Ο Εξώστης Θ κηρύσσει τον Δεκέμβριο, μήνα Ρωσικού σινεμά και θα γεμίσει τις κρύες ημέρες του μέχρι τις αρχές Ιανουαρίου με ιστορικά αφιερώματα και ειδικές προτάσεις μίας από τις σπουδαιότερες κινηματογραφικές παρουσίες του κόσμου. Από τον Bauer μέχρι τον Αϊζενστάιν, την Σοβιετική προπαγάνδα και το σπουδαίο Σοβιετικό animation μέχρι τον Σοκούροφ και τους σούπερ ήρωες της σύγχρονης Ρωσίας, ο Εξώστης διεισδύει στα πολυποίκιλα νέα και παλιά πρόσωπα αυτού του ιδιαίτερου κινηματογράφου για να ανακαλύψουμε την ρωσική ψυχή, την υψηλή αισθητική, την λιτότητα και το μεγαλείο.
Ιστορική Αναδρομή Μέρος Α: Η Περίοδος πριν και Λίγο μετά την Επανάσταση
Πολλά στοιχεία δεν βρίσκονται στη διάθεση των μελετητών, με αποτέλεσμα η ακριβής ιστορική εξέλιξη του Ρωσικού σινεμά των πρώτων ετών να μην είναι επαρκώς τεκμηριωμένη. Ένας όμως συνδυασμός συγκεκριμένων παραγόντων συνέβαλαν καθοριστικά στη διαμόρφωσή του. Μεταξύ αυτών, η σχετικά περιορισμένη τεχνολογία μιας και ο κινηματογραφικός εξοπλισμός ήταν εισαγόμενος αφού η Ρωσία δεν διέθετε ακόμη δική της βιομηχανία, καθώς και η λογοτεχνική και θεατρική παράδοσή της που ενσωματώνει την Ρωσική ιστορία και κουλτούρα. Έτσι, τα πρώτα φιλμ βασίζονται κυρίως στο έργο Ρώσων συγγραφέων, καθώς τα έργα τους εκπροσωπούν τα ήθη και έθιμα του έθνους.
Το φιλμ το οποίο οι ιστορικοί συνηθίζουν να ορίζουν ως το πρώτο φιλμ με αφήγηση στην ιστορία του Ρωσικού σινεμά, αντλεί από έναν θρυλικό χαρακτήρα. Το Stenka Razin του Alexandr Drakov, προβλήθηκε το 1908, και η διάρκειά του είναι μόλις 10 λεπτά. Ο κεντρικός ήρωας, Κοζάκος Stenka Razin, έζησε τον 17
ο αιώνα, και οδήγησε τον Ρωσικό λαό σε επανάσταση εναντίον της ηγεμονίας των Τσάρων.
Ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του πρώιμου σινεμά, είναι ο Yevgeni Bauer.
Έχοντας υπάρξει πολύ παραγωγικός, κατάφερε μέσα στο διάστημα 1913-1917 να δημιουργήσει γύρω στα 70 φιλμ. Δίνοντας έμφαση στη mise-en-scene, στο στήσιμο των συνθέσεων, το μοντάζ αλλά και την ερμηνεία των ηθοποιών, επηρέασε σε μεγάλο βαθμό τη μετέπειτα στιλιστική και αισθητική εξέλιξη των Ρωσικών φιλμ.
Το 1917 και έπειτα από την Ρωσική Επανάσταση και την πτώση του Τσάρου προβάλλεται το Satan Triumphant του Yakov Protazanov, με πρωταγωνιστή τον Ivan Mozzhukhin.
Ενώ η τελευταία του ταινία πριν εγκαταλείψει για 6 χρόνια περίπου τη Ρωσία, το Father Sergius, είναι πάλι σε συνεργασία του με τον Mozzhukin, και προβάλλεται μέσα στον ίδιο (;) χρόνο. Το φιλμ βασίζεται σε μια νουβέλα του όψιμου έργου του Λέων Τολστόι, όπου ο έρωτας και η σεξουαλική επαφή παίρνουν μέσα στην ιστορία τον χαρακτήρα του πειρασμού. Αυτή θα ήταν και η τελευταία ταινία του Protazanov που αντλεί αυστηρά από την Ρωσική παράδοση καθώς τα ταξίδια του και ιδιαίτερα η παραμονή του στη Γαλλία, θα αλλάξουν εντελώς την καλλιτεχνική του θέση.
