Σκηνοθεσία: Denis Villeneuve
Ηθοποιοί: Jake Gyllenhaal, Mélanie Laurent, Sarah Gadon
Το Enemy είναι η τελευταία ταινία του έντονα
καλλιτεχνικού Καναδού σκηνοθέτη Denis Villeneuve η οποία, παρά το γεγονός ότι
γυρίστηκε ανάμεσα στις δύο πιο γνωστές του δημιουργίες, το σπαρακτικό και
συγκινητικό ‘‘Μέσα από τις φλόγες’’ και το εξαιρετικό, γεμάτο κομματιασμένη
οργή ‘‘Prisoners’’, εντούτοις προβλήθηκε πολύ αργότερα. Λιγότερο φιλόδοξη, φαινομενικά
διαφέρει από τις άλλες, χωρίς όμως να υπονοείται ότι τα τρία αυτά φιλμ είναι
εντελώς διαφορετικά. Γυρισμένη εξ ολοκλήρου στον Καναδά (όντας ίσως μια
αλληγορία για την διαιρεμένη πολιτισμικά πατρίδα του), σε μια ανώνυμη πόλη
γεμάτη μελαγχολικά τετράγωνα κτίρια, τρομακτικές κορυφές από ουρανοξύστες και
απομονωμένους ανθρώπους. Ένα τοπίο που δίνει την αίσθηση της απόλυτης μοναξιάς
και εξαθλίωσης του εγώ και του τώρα. Διατηρώντας περίτεχνα την αίσθηση της
ψυχικής αναστάτωσης και των βίαιων συγκρούσεων μεταξύ ανθρώπων, όπως και στις
άλλες, περισσότερο προβεβλημένες ταινίες του, ο Villeneuve αποκαλύπτει στον θεατή την περίεργη
και οριακή σχέση ενός ανθρώπου με τον σωσία του.
Σκηνοθετώντας με αυτογνωσία, με ξεκάθαρες στιλιστικές επιρροές
από ευρωπαϊκού τύπου κινηματογραφικές φόρμες, αλλά και με απόηχους από παλαιότερες
δουλειές με το ίδιο θέμα, ο δημιουργός αντλεί το σενάριο από το βιβλίο του
νομπελίστα Πορτογάλου συγγραφέα José Saramango (TheDouble), ενισχύοντας την ήδη πλούσια
καλλιτεχνική παράδοση που θέλει τόσο τους σκηνοθέτες, όσο και τους λογοτέχνες
να ασχολούνται με ιστορίες ‘‘διπλών’’ ανθρώπων, ως μια υπαρξιακή φιλοσοφική
αναζήτηση ενός άλλου εαυτού, που έχει όλα όσα ο ίδιος ο άνθρωπος δεν είναι. Ο
διαχωρισμός του εγώ που άλλοτε είναι σημάδι τρέλας και άλλοτε, ως κομμάτι του
φαντασιακού, δείγμα απεξάρτησης από τον ρεαλισμό που προσγειώνει ανώμαλα. Η
αφήγηση, προσεκτική και σφιχτή, δοκιμάζει τις αντοχές και πολλές φορές
εσκεμμένα αναγκάζει το θεατή να χάσει το νήμα, εξυπηρετώντας την γενική ιδέα
του αποπροσδιορισμού της πλοκής. Οι εικόνες όλες βαμμένες, η καλύτερα
λεκιασμένες με μια ξεπλυμένη κιτρινωπή απόχρωση
(θυμίζοντας μολυσμένα αστικά τοπία το ηλιοβασίλεμα), αινιγματικές,
ανικανοποίητες, όπως εξάλλου και οι ζωές των πρωταγωνιστών. Οι τόνοι είναι
χαμηλοί, σαγηνευτικοί, οι εξάρσεις τρομακτικές, με έναν φόβο προαιώνιο και
ευφάνταστο, που λειτουργεί περισσότερο σαν δόλωμα στη σκέψη του θεατή. Ο ίδιος
ο σκηνοθέτης μοιάζει να περιμένει, να ζητά απαντήσεις, χωρίς να δίνει τίποτε
απλόχερα. Δείχνει να τον ενδιαφέρει πολύ λιγότερο να λύσει το πάζλ, από το να
βρει τους υπαινιγμούς που κρύβονται πίσω από αυτό το σουρεαλιστικό παιχνίδι.
