γράφει ο Χαράλαμπος Γιαννακόπουλος
Όμηρος, Ιλιάδα, Β ραψωδία. Ο πρώτος κατάλογος στη δυτική λογοτεχνία απαντάται στο πρώτο έργο της δυτικής λογοτεχνίας, στην Ιλιάδα, όπου –τείνω να πιστέψω– απαντάται και οτιδήποτε άλλο έχουν επεξεργαστεί οι μεταγενέστεροι αιώνες. Πρόκειται για τον γνωστό κατάλογο των πλοίων, που εκτείνεται σε 400 περίπου στίχους, στον οποίο έχουμε μια λεπτομερή απαρίθμηση των ελληνικών δυνάμεων που έλαβαν μέρος στην εκστρατεία εναντίον της Τροίας και μία συνοπτικότερη των δυνάμεων των Τρώων και των συμμάχων τους. Λέει ο Όμηρος: Ψάλετέ μου τώρα, Μούσες, που ζείτε στα Ολύμπια παλάτια, γιατί εσείς είστε θεές, και βρίσκεστε παντού, και τα ξέρετε όλα· εμείς μόνο τη φήμη ακούμε και δεν ξέρουμε τίποτε: ποιοι ήταν οι αρχηγοί των Δαναών και οι κυβερνήτες; Για τους πολλούς δεν θα μπορούσα να μιλήσω, ούτε να πω τα ονόματά τους, κι αν ακόμα είχα δέκα γλώσσες και δέκα στόματα και φωνή που δεν θα έσπαζε και είχα ατσαλένια καρδιά μέσα μου…
Sei Shonagon, Το βιβλίο του μαξιλαριού (ή Το κρυφό ημερολόγιο, όπως μεταφράστηκε στα ελληνικά). Οι δεκάδες εξαιρετικοί κατάλογοι γεμάτοι λεπτές αποχρώσεις που περιλαμβάνονται στο βιβλίο της Σέι Σόναγκον, κυρίας των τιμών στην αυτοκρατορική αυλή της Ιαπωνίας γύρω στο 1000 μ.Χ, αποτελούν ίσως το πρότυπο για το είδος της καταλογικής γραφής που ευδοκιμεί στην εποχή μας. Πράγματα λυπηρά, Πράγματα που κάνουν την καρδιά να χτυπά, Πράγματα που δεν ταιριάζουν, Πράγματα που κερδίζουν όταν ζωγραφίζονται (Ένα πεύκο. Μια άγονη αμμώδης έκταση το φθινόπωρο.
Ένα χωριό μέσα στα βουνά. Ένα μονοπάτι στο βουνό. Ο γερανός. Το ελάφι. Ένα χειμωνιάτικο τοπίο όταν κάνει πολύ κρύο. Ένα θερινό τοπίο την ώρα που ο καύσωνας είναι στο ζενίθ).
Βατσιαγιάνα, Κάμα-Σούτρα ή Το εγχειρίδιο του έρωτα.
Το κλασικό ινδικό έργο στο οποίο η ποίηση και η φαντασία, η κομψότητα και η ευαισθησία, η ταξινόμηση και η συστηματική καταλογογράφηση συναντιούνται για να καταγράψουν και να περιγράψουν όλες τις δυνατές παραλλαγές της ερωτικής πράξης, των ερωτικών συντρόφων και κάθε συναφούς τέχνης. Οι (εξήντα τέσσερις!) τέχνες που πρέπει να μελετηθούν μαζί με την Κάμα-σούτρα. Οι κατηγορίες των γυναικών. Τα διάφορα είδη δαγκώματος, Τα είδη του φιλιού, Οι στάσεις του έρωτα…
Καισάριος Κωνσταντίνος Δαπόντες, Κανών περιεκτικός πολλών εξαιρέτων πραγμάτων των εις πολλάς πόλεις και νήσους και έθνη και ζώα εγνωσμένων.
