Caleb Scharf Ἡ κληρονομιά τοῦ Κοπέρνικου. Μετάφραση Γρηγόρης Πανουτσόπουλος, Θεμιστοκλῆς Χαλίκιας. Ἐκδόσεις Ροπή 2018. 275 σελίδες συνολικά, 230 σελίδες τό κυρίως κείμενο. Πολύ καλό χαρτί, πολύ καλή ἐπιμέλεια, ἐξαιρετική ἐκτύπωση, ἄψογο δέσιμο.
Γιά πολλούς αἰῶνες οἱ ἄνθρωποι θεωροῦσαν/πίστευαν στήν Πτολεμαϊκή θεωρία γιά τή μορφή τοῦ κόσμου. Σύμφωνα μέ αὐτήν ἡ Γῆ εἶναι τό κέντρο τοῦ Σύμπαντος καί γύρω ἀπό αὐτήν κινοῦνται ὅλα τά ὑπόλοιπα οὐράνια σώματα. Παρότι δέν μποροῦσε νά ἑρμηνεύσει ὅλες τίς παρατηρούμενες κινήσεις, εἶχε ἐπικρατήσει ἀνά τούς αἰῶνες, βασιζόμενη ἐν πολλοῖς στήν ἐπιθυμία τῶν ἀνθρώπων νά εἶναι ἡ Γῆ τό κέντρο τοῦ κόσμου ὅλου.
Τή θεωρία αὐτή ἀνέτρεψε ὁ Νικόλαος Κοπέρνικος μέ τό μεγαλειῶδες ἔργο του Περί τῶν περιστροφῶν τῶν οὐρανίων σφαιρῶν. Τό βιβλίο τυπώθηκε τό 1543, λίγο πρίν τόν θάνατο τοῦ συγγραφέα του. Μέ τό βιβλίο αὐτό ὁ Κοπέρνικος ἀποκαθήλωσε τή Γῆ ἀπό τήν κορυφή τοῦ κόσμου καί τήν ἔκανε ἕναν ἁπλό πλανήτη, ὁ ὁποῖος περιφέρεται γύρω ἀπό ἕνα ἄστρο. Ὅσο προόδευε ἡ τεχνολογία, βλέπαμε πιό μακρυά στό Σύμπαν. Ἔτσι μάθαμε πώς τελικά ἡ Γῆ εἶναι ἕνας μικρός πλανήτης, ὁ ὁποῖος περιφέρεται γύρω ἀπό ἕνα ἄστρο μικρομεσαίου μεγέθους, το ὁποῖο βρίσκεται στίς παρυφές ἑνός μικροῦ γαλαξία, ἑνός ἀπό τά ἑκατομμύρια γαλαξιῶν τοῦ Σύμπαντος. Ἐν ὀλίγοις, μία ἀσημαντότητα.
Αὐτήν την κληρονομιά τοῦ Κοπέρνικου ἐξετάζει στό βιβλίο του ὁ Κέιλεμπ Σάρφ.
Εἶναι ὄντως ἕνας ἀσήμαντος πλανήτης ἡ Γῆ ἤ μήπως εἶναι κάτι ἐξαιρετικό;
Τό ταξίδι τοῦ Σάρφ ξεκινᾷ μέ τήν ἀνακάλυψη τοῦ μικροσκοπίου ἀπό τόν φάν Λέβενχουκ. Ἡ δυνατότητα παρατήρησης τοῦ μικρόκοσμου πού ὑπάρχει μέσα σέ μία σταγόνα νεροῦ ὁδήγησε τή σκέψη στό ἐνδεχόμενο ἡ Γῆ νά εἶναι τό ἀντίστοιχο ἑνός μικροσωματιδίου μέσα στό ἀχανές Σύμπαν.
Στό πρῶτο κεφάλαιο ὁ συγγραφέας μᾶς παρουσιάζει τήν ἐξέλιξη τῶν ἰδεῶν γιά τή μορφή τοῦ Σύμπαντος, τούς προβληματισμούς πού δημιουργοῦσε ἡ ἐξέλιξη αὐτή καί τά νέα ἐρωτήματα πού προέκυπταν. Στή συνέχεια ὁ Σάρφ ξεκινᾷ τό ταξίδι τῆς ἀναζήτησης ἀπαντήσεων. Ἀφοῦ ἀσχοληθεῖ μέ τό ἡλιακό μας σύστημα καί τή δημιουργία του, ταξιδεύει στό διάστημα γιά να βρεῖ ἄλλους πλανῆτες. Μετά τήν ἀνακάλυψη πλανητῶν σέ ἄλλα ἄστρα ἀλλά καί ἐξωπλανητῶν, ὁ συγγραφέας ἐπιστρέφει στή Γῆ καί ἀσχολεῖται μέ τή ζωή.
Ἡ ἐμφάνιση καί ἡ ἐξέλιξη τῆς ζωῆς στή Γῆ βασίζεται στόν ἄνθρακα καί τό ὀξυγόνο. Οἱ συνθῆκες ἐμφάνισης καί ἐξέλιξης τῆς ζωῆς στή Γῆ ἀναπτύσσονται διεξοδικά καί περιέργως ἀντιτίθενται στήν Κοπερνίκεια ἀρχή πού μᾶς ὑποβάθμισε σέ μία συνηθισμένη μετριότητα.