Μετά την Επανάσταση, το σινεμά ως μορφή τέχνης στη Ρωσία αρχίζει να διαμορφώνεται με πιο ξεκάθαρο τρόπο με το έργο του Lev Kuleshov. ΟKuleshov μπορεί να θεωρηθεί ως ο πρώτος θεωρητικός του Ρωσικού σινεμά, πριν από τον Sergei Eisenstein. Εδραιωθείς της Σχολής της Μόσχας, ασχολήθηκε εκτενώς με το μοντάζ καθώς πίστευε πως αποτελούσε την ουσία του κινηματογράφου. Μέσα από ένα πείραμά του το οποίο αργότερα θα γίνει γνωστό ως το Kuleshov Effect, συμπυκνώνει τις βασικές αρχές της θεωρίας του. Κάνοντας χρήση κάποιων καρέ από φιλμ με το πρόσωπο του Ivan Mozzhukhin, τα συνδυάζει με άλλες εικόνες, προσπαθώντας να δημιουργήσει συνδέσεις και νοήματα τα οποία υπονοούνται.
Η ταινία του The extraordinary Adventures of Mr. West in the Land of the Bolsheviks, προβάλλεται το 1924. Σ'αυτήν, ο κεντρικός ήρωας της, ένας Αμερικανός ο οποίος επισκέπτεται τη Ρωσία, έχει την εντύπωση πως η Ρωσία κατοικείται από βάρβαρους και απολίτιστους Μπολσεβίκους, όπως ακριβώς παρουσιάζονται στα Αμερικανικά περιοδικά. Το φιλμ συγκαταλέγεται στο genre της πολιτικής σάτιρας, και φυσικά σχολιάζει την σχέση των Η.Π.Α. και Ρωσίας.
Την ίδια χρονιά και έχοντας πλέον επιστρέψει στη Ρωσία, προβάλλεται το Aelita : Queen of Mars, του Yakov Protazanov.
Η ταινία είναι και η πρώτη επιστημονικής φαντασίας του Ρωσικού κινηματογράφου, και βασίζεται στο μυθιστόρημα του Alexei Tolstoy ο οποίος ήταν σύγχρονος του Protazanov. Ο Protazanov πλέον, αφού έχει παρακολουθήσει την εξέλιξη του σινεμά εκτός των συνόρων της Ρωσίας, αρχίζει και διαμορφώνει άλλη στρατηγική. Πλέον τον ενδιαφέρουν ιδιαίτερα οι προσδοκίες του κοινού και η παραγωγή ταινιών που μπορούν να ενθουσιάσουν και να διασκεδάσουν. Την εμπορική όμως επιτυχία του φιλμ συνόδευσε ένα πλήθος επιθέσεων από κριτικούς του σινεμά εκείνης της περιόδου, καθώς θεώρησαν πως δεν αντιπροσωπεύει τα Σοβιετικά ιδεώδη. Ο Κονστρουκτιβισμός ειδικότερα (μιας και γεννήθηκε στη Ρωσία), αλλά και ο Φουτουρισμός και το Bauhaus, είναι κυρίαρχα στοιχεία των σκηνικών και κοστουμιών.
Έχοντας εργασθεί ως καλλιτεχνικός διευθυντής σε φιλμ άλλων σκηνοθετών και ως ηθοποιός (έπαιξε στην ταινία του Lev Kuleshov The extraordinary adventures of .), το 1925 παρουσιάζει το πρώτο του φιλμ ως συνεργαζόμενος σκηνοθέτης, το Chess Fever.
