χρόνια μετά την άνοδο του ΣΥΡΙΖΑ στην κυβερνητική εξουσία, ο συγγραφέας επιχειρεί με μία ψύχραιμη ματιά να ανατρέξει στους ιδεολογικούς κλυδωνισμούς που αναγνωρίζονται ως απότοκα της μνημονιακής κρίσης. Κατά την περίοδο των μνημονίων παρατηρείται έντονη άνοδος της «υπερπολιτικοποίησης» που αποτελεί πεδίο δημιουργίας αγεφύρωτων δίπολων, όπως είναι τα «εμείς-αυτοί», «παλιό-νέο», «πρόοδος-συντήρηση». Η πολεμική αυτή ατμόσφαιρα ευνοεί το κοινωνικό μίσος και την ιδεολογική απέχθεια. Πρόθεση του Σεβαστάκη είναι, αφενός, να προβάλλει το αίτημα προστασίας του πλουραλισμού και, αφετέρου, την αναλυτική διάκριση των εκάστοτε πολιτικών τάσεων. Η κριτική του εντοπίζεται ανάμεσα στη «σοσιαλκρατική» και την «εθνορομαντική» ρητορική.
Αμφότερες αποτελούν μορφές πολιτισμικής κριτικής που αντιμάχονται τον οικονομικό τεχνοκρατισμό και τον νεοφιλελευθερισμό που επιδρούν αλλοτριωτικά στον ψυχισμό του ατόμου. Ο Σεβαστάκης εντοπίζει τον λόγο των εθνορομαντικών στην εγχώρια αυτάρκεια, στη λαϊκή ψυχή, στην κριτική της κυριαρχίας των αριθμών, σε έναν δεξιό ή αριστερό αντι-οικονομισμό που στις ακραίες του εκφάνσεις μπορεί να μετατραπεί σε «κοινότοπο εθνικισμό». Απέναντι στην ξενοκρατία, τη νεωτερικότητα και την απρόσωπη ισχύ του καπιταλισμού εμφανίζεται ο εθνορομαντισμός ως συλλογικό φαντασιακό που απευθύνεται στο λαϊκό συναίσθημα, αλλά, όπως ορθά παρατηρεί ο συγγραφέας, ο λόγος του χαρακτηρίζεται από πολιτική και αισθητική ασάφεια.
Επισημαίνει ότι η σημερινή πολιτική δαιμονολογία έχει περιθωριοποιήσει την πολιτική κριτική, αντικαθιστώντας την με ένα πλέγμα απλοϊκού ηθικού λόγου. Η απουσία ισχυρών ερμηνευτικών πολιτικών εργαλείων προσφέρει ζωτικό χώρο στην προθεσιακή καταγγελία. Πιο αμήχανη φαίνεται να είναι, κατά τον συγγραφέα, η στάση της Αριστεράς απέναντι στην ισλαμική τρομοκρατία και το αντισαλαφιστικό modus operandi της που, κατά τον Olivier Roy, είναι «η έλξη προς τον θάνατο». Η έμφαση που δίνεται στην καταδίκη της ισλαμοφοβίας κρύβει από πίσω της τον ίδιο τον φόβο για την άνοδο ισλαμοφοβικών τάσεων. Από την άλλη πλευρά, η ανάδυση νεοσυντηρητικών και ριζοσπαστικών αντικαπιταλιστικών κινημάτων ή κομμάτων επαναφέρει το ζήτημα περί αναστοχασμού του ολοκληρωτισμού. Ο συγγραφέας ορθά παρατηρεί ότι είναι μάλλον αδύνατη η οριστική απώθηση του ιστορικού ολοκληρωτισμού, γι' αυτό η σύγχρονη δημοκρατική κριτική σκέψη πρέπει να φιλτράρεται μέσα από τη δέσμευση της «ολοκληρωτικής μνήμης».
Ο Νικόλας Σεβαστάκης εύστοχα αναφέρει ότι στα χρόνια της οικονομικής ύφεσης στην Ελλάδα έχει κερδίσει έδαφος ένας πολεμικός κριτικός ριζοσπαστισμός που δημιουργεί ιδεολογικά στρατόπεδα και περιφρονεί τις «λογοτεχνικές ή στοχαστικές ποιότητες». Παρόλα αυτά, ο συγγραφέας μας προτρέπει να συλλογιστούμε τη συνεισφορά που μπορεί να έχει η λογοτεχνία στη διαμόρφωση μιας διαυγούς κριτικής πολιτικής σκέψης: όχι η ηθικά στρατευμένη μυθοπλασία που εμφανίζεται ως διαπρύσιος κήρυκας της αλήθειας, αλλά τα έργα εκείνα που διεγείρουν το αίσθημα της αμφιβολίας και αντιλαμβάνονται τον ανθρώπινο παράγοντα ως ένα πεδίο πολλαπλότητας:
«Στο πεδίο της λογοτεχνίας, η ανθρώπινη ύπαρξη δεν δομείται με δυαδικούς κώδικες. Κάθε πρόσωπο είναι πολλαπλότητα προσώπων, κάθε εμπειρία πολλαπλότητα εμπειριών. Ο αναγνώστης, λοιπόν, μπορεί να απολαύσει μια εμπειρία ισχυρών ή λιγότερο έντονων ταυτίσεων (με έναν ήρωα, με μια κατάσταση), αλλά οι όποιες ταυτίσεις του δεν λειτουργούν ως εμπόδιο στην κατανόηση άλλων ηρώων και διαφορετικών καταστάσεων. Με άλλα λόγια, η σημαντική λογοτεχνία δεν προσηλυτίζει τον αναγνώστη της σε μια αλήθεια, αλλά τον ωθεί στην εξερεύνηση διαφορετικών κόσμων, όπου η αλήθεια είναι πάντα υπό εξέταση και καρπός μιας σύνθετης διαδικασίας συγκρίσεων.»
Σύμφωνα με τον συγγραφέα, είναι επικίνδυνο το επιχείρημα ότι η Αριστερά και η Δεξιά είναι όροι που ανταποκρίνονται μόνο σε μια μόνο κομματική ενσάρκωση ή «καθαρή μορφή», γιατί τότε τείνουμε να δεχτούμε την ταύτιση λ.χ. της Αριστεράς με τον σταλινικό ολοκληρωτισμό. Αρνείται τις ιδεολογικές περιχαρακώσεις και πρεσβεύει τη θέση της «πολιτικής ανεξιθρησκίας». Η επικίνδυνη σαγήνη που τροφοδοτείται από την τάδε αριστερή ή δείνα δεξιά κριτική πρέπει να απωθηθεί, προκειμένου να αναπτυχθεί μια περισσότερο «ανοιχτή» πολιτική κριτική. Απέναντι στην εκτροπή προς τον φανατισμό, τη «γοητεία» των άκρων και τη θρησκειοποίηση της πολιτικής είναι εφικτή η όρθωση μιας δυναμικής μετριοπάθειας. Η εν λόγω μετριοπάθεια δεν είναι νωθρή, αλλά «ως το αντίθετο της βίας» δημιουργεί τις προϋποθέσεις μιας δημοκρατικής και πλουραλιστικής κριτικής της πολιτικής.
Συγγραφέας: Νικόλας Σεβαστάκης
Τίτλος: Φαντάσματα του καιρού μας: Αριστερά, κριτική, φιλελεύθερη δημοκρατία
Μακέτα εξωφύλλου-συντονισμός έκδοσης: Μαρία Τσουμαχίδου
Επιμέλεια-διόρθωση: Άννα Μαραγκάκη
Εκδόσεις: Πόλις (2016)
Σελίδες: 122
