Παρακολουθώντας τις προάλλες την ταινία της Disney του 2009,
Η Πριγκίπισσα και ο Βάτραχος, συνειδητοποίησα κάτι. Πως πρόκειται για την πρώτη φορά που πρωταγωνίστρια στην ταινία της Disney είναι μια Αφροαμερικανή, μία έγχρωμη. Και μάλιστα πρωταγωνιστεί, όχι ανάμεσα σ' άλλους έγχρωμους όπως πχ θα μπορούσε να είναι μία δράση στην Αφρική, αλλά ανάμεσα σε λευκούς μεγαλοαστούς. Και τότε έκανα την σύνδεση. Έναν χρόνο πριν την κυκλοφορία της ταινίας, το 2008 δηλαδή, ο Μπαράκ Ομπάμα εκλέγεται 44ος Πρόεδρος των ΗΠΑ και γίνεται, όπως καλά γνωρίζουμε, ο πρώτος Αφροαμερικανός Πρόεδρος. Μπορεί να είναι τυχαίο; Συνεχίζοντας την ταινία, κι έχοντας ψηθεί ν'ανακαλύψω κρυμμένες θεωρίες συνομωσίας πίσω απὀ αυτήν, τα μεταφράζω όλα έτσι. Η ταινία διαδραματίζεται, λοιπόν, στην Νέα Ορλεάνη. Και ποιος δεν θυμάται τις μεγάλες καταστροφές και πλημμύρες που προκάλεσε ειδικά στην Νέα Ορλέανη ο φονικός τυφώνας Κατρίνα το 2005; Τότε, το 80% της πόλης είχε μείνει πλημμυρισμένο για εβδομάδες μετά την κατάρρευση των αναχωμάτων. Δεν θα ήταν μια καλή ιδέα, λοιπόν, να στραφεί λίγο το ενδιαφέρον και μάλιστα με θετικό πρόσημο, προς αυτήν την πόλη; Τέλος, ενδιαφέρον παρουσιάζει και μία άλλη μικρή αντιστοιχία, ότι δηλαδή, η νεαρή σερβιτόρα Τιάνα, ηρωίδα της ταινίας, ζει την δεκαετία του 1920. Δηλαδή στον δύσκολο οικονομικά μεσοπόλεμο, δηλαδή λίγο πριν το οικονομικό Κραχ της Αμερικής του 1929, που ακολούθησε μια περίοδο ευφορίας και ανάπτυξης των μέσων της δεκαετίας. Και ναι, ένα χρονο πριν την ταινία, οι ΗΠΑ εισέρχονται επισήμως σε περίοδο οικονομικής ύφεσης, ο Dow Jones, πέφτει 680 μονάδες, 4η χειρότερη πτώση στην ιστορία του.Ταυτόχρονα, έχουμε και την εμβληματική χρεωκοπία της Lehman Brothers, μίας από τις μεγαλύτερες χρηματιστηριακές εταιρείες.
Όλα τα παραπάνω μ' έκαναν να σταματήσω να σκέφτομαι τόσο αθώα για τις ταινίες της Disney. Έτσι, λοιπόν, προσπάθησα να συγκεντρώσω στοιχεία γύρω απ'την πολιτική και κοινωνική κατάσταση διαφόρων περιόδων της ιστορίας και να τα συσχετίσω με αντίστοιχες ταινίες. Η αλήθεια είναι, πως αυτό όχι μόνο δεν ήταν και δεν είναι εύκολο, αλλά μπορεί να είναι μέχρι και παρακινδυνευμένο και αφθαίρετο. Ωστόσο θα προσπαθήσω να κάνω μια κοινωνικοπολιτική συσχέτιση με κάποιες ταινίες.
H Disney, ξεκίνησε την καριέρα της με την ταινία
Χιονάτη το 1937 και για μερικά χρόνια συνέχισε με κλασικές ιστορίες – παραμύθια. Πινόκιο, Φαντασία και τα πιο σύγχρονα Ντάμπο το 1941 και Μπάμπι το 1942. Εν μέσω Β'παγκοσμίου πολέμου, η Disney βγάζει δύο ταινίες με ήρωες που το σημαντικότερο γεγονός που τους συμβαίνει είναι ότι χάνουν την μητέρα τους και βιώνουν την μοναξιά.