Ο απόλυτος κατάλογος κι η απόλυτη παρωδία. Ο Δαπόντες σε αυτό το έργο του που δημοσιεύτηκε το 1778 παρωδεί τις ακολουθίες της εκκλησίας δημιουργώντας στα ίδια μετρικά σχήματα έναν απολαυστικό μακρύ κατάλογο που περιλαμβάνει εκατοντάδες πράγματα.
Ένα δείγμα: «Γαρόφαλα Χιώτικα / και η μαστίχη και μύγδαλα, / μήλα τα Μπογδάνικα, / κεράσια των Γραβνών, / Βλαχιάς τα βύσσινα, / οι ραζακές σταφίδες / και σύκα της Σμύρνης δε, / εκλεκτά πράγματα. // Πόλης τα ροδάκινα, / Όρους Σινά τα απίδια, / τα κίτρα τα Χιώτικα κλπ κλπ.
Herman Melville, Μόμπι-Ντικ ή Η φάλαινα.
Πιάνοντας ο αναγνώστης στα χέρια του για να το ξεφυλλίσει το ανυπέρβλητο μυθιστόρημα του Χέρμαν Μέλβιλ το πρώτο πράγμα που θα συναντήσει είναι ένας κατάλογος είκοσι περίπου σελίδων, όπου ο συγγραφέας έχει καταχωρίσει όλες, ίσως, τις αναφορές που μπόρεσε να εντοπίσει, σε βιβλία, ημερολόγια, προφορικές αφηγήσεις, εγκυκλοπαίδειες
και λεξικά, σχετικά με το θέμα του έργου του, τις φάλαινες.
George Perec, Γεννήθηκα και Το υποσύνηθες και Σκέψη / Ταξινόμηση.
Όλες οι πρωτοτυπίες, οι πειραματισμοί και οι εκκεντρικότητες της (αυτοβιογραφικής, κυρίως) γραφής βρίσκονται συγκεντρωμένες στο θαυμάσιο έργο του Ζωρζ Περέκ. Οι λογής-λογής κατάλογοι δεν αποτελούν παρά ένα μόνο μέρος αυτών· έχουμε και λέμε: Προσπάθεια απογραφής των στερεών και υγρών τροφίμων που καταβρόχθισα κατά τη διάρκεια του 1974. Διακόσιες σαράντα τρεις καρτ-ποστάλ σε πραγματικά χρώματα. Μερικά από τα πράγματα που θα έπρεπε μολαταύτα να κάνω προτού πεθάνω. Τρόποι τακτοποίησης των
βιβλίων. Αντικείμενα που δεν είναι βιβλία και που τα βρίσκουμε συχνά στις βιβλιοθήκες…
Οδυσσέας Ελύτης, Το άξιον εστί και Ο μικρός ναυτίλος. Από τη μία η μετρική μορφή και το υμνητικό του ύφος και από την άλλη το περιεχόμενο του Δοξαστικού από το Άξιον εστί δεν μπορεί παρά να φέρουν στο μυαλό του αναγνώστη τον Κανόνα του Δαπόντε: πρόκειται για έναν μακρύ κατάλογο πολλών εξαίσιων τόπων, προσώπων, πραγμάτων και γεγονότων που όλα μαζί συνθέτουν τον προσωπικό παράδεισο του ποιητή (έναν παράδεισο που ελάχιστα απέχει από τον παράδεισο του καθενός μας). Εκεί όμως που ο Ελύτης υποκύπτει πραγματικά
στη γοητεία του καταλόγου είναι στον Μικρό ναυτίλο, στον οποίο βρίσκουμε καταλόγους με τις μαύρες στιγμές της ελληνικής ιστορίας (Προβολείς), έναν κατάλογο με τους αγαπημένους στίχους και τις αγαπημένες ζωγραφιές του ποιητή (Ο Ταξιδιωτικός Σάκος), έναν κατάλογο με όλες τις λέξεις που συνθέτουν την προσωπική του μυθολογία (Αιγαιοδρόμιον) κι έναν κατάλογο τόπων, αισθήσεων και κοριτσιών (Τα στιγμιότυπα).