Γιά νά ψάξουμε γιά ζωή ὁπουδήποτε στό Σύμπαν, θά πρέπει πρῶτα νά ὁρίσουμε μέ σαφήνεια τήν ἔννοια τῆς ζωῆς. Καί στό σημεῖο αὐτό ὁ Σάρφ εἶναι κατηγορηματικός: Ἴσως οἱ παρωπίδες στά ἀκούραστα μάτια μας νά εἶναι μεγαλύτερες ἀπ' ὅσο πιστεύαμε καί εἶναι ἀπαραίτητο νά τίς ἀφαιρέσουμε ἐντελῶς. Ἔχοντας ἀφαιρέσει τίς νοητικές παρωπίδες, ὁ συγγραφέας ἐξετάζει τίς προϋποθέσεις ἐμφάνισης τῆς ζωῆς μέ βάση τήν κβαντική, τή βιολογία, τήν ἀστρονομία, τήν κοσμολογία. Μέ ἀριστοτεχνικό τρόπο ἀναμειγνύει τίς ἀναμφισβήτητα πολλές γνώσεις του καί μᾶς παρουσιάζει τίς σκέψεις του, τούς προβληματισμούς του καί τά συμπεράσματά του μέ πολύ γλαφυρό τρόπο.
Καί ποῦ καταλήγει ὁ Σάρφ; Μᾶς παρουσιάζει αὐτό πού ἀποκαλεῖ κοσμοχαοτική ἀρχή. Ἡ οὐσία τῆς ἰδέας του εἶναι πώς ἡ ζωή καί εἰδικότερα ἡ ζωή ὅπως αὐτή πού συναντᾶμε στή Γῆ θά βρίσκεται πάντα στό σύνορο ἀνάμεσα σέ ζῶνες, οἱ ὁποῖες ὁρίζονται ἀπό χαρακτηριστικά ὅπως ἡ ἐνέργεια, ἡ τοποθεσία, ἡ κλίμακα, ὁ χρόνος, ἡ τάξη καί ἡ ἀταξία. Καί συμπεραίνει: ἡ θέση μας στό Σύμπαν εἶναι ξεχωριστή ἀλλά ὄχι σημαντική, μοναδική ἀλλά ὄχι ἐξαιρετική.
Προφανῶς αὐτή εἶναι ἡ πεποίθηση τοῦ Σάρφ καί δέν μπορεῖ νά ἀποδειχθεῖ, τοὐλάχιστον μέ τίς μέχρι σήμερα γνώσεις μας καί τεχνικές δυνατότητες. Εἶναι ὅμως μιά ἐνδιαφέρουσα ἄποψη. Καί, τό πολύ σημαντικό, μᾶς ὁδήγησε σ' αὐτήν μέσα ἀπό ἕνα συναπρπαστικό ταξίδι. Μέ ἕνα ὀλιγοσέλιδο βιβλίο ὁ συγγραφέας μᾶς ταξίδεψε στόν χρόνο καί στόν χῶρο, μπρός καί πίσω. Στή διαδρομή μᾶς κέρασε σωρό ἐρωτημάτων, μᾶς ἔβαλε νά ἀναζητοῦμε μαζί του ἀπαντήσεις πού δέν βρήκαμε.
Εἶναι ἕνα ἐξαιρετικό βιβλίο! Εἶναι γραμμένο μέ τόσο γοητευτικό τρόπο πού διαβάζεται σάν μυθιστόρημα. Σ' αὐτό συντελεῖ τά μέγιστα καί ἡ πολύ ὑψηλοῦ ἐπιπέδου μετάφραση μέ τήν ἰδιαίτερα ἐξαιρετική χρήση τῶν ἑλληνικῶν. Εἶναι ἕνα βιβλίο πού διαβάζεται μέ πλατύ χαμόγελο ψυχῆς γιά τήν ὀμορφιά τῆς γνώσης πού παρέχει καί γιά τόν ἀπολαυστικό τρόπο πού αὐτό γίνεται. Το κατατάσσω στά πέντε καλύτερα ἀνάμεσα στίς δεκάδες πού ἔχω διαβάσει μέχρι τώρα.
Ἕνας ἀστέρας νετρονίων μέ μᾶζα διπλάσια τοῦ Ἡλίου ἔχει διάμετρο δώδεκα μίλα. Κοντά στήν ἐπιφάνειά του ἡ ἐπιτάχυνση τῆς βαρύτητας εἶναι τόσο μεγάλη πού ἡ πτώση σας ἀπό ὕψος ἑνός μέτρου θά εἶχε ὡς ἀποτέλεσμα τήν πρόσκρουσή σας μέ ταχύτητα μεγαλύτερη τῶν 1.000 μιλίων τήν ὥρα.
Ἡ ἀναζήτηση δέν εἶναι γιά τούς δειλούς.
Ὑπάρχει ἕνα ζήτημα, τό ὁποῖο εἶναι τό πιό κρίσιμο ὅλων. Πῶς γνωρίζουμε ἐν τέλει πώς τό σύμπαν πού παρατηροῦμε γύρω μας σήμερα μᾶς λέει ὅλη τήν ἱστορία;
