Το προσφυγικό ζήτημα είναι – ξανά – στις μέρες μας μια κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα. Τί σημαίνει πρόσφυγας και τί μετανάστης; Το «προσφυγικό» είναι ένα ζήτημα που πρέπει να διαχειριστούν οι κοινωνίες και τα κράτη. Αυτός ακριβώς ο λόγος είναι που κάνει το βιβλίο «Εμείς οι πρόσφυγες» επίκαιρο όσο ποτέ. Πρόκειται για ένα βιβλίο που αποτελείται από τρία δοκίμια των: Hannah Arendt, Giorgio Agamben, Enzo Traverso. Με διαφορά πολλών χρόνων μεταξύ τους, τα κείμενα γράφτηκαν από τρεις εξέχουσες προσωπικότητες στο χώρο των γραμμάτων έχοντας ως κοινό παρονομαστή το προσφυγικό ζήτημα, το οποίο γίνεται αντικείμενο πραγμάτευσης μέσα από την οπτική του καθενός.
Το πρώτο δοκίμιο είναι γραμμένο από την εξέχουσα –εβραϊκής καταγωγής– φιλόσοφο Hannah Arendt τον Ιανουάριο του 1943. Η Arendt με σοβαρό αλλά και παιγνιώδες ύφος περιγράφει την κατάσταση των Εβραίων κατά την προσπάθειά τους να διαφύγουν από τη ναζιστική Γερμανία στις αρχές του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Περιγράφει τον Εβραίο πρόσφυγα, ένα καινούργιο είδος ανθρώπινου όντος, «αυτό που κλείνεται στα στρατόπεδα συγκέντρωσης από τους εχθρούς του και στα στρατόπεδα εγκλεισμού από τους φίλους του». Περιγράφει τη διαδικασία της ταπείνωσης και του εξευτελισμού του ανθρώπου, τον εκπατρισμό, την προσφυγιά, τη συνεχή αλλαγή ταυτότητας. Δε μένει, όμως, μόνο στο κομμάτι των προσφύγων ειδικά, αλλά μιλά εν γένει για την ανθρώπινη κατάσταση και τον ανθρώπινο παράγοντας σε βίαιους καιρούς, θέμα με το οποίο έχει ασχοληθεί ευρύτερα στο συνολικό έργο της.
Το δεύτερο δοκίμιο του Giorgio Agamben έχει τίτλο «Πέρα από τα δικαιώματα του ανθρώπου» και γράφτηκε το 1996. Ο Agamben θίγει το ζήτημα της σημασίας του «πρόσφυγα» σημειώνοντας πως είναι μια έννοια οριακή για το έθνος – κράτος. Συζητά τα ζητήματα ταύτισης ανθρώπου – πολίτη και γέννησης – εθνικότητας για να συμπεράνει πως ο πρόσφυγας δε βρίσκει εφαρμογή σε αυτά τα μοτίβα. Κατά τον Agamben, η ταύτιση του πρόσφυγα με τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι λανθασμένη, ο ίδιος προτείνει την ανανέωση νομικο – πολιτικών πλαισίων της σημερινής εποχής, ώστε η συζήτηση για το προσφυγικό ζήτημα να γίνεται πάνω σε μια δίκαιη και πιο στέρεη βάση.
Τέλος, το τρίτο δοκίμιο είναι του Enzo Traverso και έχει τίτλο « Εξορία και βία: Μια ερμηνευτική της απόστασης». Στο κείμενο αυτό ο Traverso πραγματεύεται το ζήτημα του εκπατρισμού εξόριστων και αυτοεξόριστων διανοουμένων τον προηγούμενο αιώνα. Με τα λόγια του ιδίου, «δεν μετακινούνται μόνο οι άνθρωποι και τα εμπορεύματα, μεταναστεύουν επίσης και οι θεωρίες, διασταυρώνονται και υβριδοποιούνται, ριζώνουν και μεταμορφώνονται μπολιασμένες πάνω σε άλλες κουλτούρες». Ο Traverso γράφει για τους διανοούμενος της εποχής και για ό,τι αυτοί «έπιαναν» με τις κεραίες τους προσπαθώντας να επεξεργαστούν και να κατανοήσουν τα γεγονότα του 20ου αιώνα.
Το πιο ευκολοδιάβαστο και μικρότερο σε έκταση από τα τρία δοκίμια είναι το κείμενο της Arendt, ενώ του Agamben και του Traverso είναι μεγαλύτερα και πιο σύνθετα. Η γλώσσα από δοκίμιο σε δοκίμιο αλλάζει, όπως είναι φυσικό, αφού κάνουμε λόγο για τρεις διαφορετικούς συγγραφείς. Τα κείμενα, όμως, μπορούν να διαβαστούν ανεξάρτητα, πράγμα που κάνει τον αναστοχασμό του ζητήματος πιο γόνιμο. Το «Εμείς οι πρόσφυγες» είναι ένα επίκαιρο βιβλίο που με τη σύνθεση και την επιλογή αυτών των τριών δοκιμίων φιλοδοξεί να δώσει στον αναγνώστη ιστορικές πληροφορίες για τον αιώνα που πέρασε και τα συμβάντα που τον σημάδεψαν αλλά και να προβληματίσει τον σημερινό άνθρωπο σε ό,τι αφορά τα σημερινά γεγονότα που σχετίζονται με το προσφυγικό ζήτημα. Η φιγούρα του «πρόσφυγα» είναι κεντρική στην ιστορία του 20ου –αλλά και του 21ου απ' ό,τι φαίνεται– αιώνα. Είναι αποτέλεσμα της ανθρωπιστικής κρίσης που λαμβάνει χώρα. Ταυτοχρόνως, η αντιμετώπισή του όλου ζητήματος καταδεικνύει σε μεγάλο βαθμό την έλλειψη της απαιτούμενης ωριμότητας της κοινωνίας.
Συγγραφείς: Hannah Arendt, Giorgio Agamben, Enzo Traverso
Τίτλος: Εμείς οι Πρόσφυγες
Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου
Σελίδες: 116
