Για να πω την αλήθεια,
πριν κάνω την έρευνα μου πάνω στον Βραζιλιάνικο κινηματογράφο και ειδικότερα
στο Cinema Novo
(C.N) δεν γνώριζα πολλά γύρω από αυτόν.
Πέρα από τους Fernando Meirelles
(
The Constant Gardener, 2005) και Walter Salles (Diarios de motocicleta, 2004) οι γνώσεις μου περιορίζονταν στις
άλλες χώρες τις Λατινικής Αμερικής όπως η Αργεντινή και το Μεξικό. Ωστόσο σε
αυτό το μικρό μου ταξίδι, το C.N με ενθουσίασε,
με συγκίνησε και το σημαντικότερο με αφύπνισε.
Τα
περισσότερα κινήματα δημιουργούνται από μια ανάγκη να εκφράσουν ή να αλλάξουν
κάτι. Αν το περίφημο δόγμα του 95' των Λαρς Φον Τρίερ και Τόμας Βίντερμπεργκ
δημιουργήθηκε για να προσδώσει στον κινηματογράφο τον χαμένο του ρεαλισμό, το C.N
δημιουργήθηκε για να αφυπνίσει τον κόσμο.
Τι είναι το CinemaNovo (C.N)
Το C.N είναι
ένα είδος-κίνημα που δημιουργήθηκε στην Βραζιλία, ώστε να εκθέσει την κοινωνική
ανισότητα, την αδικία, την πάλη των τάξεων, ακόμα και φυλετικού τύπου ζητήματα,
που επικρατούσαν στην Βραζιλία την δεκαετία του 60. Στα πορτογαλικά (
επίσημη γλώσσα της Βραζιλίας) σημαίνει Νέος κινηματογράφος. Μπορούμε να πούμε
ότι το κίνημα αυτό επηρεάστηκε ιδιαίτερα από τον Ιταλικό νεορεαλισμό αλλά και
από την Γαλλική Nouvelle vague, κάτι το οποίο έφερε τον Βραζιλιάνικο
κινηματογράφο σε ρήξη με την παρούσα σύσταση του καθώς εκείνη την εποχή έβριθε
από μιούζικαλ και φθηνές κομεντί τύπου Hollywood. Την δεκαετία του 50' στο μεγάλο πανί έβλεπε κανείς κυρίως μιούζικαλ τα λεγόμενα Chanchada και επικού τύπου ταινίες με τεράστια κασέ μιμούμενες τον
Χολιγουντιανό βορρά. Ο περίφημος σκηνοθέτης και εκφραστής του κινήματος Carlos Diegues είχε χαρακτηρίσει τα φιλμ αυτού του είδους εγκεφαλικά και
γελοίως επιτηδευμένα. (
Κατά την γνώμη μου
το έθεσε ιδιαίτερα κομψά
). Καθώς λοιπόν ο Βραζιλιάνικος κινηματογράφος
θύμιζε ολοένα και περισσότερο τα θεάματα που προσέφεραν στα πλήθη οι Ρωμαίοι
στις αρένες, η πολιτικοποίηση του βρισκόταν προ των πυλών. Την δεκαετία του 60'
η Βραζιλία παρήγαγε πολιτικό σινεμά όσο κανένας άλλος και ήταν φυσικό
επακόλουθο να γίνει το σπίτι του C.N και
να εξαπλωθεί στην υπόλοιπη Λατινική Αμερική αλλά και τις Η.Π.Α.
Ιδεολογία
Ιδεολογικά
το κίνημα χαρακτηριζόταν από την κουλτούρα της συλλογικότητας. Κυριαρχούσε η
επιθυμία περί κατανόησης και
αντιμετώπισης των κοινωνικών και
ανθρωπίνων προβλημάτων. Με άλλα λόγια έστρεψε τον φακό της κάμερας στο λούμπεν
προλεταριάτο. Δημιουργήθηκε έτσι μια βάση πάνω στην οποία οι σκηνοθέτες και οι
κινηματογραφιστές μπορούσαν να εκφράσουν τα πολιτικά τους πιστεύω, τις θέσεις
τους, τις προτάσεις τους, χωρίς μάσκες και με απόλυτη ελευθερία.
Ουκ εν τω πολλώ τω ευ
Η
συνταγή για την αλλαγή ήταν απλή. Δεν επικεντρώθηκαν στον φορμαλισμό και τις
τεχνικές αλλά έστρεψαν το ενδιαφέρον τους στις άκληρες μάζες και τα εκατομμύρια
των Βραζιλιάνων που ζούσαν στο περιθώριο της παραγωγής και της κατανάλωσης. Αν
κράτησαν κάτι από το ένοχο παρελθόν του σινεμά τους, αυτό προερχόταν από την
belle epoque του Βραζιλιάνικου κινηματογράφου. Το στοιχείο αυτό ήταν μια
αφηγηματική φόρμα κατανοητή από τον απλό λαό και έτσι τόλμησαν (
καθώς η τύχη ευνοεί τους τολμηρούς) να
μεταβάλλουν τον κινηματογράφο σε μια λαϊκή κραυγή ενάντια στην φτώχεια, την
εξαθλίωση και την εκμετάλλευση. Ένας σημαντικός σκηνοθέτης και εκφραστής του
κινήματος Glauber Rocha είχε γράψει
Η πείνα
της Λατινικής Αμερικής δεν είναι απλά ένα ανησυχητικό σύμπτωμα. Είναι η ουσία
της κοινωνίας μας.
