«Έστω ότι το Dogville είναι ένα κουτί. Έστω ότι ο αριθμός 5 είναι ένα ολόκληρο χωριό.»
Με τα λόγια αυτά ξεκινά η παράσταση Dogville, που φιλοξενείται στο θέατρο Ακροπόλ, σε σκηνοθεσία Έφης Γούση. Ο Λαρς Φον Τρίερ σκηνοθετεί μια ιστορία πριν από δώδεκα χρόνια, με έναν τρόπο θεατρικό και ιδιαίτερο. Επηρεασμένος από την τεχνική του Μπέρτολτ Μπρέχτ, ο οποίος εισήγαγε τη μέθοδο του επικού θεάτρου, παρουσιάζει ένα χωριό μέσω γραμμών και σχημάτων. Οι ηθοποιοί αφηγούνται γεγονότα αντί να τα υποδύονται και ο σκηνοθέτης επιθυμεί να θέσει τον θεατή μπροστά στη πραγματικότητα, η οποία όπως και οι σκηνικοί χώροι, μπορεί να αλλάξει και να μεταβληθεί σε κάτι καινούριο.
Ο Τρίερ αναρωτιέται για την αδικία, για τις σχέσεις που αναπτύσσουν οι άνθρωποι μεταξύ τους μέσα στη συνήθεια και στη ρουτίνια μιας ζωής που δεν δέχεται αλλαγές και μετατροπές. Η Έφη Γούση παρουσιάζει την ιστορία αυτή με έναν τρόπο ευρηματικό, που καταφέρνει να εντάξει τον θεατή στον κόσμο του Dogville, της Γκρέης και των υπόλοιπων χαρακτήρων με έναν τρόπο φυσικό. Ποιος είναι ο αλαζόνας και ποιος τελικά είναι ικανός να κρίνει τους ανθρώπους και τη φύση τους; Γιατί οι άνθρωποι του Dogville είναι τόσο δύσκολο να δεχτούν ένα «δώρο» ανευ όρων; Πόσο διατεθειμένος είναι κάποιος να δώσει χωρίς τη προυπόθεση της επιστροφής αυτού που έδωσε;
Αναζητήσαμε λοιπόν την Πηνελόπη Τσιλίκα, για μια ακόμη φορά, με σκοπό να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε και να αναλύσουμε τους κατοίκους του χωριού καθώς και τον χαρακτήρα της Βέρας, τον οποίο υποδύεται.
Ποια είναι η γνώμη σου για το επικό θέατρο, είδος σκηνοθεσίας και αφήγησης που εισήγαγε ο Μπρεχτ, και που μέσα από αυτό επηρεάστηκε ο Τρίερ για το Dogville;
Δεν ξέρω αν εντάσσεται απόλυτα σ' αυτό το είδος θεάτρου ο τρόπος που ανεβαίνει αυτή τη στιγμή το Dogville. Η Έφη Γούση όμως χρησιμοποιεί ως μέσο αφήγησης αυτής της ιστορίας την αναπαράσταση, κάτι που έκανε και ο Τρίερ στη ταινία του. Δηλαδή υπάρχουν σημεία στην παράσταση που δείχνουν πως όλα σταματάνε, η ζωή σταματάει. Αναπαριστούμε με τον λόγο το τι συνέβη, για παράδειγμα μια σύναξη ή μια ερωτική σκηνή. Έχει βάλει ως «όχημα» το δίπολο: αναπαράσταση και ζωή.
Πώς ανταποκρίνονται οι θεατές σε μια διαφορετική σκηνοθεσία;
Δεν είναι απλό πράγμα, θέλει πάρα πολλή δουλειά για να μπορέσεις να εγκαθιδρύσεις κάτι τέτοιο και μετά να καταφέρεις να εντάξεις το κοινό. Δεν είναι απλό. Δεν ξέρω να σου πω πώς το βλέπουν οι θεατές. Για μένα κάθε παράσταση προτείνει έναν καινούργιο κόσμο. Αυτό είναι το ωραίο με το θέατρο, ότι έχεις μια οποιαδήποτε αίθουσα, και μέσα σε αυτή θα φτιάξεις μια ολόκληρη πραγματικότητα, έναν κόσμο που θα διαρκεί δύο ώρες. Και η πρόκληση είναι να εντάξεις τον θεατή σ' αυτόν τον κόσμο. Ε αυτό δεν είναι απλό, το να λέμε ότι το κάνουμε δε σημαίνει ότι το κάνουμε κιόλας, το θέατρο δεν είναι εύκολη υπόθεση.