Από το 1943 ξεκινά ένα είδος εσκαπισμού για την Disney, με ταινίες που στρέφονται προς την ίδια την αμερικάνικη ήπειρο και τις διάφορες φυλές της, την κουλτούρα και τη μουσική τους όπως το
Saludos Amigos, και το The three Caballeros, ταινίες με πρωταγωνιστές την μουσική – άλλο είδος φυγής, όπως το Make Mine Music και το Melody Time. Ενδιαφέρον, έχει ότι το 1946 κυκλοφόρησε μία – άγνωστη μάλλον για τα ελληνικά δεδομένα – ταινία με τίτλο Song of the South, το οποίο αναφέρεται στην μετεμφυλιακή περίοδο της Αμερικής.
Η δεκαετία του 1950 είναι μια χρυσή δεκαετία για την Disney κρίνοντας από τις ταινίες που πλέον θεωρούνται κλασικές. Πρώτη ταινία της δεκαετίας, η Σταχτοπούτα. Το 1951 η ταινία Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων της Disney, φαίνεται να συνομιλεί με την ταινία
Unknown World (aka: to the center of the earth), όπου οι πρωταγωνιστές καταφεύγουν στο κέντρο της γης αναζητὠντας ασφαλές καταφύγιο από τον κίνδυνο της ατομικής βόμβας. Επιπλέον, είναι γνωστό πως η ταινία επικρίθηκε για αναφορές σε ναρκωτικά και παραισθησιογόνα μανιτάρια που άρχισαν να ανθίζουν εκείνη την εποχή, καθώς αν θυμάστε η Αλίκη κάθεται κιόλας πάνω σε μανιτάρια και τρώει από αυτά. Δύο χρόνια μετά την ταινία, χρονιά που εμφανίστηκε ο Πήτερ Παν, ξεκίνησαν στις ΗΠΑ οι πρώτοι Ανώνυμοι Ναρκομανείς.
Η δεκαετία του 1960 ήταν η πιο δύσκολη για την Disney που παρουσίασε μόνο τρεις ταινίες, αλλά και οι τρεις εξαιρετικές κατά την γνώμη μου.
Τα 101 σκυλιά της Δαλματίας, Το σπαθί του Βασιλιά Αρθούρου και το Βιβλίο της Ζούγκλας. Αξίζει να σημειωθεί ότι καμία από τις ταινίες δεν διαδραματίζεται στην Αμερική, αλλά οι δύο πρώτες στην Αγγλία και η τρίτη στην ΝΑ Ασία. Ποια ήταν όμως τα δεδομένα στις ΗΠΑ αυτήν την δεκαετία; Παρ'ολίγον έκρηξη αμερικάνικης ατομικής βόμβας πάνω από την Βόρεια Καρολίνα, 260 φορές ισχυρότερη από αυτήν της Χιροσίμα. Η καταστροφή αποφεύχθη χάρις σ' έναν διακόπτη που δεν λειτουργούσε σωστά. Ο Κένετι στέλνει 18.000 στρατιωτικούς συμβούλους στο Βιετνάμ (πού διαδραματίζεται το Βιβλίο της Ζούγκλας είπαμε;), αιματηρές φυλετικές συγκρούσεις στις ΗΠΑ, αντιρατσιστικό κίνημα με πρωταγωνιστή τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, δολοφονείται ο Κένεντι, αποφοιτά από το πανεπιστήμιο του Μισισιπί ο πρώτος μαύρος σπουδαστής, κυκλοφορεί το 1ο τεύχος του μουσικού – πολιτικού περιοδικού Rolling Stone, διαδηλώσεις ενάντια στον πόλεμο του Βιετνάμ.
Κι έρχεται το '70 με μόνες αξιόλογες ταινίες τις
Αριστόγατες και τον Ρομπέν των Δασών, και μια γενικότερη στροφή της Disney σε γάτες, σκύλους, ποντίκια και ανθρώπους ως δευτεραγωνιστές.Τακτική που συνεχίζει και για όλη την δεκαετία του 1980. Αξίζει να πούμε ότι όταν κυκλοφόρησε ο Ρομπέν των Δασών, συνέπεσε με την υποτίμηση 10% του δολαρίου, με την πετρελαϊκή κρίση λόγω της κήρυξης εμπάργκο από τα μέλη της ΟΠΕΚ και στην αναμενόμενη λόγω της ενεργειακής κρίσης, ανατίμηση των προϊόντων. Επίσης, σε συσχετιμό με την ιστορία του Πρίγκιπα Ιωάννη στην ταινία, ας αναλογιστούμε και την ανατροπή του Χιλιανού προέδρου Σαλβαδόρ Αλιέντε, με στρατιωτικό πραξικόπημα και την ανάληψη της εξουσίας από τον έμπιστο των Αμερικανών, στρατηγό Πινοσέτ.
