Le Jeune Karl Marx – Berlinale Special Gala
Σκηνοθεσία: Raul Peck
Ένα φάντασμα πλανιέται πάνω από την Ευρώπη και αυτό είναι το φάντασμα της αλλαγής.
Μία Ευρώπη σε κρίση, οικονομική, πολιτική, ιδεολογική, όπου η συσσώρευση του πλούτου βρίσκεται στην χούφτα μίας ελίτ και η πλειοψηφία των ανθρώπων καλούνται να δουλεύουν σε συνθήκες εξαθλίωσης, όπου οι τέχνες και οι επιστήμες βρίσκονται σε άνθιση υπό την παράλληλη πίεση ενός καθεστώτος τους αφαιρεί την ελευθερία της έκφρασης. Μιλάμε σαφώς για τα μέσα του 19ου αιώνα και το βρεφικό στάδιο του καπιταλισμού.
Ο μικροαστός Καρλ Μαρξ, ζώντας στην φτώχεια γράφει επαναστατικά άρθρα σε σοσιαλιστικές εφημερίδες ενώ ταξιδεύει με την οικογένεια του από χώρα σε χώρα καταδιωκόμενος. Ο νεαρός Φρίντριχ Έγκελς, αυτοπροσδιορίζεται ως προδότης της τάξης του. Μισεί τον μεγαλοβιομήχανο πατέρα του και καταφθάνει στο Παρίσι γράφοντας εκτεταμένες αναλύσεις πάνω στις συνθήκες της εργατικής τάξης. Θα συνάψουν μαζί με τον Μαρξ μία δυνατή ιδεολογική και προσωπική φιλία σε ένα κλίμα όπου οι σοσιαλιστικές ιδέες και η επανάσταση βρίσκονται στον αέρα. Ο Μαρξ όμως είναι ιδιαίτερα επιφυλακτικός απέναντι στους ιδεολόγους της εποχής του για το τι θα ακολουθήσει και την ρευστότητα των ιδεών τους. Μαζί με τον Έγκελς θα προσπαθήσουν να χαρτογραφήσουν το μέλλον και να αναδειχθούν στους επαναστατικούς κύκλους. θα ιδρύσουν μαζί την Κομουνιστική Ένωση και θα καταλήξουν να συγγράψουν την πρώτη έκδοση του περίφημου ιδρυτικού κειμένου της, το Κομουνιστικό Μανιφέστο.
Είναι δύσκολο να μιλήσει κανείς για τον Νεαρό Καρλ Μαρξ χωρίς να αγγίξει την βαρύτητα του αντικειμένου του και τον αντικατοπτρισμό του έργου στο σήμερα αφού ο Peck κάνει ξεκάθαρη σκηνοθετικά αυτήν την σχέση. Φυσικά πρόκειται για ένα έργο καθαρά πολιτικό και θα δείξει τους πρωταγωνιστές του και τις ιδεολογίες τους υπό ένα θετικό πρίσμα.
Ας μιλήσουμε όμως πρώτα για τον σκηνοθέτη. Ο Raul Peck δεν είναι απλή περίπτωση δημιουργού. Με καταγωγή από την Αϊτή, ο Peck βρίσκεται μακρόχρονα στον χώρο του πολιτικού σινεμά και του ακτιβισμού, με σπουδές στην Γαλλία, την Γερμανία και τις Η.Π.Α. Μαζί με την οικογένεια του διέφυγαν από την δικτατορία του Duvalier όταν ήταν μικρός. Διετέλεσε για λίγο χρονικό διάστημα Υπουργός Πολιτισμού της Αϊτής το 1996, ενώ από το βιογραφικό του δεν λείπει και η θέση του οδηγού ταξί στην Νέα Υόρκη στα φοιτητικά του χρόνια. Έχει λάβει σειρά σημαντικών βραβείων, τόσο για το ακτιβιστικό του έργο, όσο και το καλλιτεχνικό. Ανάμεσα τους, το Nestor Almandros Prize και το Human Rights Watch Lifetime Achievement Award, αλλά έχει επίσης τελέσει ως μέλος της Κριτικής Επιτροπής της Berlinale το 2002. Φέτος βρίσκεται υποψήφιος για το βραβείο Όσκαρ Καλύτερου Ντοκιμαντέρ για το ήδη αναγνωρισμένο I Am Not Your Negro, το οποίο βρίσκεται επίσης στο πρόγραμμα της φετινής Berlinale στην κατηγορία του Panorama Dokumente.
Παρά του αντικειμένου του, ο Νεαρός Καρλ Μαρξ δεν αποκλείει ένα ευρύ κοινό
και μπορεί να παρακολουθηθεί από ανθρώπους σχεδόν κάθε πολιτικής κατεύθυνσης με ευκολία ως μία ενδιαφέρουσα βιογραφία, χωρίς να εκλείπει το χιούμορ και χωρίς το έργο να γίνεται κουραστικό αλλά και ούτε με το ιδιαίτερο ποσό κηρύγματος που θα περίμενε κανείς από όμοια έργα. Αποτελεί επίσης μία αρκετά διαφωτιστική εισαγωγή στα σοσιαλιστικά ιδεώδη για τον μέσο θεατή ούτως ώστε να λάβει μία ωραιοποιημένη μεν, συνολικά αντιπροσωπευτική δε, ιδέα του κομουνιστικού κινήματος αλλά και των σοσιαλιστικών κινημάτων από τα οποία ξεπήδησε και της εποχής που τα γέννησε.
