Ο Καφκικός παραλογισμός συναντά την Σοβιετική πραγματικότητα στα χρόνια της γραφειοκρατικής Περεστρόικα στην πολιτική κωμωδία του Karen Shakhnazarov. Mε την Περεστρόικα, η Σοβιετική Ένωση περνάει την τελευταία της μεταβατική περίοδο. Από νωρίς τα σημάδια της παρακμής ήταν τόσο έντονα όσο και οι απαιτήσεις για μια αλλαγή πλεύσης και εκσυγχρονισμού του κράτους.
Αναγκαστικά και ο κινηματογράφος περνούσε τη δικιά του κρίση, με τους σημαντικότερους Ρώσους δημιουργούς να είναι εξορισμένοι, οι ταινίες γυρίζονται κυρίως για εσωτερική κατανάλωση. Ο Karen Shakhnazarov ξεκίνησε την καριέρα του εκείνη την εποχή, γύρισε πολλές εμπορικές ταινίες και είναι μέχρι και σήμερα ένας από τους πιο γνωστούς σκηνοθέτες. Με την κωμωδία του Gorod Zero (Πόλη Μηδέν), το 1988, προσπαθεί να καταγράψει την κατάσταση που επικρατούσε στη χώρα του και τον παραλογισμό που την χαρακτήριζε.
Ο Aleksei (Leonid Filatov) είναι ένας Μοσχοβίτης μηχανικός που φτάνει σε μία επαρχιακή πόλη για να επισκεφθεί το τοπικό εργοστάσιο κλιματιστικών. Σκοπός του ταξιδιού είναι μια μικρή τροποποίηση ενός εξαρτήματος των κλιματιστικών. Η συνάντησή του με τον διευθυντή του εργοστασίου είναι άκαρπη αφού δεν μπορεί να πάρει καμία ουσιαστική και λογική απάντηση. Καθώς προετοιμάζεται για την επιστροφή του στη Μόσχα, θα σταματήσει σε ένα εστιατόριο και εκεί θα δεχθεί ένα περίεργο δώρο. Μία σειρά αναπάντεχων γεγονότων τον εγκλωβίζουν στη μικρή πόλη και είναι αδύνατον να ξεφύγει.
Η Πόλη Μηδέν είναι μία μαύρη κωμωδία στα όρια του παραλόγου και έχει έντονες πολιτικές και κοινωνικές εκφάνσεις. Ο Shakhnazarov καταφέρνει να παρουσιάσει ένα θεωρητικά φανταστικό και απίστευτο περιβάλλον που όμως στην ουσία βασίζεται στην σκληρή και βαρετή πραγματικότητα της ΕΣΣΔ των τελών του 80. Η ζωή είχε απόλυτα ενταχθεί στους ρυθμούς της άρχουσας γραφειοκρατίας που ξεπερνούσε κάθε λογική. Όλες οι δράσεις ακόμα και οι πιο απλές έπρεπε να περάσουν μια ιδιάζουσα διαδικασία και κατέληγαν τις περισσότερες φορές να είναι απλές διεκπεραιώσεις. Η πολιτική εθελοτυφλία του προφανούς δεν αγγίζει πια τον καθημερινό πολίτη. Την ίδια στιγμή που το ταριχευμένο πλέον κράτος επιβίωνε με Σταλινικές τακτικές, ο λαός προχωρούσε σε αλλαγές. Στην ουσία όλοι έβλεπαν πως ο Γενικός Γραμματέας είναι γυμνός αλλά κανείς δεν τολμούσε να υπογράψει αυτή τη διαπίστωση. Η απότομη ελευθερία που αποκτήθηκε, με το Γκλάσνοστ, έγινε τόσο άγαρμπα, με αποτέλεσμα υποστηρικτές και αντιφρονούντες να εγκλωβιστούν σε έναν κενό χρόνο, ακριβώς όπως ο Aleksei στην επαρχιακή του πόλη.
