Έχει επικρατήσει τόσο στην βιβλιογραφία όσο και στην καθομιλούμενη, να αποκαλούμε το θέατρο της ιδιωτικής πρωτοβουλίας, το θέατρο πέραν των κρατικών φορέων, ελεύθερο θέατρο. Ένας τέτοιος όρος ίσως κρύβει μια δόση χιούμορ, εκτός και εάν πρόκειται για όρο κατ' ευφημισμόν. Τουλάχιστον στη Θεσσαλονίκη – που γνωρίζω καλύτερα θεατρικά- το θέατρο είναι σαν τους Μεσολογγίτες στην ποίηση του Σολωμού. Ελεύθερο πολιορκημένο.
Πρώτα πρώτα χρειάζεται να διασαφηνίσουμε την έννοια της ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Ιδιωτική πρωτοβουλία μπορεί να είναι:
α. κάποιος παραγωγός ή ιδιοκτήτης θεάτρου, ο οποίος κρίνει τι θα έχει εμπορική επιτυχία και αναλαμβάνει τα έξοδα παραγωγής του, τις πληρωμές των ηθοποιών, την προώθηση κλπ. Πρόκειται, δηλαδή, για επιχειρηματίες και επιχειρήσεις.
β. μεμονωμένα πρόσωπα ή ομάδες προσώπων, οι οποίοι θέλουν να ερευνήσουν, να δημιουργήσουν και κατόπιν να παρουσιάσουν τη δουλειά τους στο κοινό, ει δυνατόν καταφέρνοντας και να βγάζουν τα προς το ζην. Πρόκειται, δηλαδή, για καλλιτέχνες παντός είδους (ηθοποιοί, σκηνογράφοι, σκηνοθέτες, μουσικοί κλπ).
Τίποτα το μεμπτό δεν υπάρχει σε καμία από τις δύο κατηγορίες. Όλοι προσπαθούν να κάνουν την δουλειά τους όσο καλύτερα γίνεται. Το πρόβλημα έγκειται στο ότι η Θεσσαλονίκη έχει περίπου 3-5 ανθρώπους της πρώτης κατηγορίας καιαναρίθμητους της δεύτερης. Μα κι αυτό από μόνο του δεν είναι πρόβλημα. Είναι κάτι παραπάνω από επιθυμητό, είναι αναγκαίο να υπάρχει πληθώρα φωνών και καλλιτεχνών στην πόλη. Με ποιο κόστος όμως;
Και εξηγούμαι: δεν είναι λίγες οι φορές που γκρινιάζουμε γιατί πληθαίνουν οι μονόλογοι στο θέατρο, που πιπιλάμε την λέξη περφόρμανς αντί για παράσταση, που μάθαμε όλοι τι σημαίνει work in progress, που οι παραστάσεις ενηλίκων με το ζόρι φτάνουν τις 10, που βαφτίζουμε sold out χώρους 40 θέσεων, που αν δεν παίζεις σε παιδικό δεν παίζεις πουθενά, που αναρωτιόμαστε γιατί διαλύονται οι ομάδες, γιατί κατεβαίνουν όλοι στην Αθήνα ή γιατί στριμώχνονται για μια θέση σε ακρόαση του Κρατικού. Κι η απάντηση σε όλα αυτά είναι μία. Γιατί την θεατρική Θεσσαλονίκη την δέρνει η ένδεια.
Μια ομάδα νέων ανθρώπων θέλοντας να ξεκινήσει την πορεία της στο χώρο έχει να αντιμετωπίσει (για να αναφέρω μόνο κάποια από αυτά): την επιλογή του κειμένου (ζει ο συγγραφέας; αν όχι, ποιος διαχειρίζεται τα δικαιώματά του; θα μας τα παραχωρήσει; και πόσο ακριβά; με την μετάφραση τι γίνεται;), την νομική υπόσταση (έναρξη επιχείρησης, ένσημα – ποιος τα κολλάει; η ίδια η ομάδα!) χώρος πρόβας (πόσο κοστίζει μια 3ωρη πρόβα; για πόσες πρόβες φτάνουν τα λεφτά;), χώρος παράστασης (πόσα χρήματα είναι το ενοίκιο; η αμοιβή των τεχνικών περιλαμβάνεται στο ενοίκιο; μήπως να σκεφτούμε έναν χώρο εναλλακτικό), συντελεστές κ υλικά (έχω έναν φίλο που μπορεί να κάνει αυτό, κοστούμια; θα βρούμε κάτι, σκηνικά; κάτι θα σκεφτεί η σκηνογράφος που δεν θα πληρωθεί)
Σ' αυτό το τελευταίο είναι που καταλήγουν όλα. Κανείς δεν πρόκειται να πληρωθεί. Όποιο ποσό συγκεντρωθεί απ' τα εισιτήρια θα καλύψει πρώτα τις ανάγκες της τρέχουσας παραγωγής κι αν κάτι περισσέψει, θα το μοιραστούν οι συντελεστές. Δεν το λες και αμοιβή. Δεν το λες και επάγγελμα. Ακριβό χόμπυ το λες με τις τρέχουσες συνθήκες που επικρατούν. Εκτός αν είσαι τυχερός και κάποιος σε προσλάβει και γίνεις μέρος μιας παραγωγής τύπου (α). Μα και τότε ακόμη, για όσους δεν γνωρίζουν από μεροκάματα ηθοποιών, είναι από τα πλέον χαμηλά και με απλήρωτες πρόβες. Και μιλάμε για καθημερινές πρόβες δύο μηνών.
Κάποιος θα μπορούσε να πει πως έτσι είναι σε κάθε επιχείρηση. Έχει τα ρίσκα της. Βάζεις και περιμένεις να πάρεις πίσω ή αποτυγχάνεις. Όμως το θέατρο έχει μια ιδιατερότητα. Η επιχείρηση που φτιάχνεις σήμερα διαρκεί για δύο εβδομάδες ή για έναν μήνα. Αν δεν έρθει τότε κόσμος, κοινό στην παράστασή σου, δεν έχεις δεύτερη ευκαιρία. Πρέπει να δοκιμάσεις να ανοίξεις κάτι άλλο, όπως λένε και στη γλώσσα των καταστημάτων. Ίσως, από την άλλη, ξενίσει κάποιους αυτή η σύγκριση του θεάτρου με τις επιχειρήσεις, μα ακριβώς αυτή η άρνησή μας να δούμε το θέατρο και τις ειδικότητες που σχετίζονται με αυτό ως επάγγελμα να είναι εκείνο που μας έχει οδηγήσει στο σημείο να καθόμαστε με σταυρωμένα (μην πω δεμένα) χέρια και να διστάζουμε να πάρουμε πρωτοβουλίες.
Το θέατρο υπήρξε πάντοτε καθρέφτης της εποχής του. Τι εικονίζει ο δικός μας καθρέφτης;
Τι θα πει ο ιστορικός θεάτρου του μέλλοντος γι' αυτό που ζούμε;
Μοναχικότητα, εγκατάλειψη, ανάγκη, έλεγχος, φτώχεια;