Μπορεί ο θεατής να εκπαιδευτεί από το θέατρο; Να αποκτίσει μια
κριτική ματιά για γεγονότα που εκτός σκηνής αφορούν και την πραγματικότητα του;
Ιδανικά αυτό θα έπρεπε να συμβαίνει. Θα ήταν όμορφο ο θεατής να έχει πάρει κάτι από αυτό που είδε, να είναι λίγο διαφορετικός μετά από μια παράσταση.
«Έστω ότι το Dogville είναι ένα κουτί». Ένα κουτί αποτελεί ένα χωριό, μια κοινωνία επι σκηνής. Ποιος είναι ο συμβολισμός εδώ;
Από την αρχή του έργου έχουμε ως παραδοχή ότι το Dogville είναι ένα κουτί. Ένα γυάλινο κουτί στο οποίο οι άνθρωποι ζουν, τα κάνουν όλα μαζί μέσα σε αυτόν τον μεσαίο-μικρό χώρο. Όμως δεν βγαίνουν έξω. Αυτό το κουτί από χωριό μετατρέπεται σε κλουβί στη διάρκεια της παράστασης. Για μένα είναι πολύ ευφυές αυτό που έχει κάνει ο Τρίερ. Υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι που όντως δουλεύουν όλη τη μέρα και τελικά αυτό που καταφέρνουν είναι μόνο και μετά βίας να επιβιώνουν. Κι όμως μένουν εκεί και δε προσπαθούν για τίποτα πέρα από αυτό, γιατί στη πραγματικότητα υπάρχει η αίσθηση πως μάλλον αυτό είναι το πεπρωμένο γι' αυτούς και ενδεχομένως αυτό είναι που αξίζουν. Γι' αυτό έχει τόση σημασία ο ερχομός της Γκρέης στο χωριό. Οι κάτοικοι βλέπουν κάτι άλλο, τα ρούχα της είναι διαφορετικά, η όψη της, τα χέρια της. Οπότε αμέσως βλέπουν ότι η ζωή θα μπορούσε να είναι κι αλλιώς. Αναρωτιούνται, «γιατί έχουμε αποδεχτεί να ζούμε έτσι;» Η άφιξη της Γκρέης δυναμιτίζει μια άθλια κανονικότητα, και αυτό είναι το σημείο-καμπή.
Γιατί θεωρείς πως οι κάτοικοι του Dogville αντιδρούν εκδικητικά προς τη Γκρέης;
Αρχικά οι κάτοικοι μετά από το συμβούλιό τους την αποδέχονται και εκείνη αρχίζει να ζει με τον δικό τους τρόπο. Όταν όμως αποδεικνύεται ότι η Γκρέης εξαρτάται απόλυτα από αυτούς, από την προστασία τους, όταν την αναζητά η αστυνομία, είναι η στιγμή που παίρνουν το πάνω χέρι. Η Γκρέης είναι μια γυναίκα ανώτερης κοινωνικής τάξης από εκείνους, που όμως βρέθηκε στην ανάγκη τους. Εδώ βρίσκεται και το «κλειδί», πώς θα δράσουν όταν κάποιος τους χρειάζεται. Και εκεί είναι που βγαίνει μπροστά όλη η ανθρώπινη ασχήμια. Ο Σέλερ λέει για τον μνησίκακο άνθρωπο: «μπορώ να συγχωρήσω τα πάντα, αλλά δε μπορώ να συγχωρήσω αυτό που είσαι, και πιο συγκεκριμένα δε μπορώ να συγχωρήσω ότι δε μπορώ να είμαι αυτό που είσαι.» Και γι' αυτό το λόγο σε εκδικείται.
Πως χαρακτηρίζεις το ρόλο σου ως Βέρα; Μπορείς να τη δικαιολογήσεις; Θα μπορούσες να βρεις κάτι κοινό μαζί της;
Για το χαρακτήρα της Βέρας, το σημαντικότερο όλων, αυτό που τινάζει όλη τη ζωή της στον αέρα όταν έρχεται η Γκρέης στο χωριό, δεν είναι ότι βλέπει μια γυναίκα πιο θελκτική, ή που ανήκει εκ γενετής σε ανώτερη οικονομική τάξη, αυτά είναι στοιχεία με τα οποία η Βέρα απλά δε γεννήθηκε. Το πρόβλημα βρίσκεται σ' αυτά που και η Βέρα θα μπορούσε να έχει κάνει κι όμως δεν τα έχει κάνει. Η Γκρέης είχε το μεγαλείο να ζητήσει βοήθεια τη στιγμή που τη χρειάζεται. Η Βέρα δε θα μπορούσε ποτέ να το διανοηθεί αυτό. Αυτό είναι που φθονεί στην Γκρέης και που δε μπορεί να συγχωρήσει, ότι είχε το θάρρος να πει «χρειάζομαι βοήθεια.»
