ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΩΝΤΑΣ ΤΟΝ ΜΙΚΛΟΣ ΓΙΑΝΤΣΟ
Πέθανε
σε ηλικία 92 ετών ο μεγάλος Ούγγρος σκηνοθέτης του σινεμά Μίκλος
Γιάντσο. Ένας από τους μεγαλύτερους ωτέρ του κινηματογράφου. Βασικά του
θέματα ήταν στο σύνολο σχεδόν του έργου του η σχέση του ατόμου με την
ιστορία, η ιστορικότητα των εννοιών και των προβλημάτων, η σύγκρουση της
εξουσίας με την ηθική. Ο Γιάντσο ήταν ένας πραγματικός διανοούμενος,
ένας φιλόσοφος της ιστορίας, που αρνήθηκε την σκέτη ποιητικότητα (με
την έννοια του λυρισμού) και στη θέση της πρότεινε την χρονοποίηση του
χώρου.
Στα φιλμ του Γιάντσο δεν υπάρχει ποτέ αναζήτηση των
αιτίων. Κι αυτό γιατί το αίτιο είναι πάντα ένα και το αυτό: η εξουσία σε
κάθε μορφή της. Και βέβαια, οι ήρωές του δεν έχουν ιστορία (παρελθόν)
αλλά προσπαθούν να δημιουργήσουν ιστορία (μέλλον). Οριακό από αυτήν την
άποψη είναι το φιλμ του Αστραφτεροί άνεμοι (1969), όπου μετά τον Β'
Παγκόσμιο Πόλεμο μια ομάδα ορμητικών νεαρών Ούγγρων επαναστατών
αποφασίζουν να «επιβάλλουν» την επανάσταση σε ένα μοναστήρι. Αρχική τους
πρόθεση είναι να εγκαταλείψουν την προσφυγή στη βία και να
χρησιμοποιήσουν το διάλογο και την πειθώ. Αλλά για καλό και για κακό
παίρνουν μαζί τους και την αστυνομία που, ως γνωστόν, απεχθάνεται το
διάλογο: ένα αριστουργηματικό φιλμ πάνω στην διαλεκτική της επανάστασης
και της πολιτικής βίας.
Ο ίδιος ο Γιάντσο χαρακτήριζε τις ταινίες
του απόπειρες για σύγχρονη σκέψη πάνω σε παλιά προβλήματα. Και
πράγματι: στο Σύντροφε, αντίο (1964) εξετάζεται η ιδιότητα του ατόμου
ως υποκείμενο και αντικείμενο της Ιστορίας ταυτόχρονα, στο Οι
νικημένοι (1965) παρακολουθούμε την καταπίεση να γεννάει τον πόθο για
απελευθέρωση, στο Ο ήχος της σιωπής (1968) εξιστορείται η με κάθε
τρόπο προσπάθεια για επιβίωση, στο Χειμωνιάτικος σιρόκος (1969)
εικονοποιείται η προβληματική για την πολιτική βία, στο Κόκκινος
ψαλμός (1972) περιγράφεται η διαδικασία της αυθόρμητης επανάστασης, στο
Ηλέκτρα (1974) η ιστορική μνήμη προτείνεται ως η μεγάλη ελπίδα για
την ανανέωση και την αλλαγή, ενώ στο Ιδιωτικά βίτσια, δημόσιες αρετές
(1976) ερευνάται η εξέγερση στους κόλπους της άρχουσας τάξης (μετά το
1976 ο Γιάντσο γύρισε άλλες 15 ταινίες, την τελευταία το 2010 σε ηλικία
88 ετών).
Ο Γιάντσο ήταν ένας ιδιοφυής κινηματογραφιστής που τον
ενδιέφερε η γραφή και όχι η αφήγηση. Μ' άλλα λόγια ένα φιλμ του Γιάντσο
δεν έχει στόχο να πει μια ιστορία αλλά να εκφράσει μια άποψη. Μαζί με
τον Αιζενστάιν και τον Γκοντάρ, ο Γιάντσο ανήκει στην κατηγορία των
δημιουργών που εικονοποίησαν τις ιδέες του φτιάχνοντας αυτό που θα
ονομάζαμε οπτικά δοκίμια. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο κινηματογράφος του
Γιάντσο είναι ο ιδανικός κινηματογράφος. Σημαίνει μόνο πώς εισέφερε πάρα
πολλά στην διερεύνηση των ορίων και των δυνατοτήτων της
κινηματογραφικής γλώσσας.