Αναμφισβήτητα το μεγάλο ατού της
ταινίας είναι ο Jake Jyllenhaal, ο οποίος μετά το Prisoners αποδεικνύει για ακόμη μια φορά την
απόλυτη ικανότητά του να ερμηνεύει χαρακτήρες-γρίφους. Υποδύεται τους δύο
ανθρώπους (η μήπως όχι;) που ζουν ιδιότυπα παράλληλες ζωές. Ο ένας (Adam) καθηγητής ιστορίας, μελαγχολικός,
νιώθει να επαναλαμβάνεται, θέλει να ξεφύγει αλλά δεν βρίσκει τον τρόπο.
Ακούγοντας τις συμβουλές ενός συναδέλφου του (εμφανώς άβολη και ανατριχιαστική
η σεκάνς της συνομιλίας στο γραφείο), νοικιάζει ένα dvd
για να περάσει ένα ακόμη μοναχικό και ‘‘τακτοποιημένο’’ βράδυ. Καθώς
βλέπει την ταινία, διακρίνει έναν κομπάρσο που είναι ολόιδιος με αυτόν.
Έτσι ανακαλύπτει ξαφνικά τον άλλον. Ο Antony είναι αυταρχικός, υπερόπτης αλλά και
γοητευτικός ταυτόχρονα. Και οι δύο είναι επαγγελματικά ανικανοποίητοι,
αποδίδουν λιγότερο από τις ικανότητές τους και αδυνατούν να επικοινωνήσουν με
τις σχέσεις τους. Η γνωριμία τους, όπως και η σύγκρουση, μοιάζουν αναπόφευκτες.
Ο Αμερικάνος ηθοποιός κάνει εξαιρετική δουλειά, ερμηνεύοντας δύο χαρακτήρες που
είναι σχεδόν ίδιοι, αλλά όχι απολύτως. Οι διαφορές τους δεν είναι σωματικές
αλλά συναισθηματικές. Ο ανταγωνισμός διαρκώς υποβόσκει και σε κανένα σημείο δε
διακρίνεται ολοκάθαρα η μεταξύ τους σχέση. Οι αντιθέσεις δε, προσφέρουν δυνατές
στιγμές, που θα θέλαμε να διαρκούν περισσότερο, ιδίως όταν εμφανίζονται ο ένας
δίπλα στον άλλον. Χαρίζοντας οξύμωρα μια χαρακτηριστική ιδιοσυγκρασία στον κάθε
ρόλο ξεχωριστά, μοιάζει να σηκώνει με επιτυχία όλο το εγχείρημα στους ώμους του.
Το Enemy είναι μια ταινία που γραπώνεται στις λεπτομέρειες. Υπερβολικά
φροντισμένο, με χαμηλόφωνους τόνους, αλλά και αγχωμένα ξαφνιάσματα πλαισιωμένα
από μια θορυβώδη, τρομακτική μουσική (μοιάζουν περισσότερο ακατάληπτοι ήχοι-τριγμοί παρά ολοκληρωμένα θέματα). Το εάν υπερβαίνει
το ίδιο της το τέχνασμα, είναι ένα σημαντικό ερώτημα. Η ουσιαστικότερη και πιο
διευκρινιστική σκηνή της ταινίας (συνομιλία του Adamμε τη μητέρα του), εμφανίζεται σε μια
ανύποπτη κινηματογραφικά στιγμή, ίσως και να περνά προκλητικά απαρατήρητη. Ίσως
οι γιγάντιες αράχνες να έχουν γεμίσει ιστούς το μυαλό, να έχουν φωλιάσει τόσο
βαθειά στο υποσυνείδητο, κάνοντας τρομακτικότερη την ίδια τη φαντασίωση, παρά
την ορθολογική της επεξήγηση. Ίσως πάλι ένας στοιχειωμένος νους να μην μπορεί
να διακρίνει δύο πτυχές της ίδιας αποπροσανατολισμένης προσωπικότητας. Μπορεί
τελικά και να μην είναι τίποτε από τα δύο. Προβάλλοντας τα θέλω της στον θεατή
με επιμονή, το φιλμ αφήνει χαρακτηριστικά αναπάντητα ερωτήματα που δε θα
αρέσουν σε πολλούς. Παρόλη όμως τη δύσκολη αποκρυπτογράφηση, θυμίζοντας εκείνη
την κραυγή του RomanPolanskiστο ‘‘Lelocataire’’ του 1976, που χάνεται στο λαγούμι
της παράνοιας ουρλιάζοντας, καταφέρνει να αφήνει κάτι το ιδιόρρυθμα έξυπνο και
αποτελεσματικά ανατριχιαστικό.