Είναι στοιχείο της δουλειάς μου να τη δικαιολογήσω. Αυτό το πράγμα συμβαίνει πάρα πολύ. Υπάρχουν άνθρωποι που φθονούμε και μέσα σε αυτό το συναίσθημα βρίσκεται ένας απέραντος θαυμασμός για τον άλλον. Είναι ανθρώπινο. Η Βέρα κατά βάθος θαυμάζει τη Γκρέης επειδή εκείνη δεν έχει ζητήσει ποτέ βοήθεια από κανέναν, αν και θα το'θελε, και δε μπορεί να το κάνει, δε μπορεί. Και ψάχνει να αποζημιωθεί για μια ζημιά που η ίδια προκαλεί στον εαυτό της.
Θεωρώ πως η πράξη της Βέρας – να καταστρέψει τις πορσελάνινες μινιατούρες που η Γκρέης αγόραζε με τον μισθό της- είναι μακράν πιο σκληρή από αυτή των βιασμών που δέχεται από τους άντρες του χωριού. Της παίρνει τη χαρά της, της παίρνει κάτι που απέκτησε με κόπο. Αν με ρωτάς γιατί η Βέρα δεν αντιμετωπίζει τον άντρα της όταν μαθαίνει ότι την απάτησε με την Γκρέης, η αλήθεια είναι ότι η Βέρα μοιάζει με τον άντρα της. Είναι κάπως ίδιοι, έχουνε μια συμφωνία μιζέριας, έχουνε μια συνενοχή στη διατήρηση της κανονικότητας. Είναι κάτι παραπάνω από μια απάτη από σύζυγο σε σύζυγο. Την Γκρέης ψάχνει να βρει, κι αυτό μας λέει κάτι.
Γιατί η Γκρέης δέχεται αυτή τη συμπεριφορά; Αποτελεί τελικά το θείο δώρο για τη πόλη ή τη θεία δίκη;
Το τι συμβαίνει με τη Γκρέης από την αρχή, είναι ένα μεγάλο θέμα. Έχει μια συζήτηση με τον πατέρα της, την οποία παρατάει στη μέση εν μέσω πυροβολισμών και φτάνει στο Dogville. Αποφασίζει να δοκιμάσει να δει αν οι άνθρωποι μπορούν να είναι αλλιώς. Έρχεται με συνείδηση σε ένα μέρος και θέλει να δει αν μπορεί να ζήσει μια ζωή έτσι όπως θα την ήθελε. Κατά την άποψη μου, όσο δοκιμάζουν οι κάτοικοι τη Γκρέης, άλλο τόσο τους δοκιμάζει κι αυτή. Δοκιμάζει να δει αν η ανθρώπινη συνύπαρξη μπορεί να ισχύσει όπως θα ήθελε εκείνη.
Η Γκρέης εμφανίζεται στο χωριό και τους ρωτάει αν μπορούν να τη δεχτούν σα «δώρο». Τους δίνει μια βοήθεια από κάποιον που θέλει να τη προσφέρει. Η Γκρεής, όπως φαίνεται και στη ταινία, τους φέρνει καινούργια πράγματα. Βοηθάει τον τυφλό άνθρωπο να έρθει σε αποδοχή με το γεγονός ότι είναι τυφλός και να ζήσει, μαθαίνει τη γυναίκα με το πιάνο να παίζει πιο καλά, τους προσφέρει πράγματα έμπρακτα. Αν οι κάτοικοι είχαν ενεργήσει αλλιώς και τη δεχόντουσαν όντως σα δώρο, αν δεχόντουσαν να τους μεταβάλει την κανονικότητα, τα πράγματα θα μπορούσαν να είναι πολύ διαφορετικά. Αλλά δε συνέβησαν έτσι τα πράγματα.
Στη τελευταία σκηνή, βλέπουμε τον πατέρα της Γκρέης να έρχεται στο Dogville μετά από το κάλεσμα των κατοίκων, και να θέλει να τελειώσει τη συζήτηση που είχε αρχίσει με τη κόρη του. Ποιος καταλήγεις πως είναι τελικά ο αλαζόνας της ιστορίας;
Ο πατέρας της Γκρέης –έτσι όπως τον παρουσιάζει ο Τρίερ- έχει μια βασική διαφορά με την κόρη του: είναι εντελώς συμφιλιωμένος με τη λειτουργία του κόσμου. Η Γκρέης είναι αυτή που δε μπορεί να το αποδεχτεί αυτό και φεύγει και δοκιμάζει κάτι άλλο. Κατά κάποιο τρόπο ο πατέρας την αφήνει να δοκιμάσει και να πάρει συνειδητά μια απόφαση. Υπάρχει μια φράση που επαναλαμβάνει η Γκρέης δύο φορές μέσα στο έργο: «εγώ βλέπω ανθρώπους που κάνουν ό,τι καλύτερο μπορούν μέσα στις συνθήκες που ζουν.» Για μένα υπάρχει ένα μεγάλο ερωτηματικό σε αυτό το σημείο. Εμείς αυτή τη στιγμή κάνουμε ό,τι καλύτερο μπορούμε στις συνθήκες μέσα στις οποίες ζούμε; Η Γκρέης παραδίδεται στους κατοίκους με κάποιο τρόπο μέχρι τέλους, τους δοκιμάζει, θέλει να δει τι θα κάνουν, μέχρι πού θα το φτάσουν. Εκείνη επέλεξε να μπει σ'αυτό το παιχνίδι, που ενέχει ένα τεράστιο ρίσκο. Παίρνει ένα μεγάλο μάθημα, κι αυτή και οι κάτοικοι. Έκανε ένα πείραμα και το πείραμα απέτυχε, και καλείται να αναγνωρίσει την ήττα της.