Η πείνα ήταν αισθητή αλλά το χειρότερο είναι ότι ο λαός
αδυνατούσε να κατανοήσει την ίδια του την κατάσταση.
Οι 3 φάσεις του C.N
Η πρώτη φάση κράτησε
από το 1960-1964. Τα φιλμ εκείνης της περιόδου αντλούσαν την θεματολογία τους
από την εργατική τάξη και τα προβλήματα της. Την πείνα και την βία. Ιδιαιτέρως
παράδοξη μάλιστα θεωρούσαν την ανεξήγητη στωικότητα της εργατικής τάξης, η οποία
τους αποθάρρυνε να πάρουν την ζωή στα χέρια τους. Το C.N θεώρησε ότι το πρώτο βήμα για να
βγει ο κόσμος από το τέλμα, ήταν η προβολή αυτών των θεμάτων. Σε αντίθεση με το
τότε παραδοσιακό Βραζιλιάνικο σινεμά το οποίο χρησιμοποιούσε αστραφτερές
περσονες του συναφιού, οι σκηνοθέτες του C.N έστρεψαν το βλέμμα τους στο darksideofthemoon της Βραζιλίας, τις
φαβελες. Από την μία τα φρέσκα πρόσωπα των ερασιτεχνών και από την άλλη οι
τεχνικές των κινηματογραφιστών (
κάμερα
στον ώμο
) πρόσδιδαν στα φιλμ ένας νατουραλιστικό ύφος ντοκιμαντέρ με φόντο
την σκληρότητα του Βραζιλιάνικου τοπίου. Ήταν ξεκάθαρο πλέον ότι το C.N έπλαθε ήθος και εκπαίδευε τον λαό
της Βραζιλίας.
2η
φάση (1964-1968)
Αυτή η φάση
χαρακτηρίστηκε από την πολιτική αστάθεια της χώρας και το στρατιωτικό-φασιστικό
καθεστώς που επήλθε. (
Αυτή όντως ήταν
αστάθεια, όχι σαν αυτή που επιδιώκει ο ΣΥΡΙΖΑ κατά τα λεγόμενα
). Ο
Βραζιλιάνικος λαός άρχισε να χάνει την πίστη του προς το C.N καθώς (
ακούσατε, ακούσατε) το κίνημα είχε υποσχεθεί να προστατέψει τα
πολιτικά δικαιώματα των ανθρώπων και απέτυχε. (
Ε, μα ναι ,μπροστά στο κλείστρο της καραμπίνας, το κλείστρο της κάμερας
καμιά φορά είναι ανίσχυρο
). Απροπό, το ακούσατε, ακούσατε που ανέφερα
προηγουμένως οφείλεται στην έκπληξη μου για την στάση που κράτησε ο λαός
απέναντι στο C.N και τις ελπίδες που του είχε
εναποθέσει. (
Αλίμονο σε έναν λαό που
χρειάζεται ήρωες
). Λόγω των συνθηκών και της πίεσης που του ασκήθηκε από το
καθεστώς, το C.N σταδιακά άρχισε να αλλάζει πορεία
και δυστυχώς μια από αυτές ήταν το κέρδος.
3η
φάση (1968-1972)
Καθώς η Βραζιλία
εκμοντερνιζόταν, το C.N αυτής της περιόδου έγινε πιο
γυαλιστερό και πιο glamorous,
έχασε το πολιτικό και επαναστατικό του ύφος και μάλιστα είχε έρθει σε ρήξη με
το ίδιο του το παρελθόν της 1
ης φάσης. Έχουμε λοιπόν την γένεση, την
άνοδο και την πτώση που ωστόσο άφησε σπουδαίες παρακαταθήκες για την δημιουργία
ενός νέο κινήματος, το Third Cinema.
( Για να μην μιλήσω για
Sergio Leone και Quentin Tarantino)
Βραζιλία
2014
Η Βραζιλία φιλοξένησε το 21ο μουντιάλ ποδοσφαίρου μέσα στην φτώχεια και
την ανέχεια του λαού της. Ξοδεύει
εκατομμύρια, καταπατά, ξυλοφορτώνει, ασελγεί και εκπορνεύει προς τέρψη των
λωτοφάγων οπαδών που καταφθάνουν από όλο τον κόσμο και αγνοούν πλήρως την
κατάσταση. Εδώ νιώθω την ανάγκη να θέσω κάποια ερωτήματα. Από πού αντλεί τα
θέματα της η 7
η τέχνη της Βραζιλίας σήμερα; Είναι ικανός ο
κινηματογράφος να φέρει μια αλλαγή; Γιατί εθελοτυφλούν; Αυτά τα ερωτήματα
νομίζω απαντώνται με ένα απλό ερώτημα προς τον ίδιο μας τον εαυτό. Πόσο έχει
αλλάξει ο κινηματογράφος την ζωή μας μέχρι σήμερα; Αναλογιστείτε κάτι απλό και
θα βρείτε την απάντηση. Ο τρόπος που μιλάμε, που ντυνόμαστε, που
συμπεριφερόμαστε, τι τρώμε, τι καπνίζουμε, τι καταναλώνουμε, πως κλαίμε, πως
γελάμε, πως λέμε σ 'αγαπώ.
Προτάσεις φιλμ
Glauber Rocha, Deus
e o Diabona Terra do Sol
, μετ. Black God White devil, (1964). Terra emTranse,μετ. Εntrance dearth (1967)
