Δύο νέοι πεζογράφοι

Τότε σκέφτηκε ότι θα έπρεπε να ζήσει μερικές μέρες με
το περίστροφο στο χέρι του, λίγες μέρες μόνο μέχρι να βρει έναν τρόπο να το
ξεφορτωθεί. Κάπως να ξεφορτωθεί το περίστροφο και το χέρι του μαζί, γιατί περίστροφο
και χέρι ήτανε πια ένα σώμα, ίσως όχι σώμα ακόμα μα ένα χέρι σίγουρα. Σηκώθηκε
και πήγε στο μπάνιο. Για έναν λόγο άγνωστο έδειχνε ωραίος με το περίστροφο στο
χέρι. Και δεν του φάνηκε τόσο περίεργο που είχε ένα περίστροφο στο χέρι, που το
χέρι του όλο δεν ήτανε τίποτα άλλο παρά ένα περίστροφο.

Τι κάνεις όταν κάποια μέρα, εντελώς
ξαφνικά και απροειδοποίητα, ανακαλύπτεις μπροστά σου ένα περίστροφο; Σκύβεις να
το πιάσεις; Ανεξάρτητα από το πόσο έντονα δηλώνεις στον εαυτό σου και τους
άλλους ότι μισείς τη βία, θα θελήσεις να το ζυγίσεις στην παλάμη σου; Θα
θελήσεις να το αγγίξεις; Κι αν από εκείνη τη στιγμή δε ξεκολλήσει από το χέρι
σου κι αρχίσει να σε κυριεύει –στην κυριολεξία; Στο σύντομο αφήγημά του «Περίστροφο»,
ο Κωνσταντίνος Ποζουκίδης (Κοζάνη, 1988) σχολιάζει τη σχέση του σύγχρονου
ανθρώπου με την πιο σκληρή και άμεση μορφή βίας: την άμεση, την καταστρεπτική
βία. Γιατί μας υπενθυμίζει – σήμερα και υπό τις παρούσες περιστάσεις – πως ένα περίστροφο
είναι κατ’ ουσίαν μέσο φυσικής εξόντωσης ανθρώπων και εξ αυτού ακριβώς του
λόγου σύμβολο εξουσίας και άμεσης επιβολής. Σε ένα κείμενο ξεκάθαρα εγκεφαλικό
– με έντονες ψυχαναλυτικές επιδράσεις –, με γλώσσα επιτηδευμένα ακατέργαστη και
στίξη ελλειπτική, αφηγείται την ιστορία ενός ανθρώπου που κάποια μέρα (άραγε άθελά
του;) αγγίζει για πρώτη φορά ένα μικρό περίστροφο. Κι από εκείνη τη στιγμή η
ζωή του αρχίζει να αλλάζει. Γιατί, «σαν κοιτάχτηκε στον καθρέφτη, είδε τον
εαυτό του πιο ωραίο σαν κρατούσε το περίστροφο. Ο εαυτός του
ήτανε πιο ωραίος με ένα περίστροφο παρά χωρίς καθόλου περίστροφο».

Δύο νέοι πεζογράφοι

Κάποτε υπήρχε ένα σύνθημα. Πριν περάσουν οι γενιές
και ξεχαστεί, πριν θεωρηθεί παρωχημένο, το σύνθημα έλεγε ότι ο πόλεμος ήταν
δίκαιος και η προέλαση έπρεπε να συνεχιστεί, γιατί ο πόλεμος ήταν δίκαιος κι
έπρεπε να κερδηθεί. Το σύνθημα έλεγε ότι ο μόνος τρόπος για να κερδηθεί ο
πόλεμος ήταν να συνεχιστεί για πάντα. Και ο μόνος τρόπος για να συνεχιστεί για
πάντα ήταν το στράτευμα να εξακολουθήσει την επέλαση. Έτσι, η επέλαση
συνεχιζόταν. Έτσι, οι γενιές έρχονταν κι έφευγαν. Έτσι, από γενιά σε γενιά,
κάτι από την κληρονομιά του στρατεύματος χανόταν. Γιατί οι σκέψεις των αντρών
ήταν τόσο γεμάτες από την έξαψη του αίματος, που επισκίαζε τα υπόλοιπα, που
επισκίαζε ακόμη κι αυτήν την υποτυπώδη ιδεολογική κληρονομιά. Το μόνο που
έμεινε στο μυαλό των στρατιωτών ήταν εκείνη η επιταγή. Να συνεχίσουν την
επέλαση. Δεν ήξεραν πια γιατί συνέχιζαν να πολεμούν. Δεν ήξεραν, επειδή οι
προηγούμενες γενιές – εκείνοι που έπρεπε να θυμούνται – είχαν ξεχάσει. Η μνήμη
της αποστολής είχε επισκιαστεί από τις μνήμες αιώνων αίματος. Και έμενε μόνο
αυτό: η επέλαση έπρεπε να συνεχιστεί, όπως το σώμα έπρεπε να τραφεί, το σώμα να
αναπαραχθεί, ο εχθρός να εξαλειφθεί.

Διαβάζοντας την «Ακρίδα – Η ένωση της ανθρωπότητας
σε ένα ζώο», το νέο πεζογράφημα του Νίκου Μπόνου (Αριδαία, 1986), ήρθε στη
μνήμη μου η «Διαλεκτική του Διαφωτισμού» (1947) των Μ. Χόρκχαϊμερ & Τ.
Αντόρνο και συγκεκριμένα το απόσπασμα όπου αναφέρεται ότι ο τρόμος και ο πολιτισμός
είναι αδιαχώριστοι, ότι στον αστερισμό του δημίου συντελέσθηκε η ανάπτυξη του
πολιτισμού, ότι δεν μπορεί να καταργήσει κανείς τον τρόμο και να
του μείνει ο πολιτισμός, ότι η χαλάρωση του τρόμου και μόνο σημαίνει την αρχή της διάλυσης
και ότι από αυτό θα μπορούσαν να εξαχθούν τα πιο διαφορετικά συμπεράσματα: από
τη λατρεία της φασιστικής βαρβαρότητας ως της καταφυγή στους κύκλους της Κόλασης.
(Διαλεκτική του Διαφωτισμού, μετφ.
Λευτέρης Αναγνώστου, «Νήσος», Αθήνα 1996, σελ. 350) Γιατί με ένα πεζογράφημα
που μόλις αγγίζει τις εκατό σελίδες, ο Μπόνου αποτολμά ιδιαιτέρως τολμηρή
πολιτική αλληγορία, όπου αφηγείται τα τελευταία διακόσια πενήντα χρόνια της
ευρωπαϊκής ιστορίας: από τη Γαλλική Επανάσταση έως και σήμερα. Δίχως χαρακτήρες
ή διαλόγους – αλλά με γλώσσα στρωτή και ζωντανή –, περιγράφει τον αέναο πόλεμο, τις μαζικές ανθρωποσφαγές και την
ασταμάτητη καταστροφική επέλαση ως τη μόνιμη κατάσταση του ανθρώπινου
πολιτισμού.

_____