Η Γκρέης έκανε ένα πείραμα που απέτυχε και δε μπόρεσε να βρει αυτό που έψαχνε. Πότε όμως πρέπει να παραιτηθούμε; Όταν χάνουμε με τη πρώτη προσπάθεια;
Αυτό είναι ένα μεγάλο ζήτημα που διατρέχει όλη την ιστορία της ανθρωπότητας. Ο άνθρωπος κάνει πάντα προσπάθειες, κάνει πειράματα. Μπαίνει σε παιχνίδια και αυτό που εύχεται είναι να πετύχει αυτό που δοκιμάζει. Τα ιστορικά παραδείγματα μας δείχνουν ότι πιο συχνά αποτυγχάνει παρά πετυχαίνει. Το θέμα είναι να πάρει κάτι μέσα από την αποτυχία αυτή. Να ανασυνταχτεί, να επανέλθει και να ξαναπροσπαθήσει. Να επιχειρήσει ξανά ένα πείραμα με τη γνώση του προηγούμενου. Και στη δουλειά μας, ως ηθοποιοί, παίζουμε ένα παιχνίδι που έχει κάποιο αποτέλεσμα. Κάνεις απολογισμό και βλέπεις πού κέρδισες, πού ήρθες ισοπαλία, πού έχασες. Παίρνεις τη γνώση αυτή και προχωράς στο επόμενο.
Τι θα έλεγες σε κάποια/οιον που ενόψει της πραγματικότητας του σήμερα, επιθυμεί να «δοκιμάσει» τον κόσμο του θεάτρου;
Θα της/του έλεγα να το δοκιμάσει. Εάν το θέλει πραγματικά και πιστεύει πως είναι έτοιμος γι' αυτό φυσικά και να το προσπαθήσει. Είναι ένα ρίσκο που αν είσαι έτοιμος το παίρνεις.
Φωτογραφίες άρθρου: Έφη Γούση, Μιχάλης Λεβεντογιάννης
**
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ:
ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: Λαρς Φον Τρίερ
ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ: Κρίστιαν Λόλλικ
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: Αντώνης Γαλέος
ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ / ART DIRECTION / ΔΡΑΜΑΤΟΥΡΓΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ : Έφη Γούση
ΜΟΥΣΙΚΗ: Nalyssa Green
ΧΟΡΟΓΡΑΦΟΣ / ΒΟΗΘΟΣ ΣΚΗΝΟΘΕΤΗ: Βαγγέλης Τελώνης
ΣΚΗΝΙΚΑ: Ήρα Σπαγαδώρου
ΚΟΣΤΟΥΜΙΑ: Δάφνη Ηλιάκη
ΦΩΤΙΣΜΟΙ: Ελίζα Αλεξανδροπούλου
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ-ΒΙΝΤΕΟ: Έφη Γούση,
Make Up & Hair: Ελένη Σαββίδου
Κομμώσεις: Talkin' Heads
ΠΑΙΖΟΥΝ
Ευθύμης Ζησάκης: Αφηγητής
Μιχάλης Λεβεντογιάννης: Μπεν
Ρομάννα Λόμπατς: Λιζ
Γιώργος Νούσης: Τσακ
Δημήτρης Πασσάς: Τομ
Γιούλικα Σκαφιδά: Γκρέης
Πηνελόπη Τσιλίκα: Βέρα
ΘΕΑΤΡΟ ΑΚΡΟΠΟΛ, Ιπποκράτους 9-11, ΤΗΛ. 210 3648303, [email protected]
ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ
Παρασκευή & Σάββατο 00.00 (μεταμεσονύκτιες)
Δευτέρα & Τρίτη 21.30
ΠΑΡΑΓΩΓΗ: ΘΕΑΜΑ ΑΚΡΟΠΟΛ