Νίκος Δήμου, Λίστες, Το παιχνίδι με τους καταλόγους.
Ακολουθώντας το παράδειγμα της Σέι Σόναγκον ο Νίκος Δήμου δημιουργεί τις δικές του αριθμημένες λίστες καταγράφοντας γεγονότα, στιγμές, αισθήσεις μιας ολόκληρης ζωής. Π.χ. 7 αισθήσεις του χειμώνα: κοκκινολαίμης σε γυμνό κλαδί / μυρωδιά από καμένα κούτσουρα / τρίξιμο χιονιού κάτω από την αρβύλα / φωνές από κάλαντα / αχνός στο τζάμι χριστουγεννιάτικες βιτρίνες / ζεστό κάστανο στον ουρανίσκο.
Index Librorum Prohibitorum.
Ο κατάλογος της περιβόητης συλλογής απαγορευμένων βιβλίων της Καθολικής
Εκκλησίας τυπώθηκε πρώτη φορά το 1529 στις Κάτω Χώρες, για να ακολουθήσουν τους επόμενους αιώνες δεκάδες νέες συμπληρωμένες εκδόσεις του και να φτάσει να περιλαμβάνει τελικά τέσσερις χιλιάδες τίτλους. Μεταξύ των συγγραφέων που περιλήφθησαν στις δέλτους της εκλεκτής αυτής συλλογής είναι ο Μαρξ, ο Μακιαβέλι, ο Σαρτρ και όλοι σχεδόν οι
φιλόσοφοι, όπως επίσης ο Γκράχαμ Γκρην, ο Καζανόβα, ο Καζαντζάκης, ο Μπαλζάκ και ο Φλομπέρ.
Françoise Héritier, Το αλάτι της ζωής (εκδ. Κέλευθος).
Η γαλλίδα ανθρωπολόγος απευθύνει μια σειρά επιστολών στις οποίες καταγράφει, όπως της έρχονται στο μυαλό, όλα αυτά τα μικρά ή μεγαλύτερα τίποτα που συνιστούν ό,τι αξίζει στη ζωή μας. Μια απολαυστική λίστα προσωπικών ηδονών: τα ξεκαρδιστικά γέλια· οι κουβεντούλες περί ανέμων και υδάτων από το τηλέφωνο· οι χειρόγραφες επιστολές· τα οικογενειακά τραπέζια (όχι όλα) ή τα φιλικά· οι μπύρες στην μπάρα· ένα ποτήρι κρασί κόκκινο ή λευκό· το καφεδάκι στη λιακάδα· η σιέστα στη σκιά· να τρως πεταλίδες πλάι στο κύμα ή κεράσια απευθείας από το δέντρο· τα φιλικά παλέματα στ’ αστεία· οι συλλογές (από πέτρες, πεταλούδες, κουτιά, ό,τι να ‘ναι).
David Wallechinsky & Amy Wallace, The new Book Of Lists.
Επέμεινα ως τώρα σε βιβλία που, λίγο-πολύ, αξιοποιούν τους καταλόγους για λογοτεχνικούς σκοπούς και μέσα σε καλλιτεχνικά πλαίσιο. Δεν μπορεί όμως ποτέ να λείπει από μια τέτοια συναγωγή λιστογράφων το απόλυτο σχετικό βιβλίο, το οποίο περιλαμβάνει εκατοντάδες λίστες ταξινομημένες σε δεκαοχτώ ενότητες: Άνθρωποι, Ταινίες, Μουσική, Τέχνες, Υγεία και
Διατροφή, Ζώα, Αμερική, Χρήμα και Εργασία, Σεξ, Έρωτας και Γάμος, Έγκλημα, Πόλεμος, Πολιτική και Διεθνείς Σχέσεις, Ταξίδι, Βιβλία, Λογοτεχνικά Αγαπημένα, Λέξεις, Αθλητισμός, Θάνατος και Διάφορα.
bookstand.gr