Το φιλμ είναι μια κωμωδία με κεντρικό θέμα το τουρνουά σκακιού στη Ρωσία στο οποίο o Pudovkin συνδυάζει ντοκουμέντα από το τουρνουά, με πλάνα σκηνοθετημένα με ηθοποιούς. Την ίδια χρονιά προβάλλεται το Mechanics of the Brain, το οποίο είναι εξ΄ολοκλήρου σκηνοθετημένο απο τον ίδιο. Το φιλμ, όπως ήδη μαρτυρά ο τίτλος είναι επιστημονικού ενδιαφέροντος και ασχολείται με τις μελέτες του Ivan Pavlov, Ρώσσου επιστήμονα εκείνης της εποχής.
Όμως ένα χρόνο αργότερα ολοκληρώνει την πρώτη ταινία από την τριλογία που θα ακολουθήσει το Mother, 1926, βασισμένο στο ομώνυμο βιβλίο του Maxim Gorky.
Το 1927-28 παρουσιάζει τις επόμενες δύο ταινίες της τριλογίας «The End of St. Petersburg» και «Storm over Asia. Λόγοι υγείας τον αναγκάζουν να εγκαταλείψει προσωρινά την σκηνοθεσία, ενώ η επιστροφή του δεν χαρακτηρίζεται από την ίδια ποιότητα που έχουν τα φιλμ της πρώτης του περιόδου.
Μέσα σε αυτό το διάστημα ξεκινάει και το έργο του Alexander Dovzhenko, Ουκρανικής καταγωγής, ο οποίος συνέβαλε στη θεωρία του μοντάζ σε μεγάλο βαθμό, ενώ τα κρατικά στούντιο φιλμ της Ουκρανίας, τιμητικά, πήραν το όνομά του. Το 1928 παρουσιάζει το πρώτο φιλμ της «Ουκρανικής τριλογίας» του, με τίτλο «Zvenigora»,
ενώ ακολουθούν το «Arsenal», 1928, και «Earth, 1930.
Όλα τα παραπάνω φυσικά αποτελούν μια επιλογή και ένα δείγμα από όλον αυτόν τον όγκο φιλμογραφίας, σκηνοθετών και γεγονότων αυτής της περιόδου. Όπως γράφτηκε στην αρχή, ένας μεγάλος αριθμός χαμένων και μερικώς κατεστραμμένων ταινιών και έλλειψη ντοκουμέντων εμποδίζουν τους μελετητές να έχουν μια απόλυτα ολοκληρωμένη και καθαρή εικόνα για την ακριβή πορεία του και δυσκολεύει την εμβάθυνση σε ζητήματα.
Βέβαια όλα αυτά ανήκουν στην περίοδο του βουβού κινηματογράφου, το οποίο χρησιμοποιεί intertitles, τεχνική η οποία σαφώς δεν είναι Ρωσική. Τα genre πάραυτα αρχίζουν ήδη πριν το 30' να είναι πολλά περισσότερα και να διαμορφώνουν τα δικά τους χαρακτηριστικά, ενώ μπορούμε να προσθέσουμε πως η Εβραϊκή κοινότητα της Μόσχας παράγει και το δικό της σινεμά. Η αρχιτεκτονική κινηματογράφου αρχίζει και εξελίσσεται με τον κόσμο να ενδιαφέρεται ακόμη περισσότερο για ταινίες, ενώ δημιουργούνται και εταιρείες παραγωγής ταινιών όπως η Mezhrabpom film.
Το κινηματογραφικό πόστερ παίρνει ιδιαίτερη σημασία, συγκεκριμένα με το έργο των σχεδιαστών και καλλιτεχνών αδερφών Georgi και Vladimir Stenberg, οι οποίοι αναλαμβάνουν την δημιουργία των πόστερ για μεγάλο αριθμό ταινιών, προωθώντας μια συγκεκριμένη αισθητική. Και πλέον ο κινηματογράφος στη Ρωσία έχει εδραιωθεί ως μορφή τέχνης με τον ίδιο τον Λένιν να δηλώνει πως από όλες τις μορφές τέχνης ο κινηματογράφος είναι η σημαντικότερη, κινηματογράφος ο οποίος έχει σημαντική θέση στην παγκόσμια ιστορία.
συνεχίζεται…