O τίτλος
Πόλη Μηδέν έχει διττή μετάφραση και ερμηνεία. Μπορεί να είναι η Πόλη Μηδέν, δηλαδή η πόλη που απλά δεν υπάρχει ή που όλα έχουν παγώσει και έχουν μείνει σε μία στάσιμη κατάσταση σχεδόν για πάντα. Ταυτόχρονα μπορεί να είναι και η Πόλη των Μηδέν, το σημείο έναρξης των πάντων, το μηδέν μιας καινούριας αρχής, και του κενού πριν την αλλαγή. Όποια από τις δυο ερμηνείες και αν χρησιμοποιηθεί είναι σωστή για να περιγραφεί η ΕΣΣΔ του 1988. Οι κάτοικοι της πόλης, ζούνε με αυταπάτες για ένα παρελθόν που ποτέ δεν είχαν και περιμένουν ένα φανταστικό μέλλον που δεν θα έρθει. Στο ίδιο ψέμα παραμένουν εγκλωβισμένοι και οι Ρώσοι βλέποντας την αυτοκρατορία τους να αποσυντίθεται και τους εαυτούς τους πίσω από τις εξελίξεις. Αυτός είναι και ο λόγος που ο Aleksei αναγκάζεται να χάσει την ταυτότητα του, οφείλει να ενσωματωθεί σε αυτόν τον πλασματικό χώρο και να υποκρίνεται πως είναι μέρος του, αλλιώς ο κόσμος του θα καταρρεύσει και θα πάρει και τον ίδιο μαζί του.
Ο Shakhnazarov θα ήθελε να μείνει πιστός στο φανταστικό, αλλά δείχνει πως είναι περισσότερο κοντά στην πραγματικότητα. Στο σενάριο, που είναι γραμμένο από τον ίδιο και τον μόνιμο συνεργάτη του Aleksandr Borodyanskiy, ο παραλογισμός αγγίζει την αλήθεια. Το σουρεαλιστικό στοιχείο των καταστάσεων σε συνδυασμό με το ασφυκτικά γραφειοκρατικό περιβάλλον αναπόφευκτα μας οδηγούν συνειρμικά στον Kafka. Αυτή η αναφορά στην Πόλη Μηδέν δεν είναι υπερβολική. Ο σκηνοθέτης, δίνει μια αρκετά πειστική ταινία που δεν παρασύρεται σε εύκολους εντυπωσιασμούς. Απεικονίζει ψυχρά και ίσως με κυνισμό τα γεγονότα και έτσι τίποτα δεν φαίνεται αφύσικο. Μόνο ο θεατής και ο Aleksei νιώθουν άβολα και διακρίνουν το παρανοϊκό του συστήματος. Σε αυτό βοηθά εξαιρετικά η ερμηνεία του αντιήρωα από τον Leonid Filatov που φτάνει στα όρια της deadpan κωμωδίας. Άλλωστε και ο Aleksei είναι απλά ένα θύμα του συστήματος που πρέπει να περάσει από όλες τις διαδικασίες που αυτό προβλέπει. Ακόμα και τη στιγμή που οι απαιτήσεις του καθεστώτος ξεπερνούν κάθε όριο λογικής, όλοι, φυσικά και αυτοί που δρουν εξ ονόματός του, είναι υποχρεωμένοι να υποταχθούν στον παραλογισμό του. Η απελπισία στο πρόσωπο του Aleksei σίγουρα εξέφραζε πολλούς συμπολίτες του.
Η
Πόλη Μηδέν ως μία αλληγορική κοινωνικοπολιτική σάτιρα, δεν δίνει απαντήσεις σε όλα τα ζητήματα που θέτει. Περισσότερο διασκεδάζει με τις καταστάσεις και μέσω της αυτοκριτικής θέλει απλά να δώσει μία χαρούμενη νότα στην απώλεια. Η απώλεια του κράτους, της εθνικής ταυτότητας, της Ιστορίας ακόμα και του Κόμματος ήταν και παραμένει ένα σοβαρό θέμα για τους Ρώσους. Αν και κωμωδία, ίσως το χιούμορ της ταινίας να μην είναι προσιτό για όλους καθώς προσπαθεί με έναν ιδιάζοντα ειρωνικό τρόπο να πάρει στα σοβαρά τον εαυτό της. Το ίδιο έκανε εκείνες τις μέρες και η ΕΣΣΔ στο Αφγανιστάν.
Ολόκληρη η ταινία με αγγλικούς υπότιτλους είναι διαθέσιμη δωρεάν από την
Mosfilm.
