Το Βρακί βγαίνει στη σκηνή του Θέατρου Έξω απο τα Τείχη εδώ και λίγες μέρες. Ο Εξώστης συνάντησε τον σκηνοθέτη της παράστασης, Βαγγέλη Οικονόμου, ο οποίος μα εξήγησε τι γίνεται στην παράσταση.
Τι είναι το Βρακί?
«Το βρακί» είναι ο τίτλος του θεατρικού έργου που παρουσιάζεται αυτήν την περίοδο στο «Θέατρο έξω από τα τείχη» από τον ομώνυμο θίασο.
Πρόκειται για μια διασκεδαστική κωμωδία του γερμανού δραματουργού Καρλ Στέρνχαϊμ (1878-1942), πολύ σημαντικού συγγραφέα, οραματιστή του εξπρεσιονισμού, σχεδόν άγνωστου στην Ελλάδα.
Το έργο είναι προκλητικό από τον τίτλο. O συγγραφέας προβοκάρει τις αντιδράσεις των θεατών από την αρχή?
Ο Στερνχάιμ έγραψε το έργο το 1910 με τον αρχικό τίτλο «Ο Γίγας». Το δημοσίευσε όμως με τον τίτλο «Το βρακί» προφανώς για να προβοκάρει
την πλαστή ευπρέπεια και σεμνοτυφία των αστών της εποχής του, που κάτω από το μανδύα της κοσμιότητας και του ιδεαλισμού, έκρυβαν ανομολόγητες ορέξεις και ιδιοτελή συμφέροντα. Οι αντιδράσεις από τη λογοκρισία, το κοινό και τον αστικό τύπο απέδειξαν στον Στέρνχαϊμ πόσο είχε πετύχει το σκοπό του. Ο Μαξ Ράινχαρντ, σημαντικός αυστριακός σκηνοθέτης, που είχε αναλάβει τον Οκτώβριο του 1910 την πρώτη παρουσίαση της κωμωδίας στο Γερμανικό Θέατρο, ήρθε αντιμέτωπος με την απαγόρευση της παράστασης «δια λόγους δημοσίας αιδούς». Το έργο τελικά παρουσιάστηκε στο μεσοπόλεμο, το 1923, σε σκηνοθεσία του ίδιου του Στερνχάιμ.
Πως προσεγγίσατε το κείμενο σκηνοθετικά?
Με την ομάδα εργασίας (τη σκηνογράφο -ενδυματολόγο Χρύσα Μάντακα, το φωτιστή Στράτο Κουτράκη και τους ηθοποιούς της παράστασης) προσεγγίσαμε το έργο του Στέρνχαϊμ, ως μια κλασική σατιρική κωμωδία, με στοιχεία φάρσας, που αγγίζουν κάποιες στιγμές και την παρωδία. Τοποθετήσαμε το έργο στη Γερμανία του μεσοπολέμου, την εποχή της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, μέσα σε ένα καταρρέοντα χώρο -σπίτι, με συμβολικά στοιχεία που παραπέμπουν στους προδρόμους του εξπρεσιονισμού και ιδιαίτερα στο ζωγράφο Τζωρτζ Γκρος και στο κίνημα της Νέας Αντικειμενικότητας.
Τι αξία έχει η κοινωνική σάτιρα του μικροαστού σε καιρό κρίσης ?
Η κοινωνική σάτιρα έχει αξία κυρίως σε καιρό κρίσης για να μπορεί να πετυχαίνει το στόχο της. Ο Στερνχάιμ δεν θεωρεί επικίνδυνη μόνο την ανήθικη ναρκισσευόμενη μεγαλοαστική τάξη αλλά και τη μικροαστική τάξη που είναι εξίσου επικίνδυνη για την αρπακτικότητά της, το βόλεμά της στο Δημόσιο, την εθνικιστική έπαρση της, το θρησκευόμενο πουριτανισμό της, την αξιοποίηση κάθε μέσου για πλουτισμό. Σε καιρό κρίσης ο θεατής έρχεται αντιμέτωπος με τον καθρέφτη που του βάζει απέναντί του το έργο και η παράσταση και αντικρίζει, μέσα από το σπασμένο καθρέφτη, τον εαυτό του παραμορφωμένο –όπως και η ηρωίδα του κειμένου. Το αν θα μείνει άναυδος –όπως η ηρωίδα του έργου – ή θα δράσει είναι πάντα το ζητούμενο της Τέχνης.
Το πεσμένο βρακί δεν προκαλεί τόσο στην εποχή μας. Τι είναι όμως αυτό που μπορεί να προκαλέσει σήμερα?
Ασφαλώς σήμερα το κωμικό εύρημα (η Αριστοφάνεια φαεινή ιδέα) του πεσμένου… βρακιού, δεν προκαλεί κανέναν και δεν μπορεί να έχει ισοδύναμη αξία με το πρώτο της ανέβασμα. Αυτό όμως που προκαλεί δηλαδή έχει αξία, χρησιμότητα και επικαιρότητα, είναι η ύπαρξη της σάτιρας του μικροαστού, που για να επιβιώσει φοράει μια μάσκα αθωότητας και αδιαφορεί για τα πάντα (την πολιτική, την κουλτούρα, την τέχνη) και ζει φαύλα. Η στρατηγική του είναι να μένει αφανής, να αποφεύγει να προκαλεί, για να μπορεί να κάνει χωρίς κανένας να τον παίρνει είδηση, ό,τι τραβάει η όρεξή του ακόμα και τα πιο ανομολόγητα –όπως ο ίδιος ομολογεί σε μια στιγμή ειλικρίνειας στο έργο. Ο Στέρνχαϊμ μπόρεσε να δει μέσα σε αυτή τη μικροαστική φύση, το ζοφερό μέλλον της ανθρωπότητας: την έλευση της βαρβαρότητας, της θηριωδίας του ναζισμού και των ολοκληρωτικών καθεστώτων που ακολούθησαν. Ένα μέλλον που ξορκίζει, τηρουμένων των αναλογιών, η παράστασή μας.