Το 1989 ανατέλλει μια νέα χρυσή εποχή, που ξεκινάει με την
Άριελ, τον Αλαντίν, τον Βασιλιά των Λιονταριών κ.ά. Είναι μια δεκαετία, που η Disney στρέφεται πάλι σε εξωτικές περιοχές. Σαβάνες της Αφρικής (το 1992 εγκαθίσταται στρατιωτικές μονάδες της ΗΠΑ στη Σομαλία), Ωκεανοί, μυστηριώδης Άκραμπα (θα μπορούσε να είναι άραγε στο Αφγανιστάν όπου μόλις τρία χρόνια πριν έχει τελειώσει ο δεκαετής πόλεμος με τις ΗΠΑ;), Ελλάδα (Ηρακλής). Επιπλέον, εξωτική και η Ποκαχόντας του 1995, την ίδια χρονιά που και η τελευταία πολιτεία της Αμερικής καταργεί την δουλεία. Την ίδια χρονιά, χρονιά που κυκλοφόρησε το Toy Story, ο αστροναύτης Νόρμαν Θάγκαρντ έγινε ο πρώτος Αμερικανός που πέταξε στο διάτημα με το ρώσιικο διαστημικό όχημα. Επίσης, ενδιαφέρουσα συγκυρία: Ποκαχόντας – Ινδιάνα, Toy Story – βασικός ήρωας cowboy.
Από τα μέσα της δεκαετίας του 1990, παρατηρήθηκαν πολλά κρούσματα βίας στις ΗΠΑ αλλά και φυσικές καταστροφές. Ανεμοστρόβιλοι, επιθέσεις με άνθρακα, έφηβες ανοίγουν πυρ εναντίον συμμαθητών τους, απαγωγές, κακοποίηση παιδιών από την επισκοπή του Ντάλας, βομβιστικές επιθέσεις σε πρεσβείες και διάφορα άλλα πιο μικρής έκτασης αλλά όχι ασήμαντα συμβάντα. Αυτά ίσως έπαιξαν κάποιο ρόλο στο να δοθεί βάση σε πιο εσωστρεφείς ταινίες, κάποιες και με ήρωες στην προεφηβεία, όπως η
Πρώτη μεγάλη τανία του Νταγκ, Μια φορά κι έναν καιρό ήταν τα Χριστούγεννα του Μίκυ, Η νέα Γκουφοταινία, Αποκλεισμένοι στη λέσχη του Μάους,Το Διάλειμμα. Όχι ότι δεν υπάρχουν και ταινίες όπως ο Ταρζάν, η Ανακάλυψη της Χαμένης Ατλαντίδας και Ο αυτοκράτορας έχει κέφια που όλα τοποθετούνται σε κάποιο αλλού.
Το 2008 κυκλοφορεί ο
Wall-E, που ένα ρομπότ καθαρισμού αποβλήτων που ζει μόνο του στη γη εδώ και εκατοντάδες χρόνια, καθώς ο πλανήτης εγκαταλείφθηκε από τους ανθρώπους λόγω της ρύπανσης. Τι έχει προηγηθεί την προηγούμενη χρονιά της ταινίας; Ανεμοστρόβιλοι με νεκρούς, έκρηξη μεγάλου σωλήνα με εκατομμύρια γαλόνια βραστού νερού στην Νέα Υόρκη, κατάρρευση της γέφυρας του Μισισιπί σε ώρα αιχμής, μακελειό στις εγκαταστάσεις του Virginia Polytechnic Institution, ξεσπά η Διεθνής Χρηματοπιστωτική Κρίση, έκρηξη σε φράγμα στη Νεβάδα και εκκένωση κατοικιών και 294.000 παιδιά στην Κίνα νοσούν από μολυσμένο γάλα.
Αυτές είναι κάποιες μόνο από τις συσχετίσεις που μπορούν να γίνουν ή να μην γίνουν, και μπορεί να μοιάζουν με συμπτώσεις. Ασφαλώς, δεν εννοώ πως έτσι έχουν τα πράγματα, αλλά ίσως άμεσα ή έμμεσα όσοι δουλεύουν στην Disney επηρεάζονται απ'όσα συμβαίνουν γύρω τους. Και πώς αλλιώς; Αφού κάθε κομμάτι πολιτισμού είναι γέννημα της εποχής του, ακόμη κι αν προσπαθεί να την αποφύγει ή να την αποτρέψει.
Walt Disney
Υ.Γ. Αυτό το άρθρο δεν θα μπορούσε να γραφτεί χωρίς την πολύτιμη βοήθεια του ιστορικού, Γιώργου Λιούτσια, που συγκέντρωσε και μου διέθεσε υλικό πολύ περισσότερο απ'όσο διαχειρίστηκα στο συγκεκριμένο άρθρο.
