Το φετινό Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης τιμά με το βραβείο «Χρυσός Αλέξανδρος» τον Αμερικανό σκηνοθέτη John Waters για τη συνολική του προσφορά στο κινηματογραφικό μέσο. Για θαυμαστές/τριες του σοκαριστικού, του cult και του queer σινεμά, το όνομα αυτό είναι ιδιαιτέρως αγαπητό, ωστόσο για άλλους/ες σινεφίλ, ίσως και όχι. Ποιος είναι λοιπόν ο John Waters, γνωστός και ως ο «Πάπας του Trash»; Ιδού μία μικρή ματιά στην καριέρα του μέσα από τρεις στάσεις σε ταινίες-σταθμούς του, για το κοινό εκείνο της Θεσσαλονίκης που ετοιμάζεται να τον γνωρίσει.
Το 1972 κυκλοφορεί στις αίθουσες των Η.Π.Α. το Pink Flamingos, μία υπόγεια ταινία, η οποία, μέσα από μεταμεσονύκτιες προβολές, άρχισε σταδιακά να αποκτά τη φήμη ως μία από τις πιο σοκαριστικές ταινίες του περασμένου αιώνα. Αυτός ήταν και ο σκοπός του Waters, ο οποίος απέβλεπε στο σπάσιμο των ορίων της κινηματογραφικής αναπαράστασης taboo θεμάτων που είχαν τεθεί μέχρι κι εκείνη τη στιγμή. Με αυτόν τον τρόπο έδωσε πνοή σε ένα κινηματογραφικό είδος που τότε έκανε ακόμη τα πρώτα του βήματα: ένα σινεμά «παράβασης», στου οποίου το επίκεντρο βρίσκονται θέματα όπως η βία, το σεξ, η σεξουαλική ταυτότητα και η κοινωνική αντίδραση, τοποθετημένα στο πλαίσιο του είδους της κωμωδίας.
Ο John Waters γεννήθηκε το 1946 και μεγάλωσε στη Βαλτιμόρη των ΗΠΑ. Κοντινός του φίλος ήταν ο Glenn, ο οποίος αργότερα θα πρωταγωνιστήσει σε ταινίες του και θα γίνει διάσημος ως Divine, μία από τις πιο φημισμένες drag queens (γνωστή ως «η πιο όμορφη γυναίκα στον κόσμο… σχεδόν»). Τη δεκαετία του 1960 θα σκηνοθετήσει τις πρώτες του ταινίες μικρού μήκους, μαζί με την Divine και άλλους/ες φίλους/ες του, μία ομάδα ερασιτεχνών ηθοποιών με το όνομα Dreamlanders. Στοιχεία που έμελλε να σημαδέψουν το σύνολο της φιλμογραφίας του, όπως ακραία θεματική, υπερβολικές ερμηνείες και οριακά υπερρεαλιστικές συνθήκες, είναι ήδη εμφανή.
Η πρώτη ταινία μεγάλου μήκους του Waters με ήχο και διαλόγους, το Multiple Maniacs, εμφανίζεται το 1970, με τον χαρακτήρα της Divine στον πρώτο ρόλο. Η ταινία ακολουθεί έναν θίασο «φρικιών», του οποίου η καθημερινότητα είναι διανθισμένη από ληστείες, δολοφονίες και ακραίες ερωτικές στιγμές, ανάμεσα σε άλλες δραστηριότητες που, σε έναν ρεαλιστικό κόσμο, θα οδηγούσαν το λιγότερο σε ισόβια κάθειρξη. Το Multiple Maniacs θεωρείται σήμερα μία από τις καλύτερες ταινίες του Waters, αν και αρχικά κατέληξε στην αφάνεια.
O ίδιος επιθετικός χαρακτήρας διέπει και το Pink Flamingos που κυκλοφορεί δύο χρόνια μετά. Η ταινία αυτή θα αποδειχθεί ανεπανάληπτη επιτυχία εντός του πλαισίου του underground κινηματογράφου και θα καθιερώσει τον Waters ως έναν από τους πιο αξιοπρόσεχτους cult σκηνοθέτες. Την ίδια στιγμή, θα λειτουργήσει κι ως ένα «forum» για άτομα της LGBTQ+ κοινότητας σε μία pro-Stonewall εποχή. Πρωταγωνίστρια είναι και πάλι η Divine, η οποία έχει κερδίσει τον τίτλο «ο πιο βρωμερός άνθρωπος εν ζωή». Το διόλου αξιοζήλευτο επίθετο αυτό διεκδικούν και οι Marbles (David Lochary και Mink Stole), οι οποίοι κηρύττουν «πόλεμο» εναντίον της Divine. Η κάμερα του Waters δεν φοβάται να αφηγηθεί με κάθε λεπτομέρεια τις δράσεις των πρωταγωνιστών, οι οποίες εξελίσσονται συνεχώς σε μία προσπάθεια να σοκάρουν και να εξαγριώσουν το κοινό. Το Pink Flamingos πλέον θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα δείγματα τέχνης του «περιθωρίου».
Κανείς θα περίμενε πως η μεγαλύτερη επιτυχία του Waters θα ήταν και η πιο εξωφρενική του ταινία. Κι όμως, το 1988 κυκλοφορεί το Hairspray, μία κατά λάθος σάτιρα «για όλη την οικογένεια». Η Tracy (Ricki Lake) είναι μία νεαρή κοπέλα της δεκαετίας του 1960, η οποία ονειρεύεται να χορέψει σε ένα τοπικό τηλεοπτικό σόου, ενώ έρχεται αντιμέτωπη με κριτικές προς το σώμα και το βάρος της και με ρατσισμό προς Αφροαμερικανούς φίλους και φίλες της. Το Hairspray διασκευάστηκε για το Broadway, όπου σημείωσε τεράστια επιτυχία, ενώ με τη σειρά του το θεατρικό μιούζικαλ γυρίστηκε εκ νέου για τη μεγάλη οθόνη το 2007.
Τα τελευταία χρόνια ο Waters έχει στρέψει τη προσοχή του και προς άλλα μέσα έκφρασης. Φωτογραφικές εκθέσεις και εγκαταστάσεις του έχουν φιλοξενηθεί διεθνώς σε γκαλερί και μουσεία, ενώ είναι ενεργός και ως συγγραφέας. Το 2018, ονομάστηκε Αξιωματικός του Τάγματος των Τεχνών και των Γραμμάτων από την Γαλλική κυβέρνηση. Η αξία της κινηματογραφικής κληρονομιάς του «μαιτρ της προσβολής» είναι αναντίρρητη και οφείλεται συγχρόνως στη ξεχωριστή αισθητική των ταινιών του και το περιεχόμενο των αφηγήσεών τους. Οι κωμωδίες του Waters προέρχονται από και απευθύνονται σε ανθρώπους του περιθωρίου, οι οποίοι/ες αναζητούν τη δική τους θέση στη κοινωνία, όπου μπορούν να αισθανθούν ασφαλείς με τον αυθεντικό τους εαυτό στην επιφάνεια. Η κοινωνική-πολιτική διάσταση των ταινιών αυτών, εν τέλει, τις καθιστά καίριες σε μία εποχή που τα δικαιώματα των LGBTQ+ ατόμων συνεχίζουν να αμφισβητούνται, αλλά και διαχρονικές, καθώς η κοινωνία θα συνεχίσει με βεβαιότητα να εξοστρακίζει ανθρώπους στη σφαίρα των μειονοτήτων, όποια κι αν είναι η φύση τους.
