Ο Καστελιόν ανέπτυξε
τις απόψεις του με ψύχραιμη λογική,
απόλυτη διαύγεια και ακαταμάχητα
επιχειρήματα. Το ζήτημα που εξέταζε
ήταν εάν και κατά πόσον οι αιρετικοί
έπρεπε να διώκονται και να τιμωρούνται
με την ποινή του θανάτου για ένα ζήτημα
που αποτελούσε αμιγώς πνευματικό
αδίκημα. Προτού όμως απαντήσει σε αυτό
το ερώτημα, ο Καστελιόν διερωτάται: «Τι
ακριβώς εννοούμε με τον όρο ‘αιρετικός’;
Ποιόν νομιμοποιούμαστε να αποκαλούμε
‘αιρετικό’, δίχως να γινόμαστε άδικοι;
Και ο Καστελιόν σπεύδει άμεσα να μας
δώσει την απάντησή του: «Δεν πιστεύω
πως όλοι όσοι αποκαλούνται αιρετικοί
είναι στην πραγματικότητα αιρετικοί…
Στις μέρες μας, ο χαρακτηρισμός αυτός
έχει καταλήξει τόσο καταχρηστικός, τόσο
τρομακτικός, κουβαλάει πάνω του τέτοια
φρικτή ατμόσφαιρα ονειδισμού και
καταισχύνης, ώστε όταν κάποιος θέλει
να καταστρέψει έναν προσωπικό του εχθρό
δεν έχει παρά να τον κατηγορήσει ως
αιρετικό. Αμέσως μόλις διαδοθεί το όνομα
του κατηγορούμενου, όλοι οι άλλοι
κυριεύονται από έναν ανίκητο φόβο που
τους βουλώνει τα αυτιά και τους κάνει
να επιτίθενται όχι μονάχα εναντίον του
υποτιθέμενου αιρετικού αλλά και εναντίον
οποιουδήποτε άλλου τολμά να μιλήσει
προς υπεράσπισή του».
Ο Καστελιόν
αρνήθηκε να μολυνθεί από μία τέτοια
υστερία διώξεων. Γνώριζε πολύ καλά πως
κάθε εποχή ανακαλύπτει μία καινούργια
ομάδα, αποτελούμενη από δυστυχισμένους
ανθρώπους, όπου επάνω τους αδειάζονται
τα φιαλίδια του συλλογικού μίσους.
Κάποιες φορές έχει να κάνει με τη θρησκεία
τους, κάποιες φορές έχει να κάνει με το
χρώμα του δέρματός τους, τη φυλή τους,
την καταγωγή τους, τα κοινωνικά τους
ιδεώδη, τη φιλοσοφία τους· τα μέλη
κάποιας συγκριτικά μικρής και αδύναμης
ομάδας μετατρέπονται σε στόχους για
τις καταστροφικές δυνάμεις που κρύβονται
σε τόσους πολλούς από εμάς. Τα συνθήματα
και οι περιστάσεις ποικίλλουν, όμως η
μέθοδος της συκοφαντίας, της περιφρόνησης,
της καταστροφής, παραμένει ίδια κι
απαράλλακτη. Τώρα πια, δηλώνει ο
συγγραφέας, ένας νοήμων άνθρωπος δεν
θα έπρεπε να επιτρέπει στον εαυτό του
να τυφλώνεται από τέτοιου είδους
δυσφημιστικές εκφράσεις ή να παρασύρεται
από την οργή των μαζικών ενστίκτων.
«Δικαίωμα στην Αίρεση:
Καστελιόν εναντίον Καλβίνου
(μετφ.
από την αγγλική έκδοση)
Όταν τούτο εδώ το κείμενο
θα δημοσιεύεται μαζί με το υπόλοιπο,
ολοκαίνουργιο τεύχος του «Ε», θα έχει
φτάσει πια Πέμπτη 16/5 και στη Θεσσαλονίκη
θα έχει ξεκινήσει η 10η Διεθνής Έκθεση
Βιβλίου. Για άλλη μία φορά και φέτος,
στα δύο μεγάλα περίπτερα της Helexpo
– ΔΕΘ οι πάγκοι και οι καρέκλες θα έχουν
πια στηθεί, οι μοκέτες θα έχουν καθαριστεί,
τα διαφημιστικά μπάνερ θα έχουν στερεωθεί,
τα βιβλία θα έχουν στοιβαχτεί με φροντίδα.
Οι εκτιθέμενοι εκδότες και οι προσκεκλημένοι
τους θα έχουν ήδη καταφτάσει στην πόλη,
θα έχουν τσεκάρει στα ξενοδοχεία όπου
έχουν κάνει κράτηση από πολύ καιρό πριν,
θα έχουν ήδη αρχίσει να μιλάνε για τη
«φιλόξενη και πολυπολιτισμική
Θεσσαλονίκη», ίσως ακόμη για την ανάγνωση
την εποχή της Κρίσης. Κάποιοι θα μιλούν
για την «μεγάλη γιορτή του πνεύματος
και του πολιτισμού», άλλοι θα την
αντιμετωπίσουν ως μία ευκαιρία να
αγοράσουν βιβλία σε συμφέρουσες τιμές
– κάτι σαν μπαζάρ βιβλίων, αλλά νέας
παραγωγής αυτή τη φορά, εμπλουτισμένο
με παράλληλες εκδηλώσεις – ενώ κάποιοι
άλλοι δε θα χάσουν την ευκαιρία να
υπογραμμίσουν απουσίες και παρουσίες,
στενές φιλίες, καλές συνεργασίες καθώς
επίσης και δυσερμήνευτες συμπεριφορές.