Το σενάριο του έργου είναι γραμμένο με τέτοιο τρόπο ούτως ώστε να μιλάει στον σύγχρονο θεατή αλλά παράλληλα διατηρώντας μία σχετική πίστη στην εποχή και το αρχικό του αντικείμενο. Η απεικόνιση μεγάλων προσωπικοτήτων στο σινεμά είναι πάντα μία παγίδα, πόσο μάλλον όταν αυτές έχουν αντιμετωπιστεί με τόση λατρεία όσο και μίσος. Μάλλον για να γλιτώσει από αυτήν την παγίδα, ο σκηνοθέτης ασχολείται με τα νεαρά αλλά και σημαντικότερα χρόνια των δύο μεγάλων πρωταγωνιστών του, παρουσιάζοντας τον Μαρξ ως μία οξύθυμη και αλαζονική ιδιοφυϊα και τον Έγκελς ως έναν ευαίσθητο αστό με διεισδυτική ματιά. Στο τέλος όμως είναι και οι δύο κομμάτια της εποχής τους, ιδεολόγοι που επιθυμούν να αλλάξουν τον κόσμο.
Παρότι θα περίμενε κανείς το έργο να ηρωοποιεί τους πρωταγωνιστές του ή να τους καταδικάζει, δεν δίνεται η αίσθηση ότι διέπεται υπό την παγίδα της προπαγανδιστικής ειδωλολατρείας, μάλλον διότι δεν φαίνεται αυτή να υπάρχει στα πρόσωπα αυτά καθ'αυτά αλλά στο κίνημα, στην ιδέα της αντίστασης. Ο Peck επιθυμεί ξεκάθαρα να κάνει ένα σχόλιο για το σήμερα, χρησιμοποιώντας τους πρωτεργάτες των κινημάτων του χθες.
Απευθυνόμενος σε ένα μικρό κοινό σε μία αίθουσα γεμάτη από εργάτες, φοιτητές και ονειροπόλους, ο Μαρξ αναφωνεί: Η αστική τάξη αρέσκεται πολύ στο να χρησιμοποιεί την λέξη ελευθερία, μόνο που αυτή η ελευθερία δεν είναι για εσάς αλλά μόνο για εκείνους.
Πάνω από ενάμιση αιώνα αργότερα, η φράση του νεαρού Μαρξ ακούγεται αντιπροσωπευτική. Η θεωρούμενη εκπρόσωπος του κατεστημένου Clinton βρίσκεται στο βήμα απέναντι από τον Trump μιλώντας για ελευθερία. Στις ερχόμενες εκλογές χάνει σημάνοντας την άνθιση του εθνικισμού στην Αμερική. Η ακροδεξιά και ο νεοναζισμός βρίσκονται σε επικίνδυνη άνθιση σε όλη την Ευρώπη, ενώ η λιτότητα έχει παίξει καταλυτικό ρόλο στην κατάλυση καθιερωμένων εργατικών δικαιωμάτων με αποτέλεσμα η έννοια της Δημοκρατίας να βρίσκεται υπό σοβαρή πολιτική και ιδεολογική αμφισβήτηση. Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται υπό την απειλή διάλυσης ενώ η Oxfam παρουσιάζει έκθεση που δηλώνει πως οι οχτώ πλουσιότεροι άνθρωποι του κόσμου κατέχουν ισάξιο πλούτο με το φτωχότερο 50%. Τελικά έχει αλλάξει κάτι;
Η ταινία έκανε πρεμιέρα στο Berlinale Palast, σε μία κατάμεστη αίθουσα υπό την παρουσία σκηνοθέτη και συντελεστών. Οι τίτλοι τέλους πέφτουν και το κοινό χειροκροτάει με ενθουσιασμό. Τελικά έχει αλλάξει κάτι;
Συχνά ξεχνάμε τις εργατικές και κοινωνικές συνθήκες που κυριαρχούσαν στον δυτικό κόσμο πριν από 150 χρόνια πριν την καθιέρωση του οχτάωρου και την κατάκτηση των εργατικών δικαιωμάτων. Η πλειοψηφία των ανθρώπων να ζει και να αντιμετωπίζεται σαν κατώτερο είδος, ενώ μεγαλοαστοί εργοδότες να βασίζονται μεταξύ άλλων στην παιδική εργασία και φυσικά οι δημοκρατικές διαδικασίες να εκλείπουν. Είναι δύσκολο να δεις το έργο και να μην νιώσεις ακόμα και σήμερα πόσο έχουν αλλάξει τα πράγματα όπως και το πόσο όμοια είναι. Σε αυτά τα 150 χρόνια, η ανθρωπότητα, παρά τον δρόμο που έχει να διανύσει, έκανε άλματα και αυτά τα άλματα, είτε θέλουμε να το παραδεχθούμε είτε όχι, προέκυψαν από την αιματηρή πίεση τέτοιων επαναστατικών κινημάτων, μεταξύ τους, ο σοσιαλισμός, η αναρχία και ο κομουνισμός.
Το έργο λοιπόν, πίσω από την βιογραφία ενός νεαρού αλαζόνα οραματιστή και του οργισμένου αστού συντρόφου του, κρύβει ένα μήνυμα ελπίδας και το γεφυρώνει με προφανή τρόπο με το σήμερα.
Η εκλογή του Trump οδηγεί στην μεγαλύτερη καταγραφή αμερικανών πολιτών σε σοσιαλιστικές ομάδες της Aμερικής στην πρόσφατη ιστορία, ενώ το 1984 του Orwell γίνεται best seller. Η λέξη σοσιαλισμός είναι η πιο δημοφιλής λέξη του Google search το 2015. Το έργο Ο Νεαρός Καρλ Μαρξ είναι προϊόν της εποχής μας.