Στο πλαίσιο αυτό λοιπόν,
αποφάσισα να μην παρουσιάσω σε αυτό το
Fahrenheit 451 κάποιο από τα
έργα της σύγχρονης βιβλιοπαραγωγής.
Αντιθέτως, θα μιλήσω για ένα βιβλίο που
πρωτοεκδόθηκε στην Ελλάδα το 1938 και
επανεκδόθηκε το 1951 και σήμερα πλέον δεν
υπάρχει στα ελληνικά βιβλιοπωλεία.
Συγγραφέας του είναι ο αυστριακός Στέφαν
Τσβάιχ (1881-1942), που κατά τη διάρκεια του
Μεσοπολέμου, σύμφωνα με τα αρχεία της
διεθνούς οργάνωσης PEN,
υπήρξε ο πιο επιτυχημένος και
πολυμεταφρασμένος συγγραφέας του
κόσμου.
Πρόκειται για ένα βιβλίο που
μιλάει για την συγγραφή και την έκδοση
ενός άλλου βιβλίου και τις συνέπειες
που αυτή προκάλεσε σε κάποια άλλη εποχή
– εκείνη της Μεταρρύθμισης και του
θρησκευτικού φανατισμού – όμως στην
πραγματικότητα μιλάει για τον ίδιο τον
Στέφαν Τσβάιχ και την εποχή του, για την
Ευρώπη και το ναζισμό. Το βιβλίο είναι
«Το δικαίωμα στην αίρεση: Καστελιόν
εναντίον Καλβίνου» (Γκοβόστης, μετφ.
Άλεξ Καρρέρ, Αθήνα 1938 & επανέκδοση
1951) και περιγράφει τη συγκλονιστική
ιστορία του Σεμπαστιέν Καστελιόν
(1515-1563), γάλλου φιλόλογου, θεολόγου και
μεταφραστή, ο οποίος ως καθηγητής Αρχαίων
Ελληνικών στο Πανεπιστήμιο της Βασιλείας
καταγράφεται ως ο πρώτος συγγραφέας
στην ανθρώπινη ιστορία που δημοσίευσε
μία σχολιασμένη ανθολογία για την
θρησκευτική ανεκτικότητα (De haereticis,
an sint persequendi, Περί αιρετικών και κατά
πόσον αυτοί πρέπει να διώκονται) και με
αυτόν τον τρόπο έδωσε το έναυσμα για το
διάλογο περί της ελευθερίας της συνείδησης
και της έκφρασης, ο οποίος άλλωστε
συνεχίζεται αδιάκοπος μέχρι και τις
ημέρες μας. Αφορμή για το βιβλίο του
Καστελιόν υπήρξε η καταδίκη σε θάνατο
του Μισέλ Σερβέ, ισπανού φυσικού
επιστήμονα και συγγραφέα, από το δημοτικό
συμβούλιο της Γενεύης κατόπιν προσωπικής
εντολής του Ιωάννη Καλβίνου, ο οποίος,
στο πλαίσιο της Μεταρρύθμισης είχε
εγκαθιδρύσει μία σκληρή μορφή δικτατορίας
στην Γενεύη και την επαρχία της.
Το «Δικαίωμα στην
Αίρεση: Καστελιόν εναντίον Καλβίνου»
ανήκει στα ιστορικά έργα της ύστερης
εποχής του Τσβάιχ, γράφτηκε το 1936 – μετά
τον «Έρασμο του Ρότερνταμ» και την
«Μαίρη, Βασίλισσα της Σκωτίας» – την
περίοδο που ο συγγραφέας είχε ήδη
εγκαταλείψει τη λατρεμένη του Βιέννη
και είχε καταφύγει στο Λονδίνο, όπου
άλλωστε απέκτησε τη βρετανική υπηκοότητα.
Αποτελεί ένα σκληρό σχόλιο για την
μαζική τρομοκρατία και τον φανατισμό
– όχι μονάχα σε ό,τι αφορά τη θρησκεία
– που ο ίδιος ο Τσβάιχ, ως οπαδός της
ευρωπαϊκής ιδέας, έβλεπε να καταστρέφουν
όχι μόνο την πατρίδα του αλλά να απειλούν
και σύσσωμη την Ευρώπη.
Λαχταρώ λοιπόν
να δω και πάλι αυτό το βιβλίο να κυκλοφορεί
στα ελληνικά. Ανάμεσα σε ατέρμονες
συζητήσεις για εκδηλώσεις μίσους, μαύρα
τίσερτ και ξυρισμένα κεφάλια, φυλές του
Facebook, απόψεις περί
«πνευματικών ανθρώπων», σαρκαστικά
σχόλια για πιασμένα παγκάκια και
ογδοντάχρονες ποιήτριες, νομίζω πως θα
ήταν καλό κάποιος (μάλλον γενναίος)
εκδότης να το εξέδιδε. Προσωπικά, θα το
απολάμβανα.
