O Εξώστης απαντάει στο ερώτημα
Γιατί Ντοκιμαντέρ;
Το
ντοκιμαντέρ είναι από τις πιο αδρές πτυχές του κινηματογράφου και έχει την
δυνατότητα να τις συμπεριλαμβάνει σχεδόν όλες. Μπορεί να γίνει αφηγηματικό, με
μια ξεκάθαρη ιστορία, κωμικό, πειραματικό, εκπαιδευτικό και ποιητικό. Δυστυχώς
όμως δεν έχει πάντα στην κοινή γνώμη τις δάφνες που του αναλογούν. Συχνά το έχουμε
ταυτίσει στο μυαλό μας μόνο με τον εκπαιδευτικό και τηλεοπτικό του χαρακτήρα, φέρνοντας
κατά νου τα ντοκιμαντέρ του National Geographic και του Discovery Channel, ή
αντιμετωπίζοντας το σαν ένα εκτεταμένο είδος τηλεοπτικού ρεπορτάζ. Κάτι που θα
μας σκοτίσει όσο ένα δελτίο ειδήσεων ή θα μας κάνει να βαρεθούμε με εικόνες
φύσης και την μονότονη φωνή του αφηγητή – κάτι που θα έπρεπε να
παρακολουθήσουμε αλλά δεν μας τραβάει αρκετά για να το κάνουμε.
Ύστερα
έχουμε την τηλεοπτική του εξέλιξη όπου κανάλια όπως το History Channel σε μια
επιθυμία να ξανάτραβηξουν κοινό το εμπορευματοποίησαν με πομπώδεις παραγωγές,
υπερφίαλη αφήγηση και διφορούμενα στοιχεία.
Πρόκειται
όμως για μια βαθειά εξελισσόμενη τέχνη με πάρα πολλά πρόσωπα και κυρίως
πρόκειται για βαθειά κινηματογραφική τέχνη που έχει τις ρίζες της από την αρχή
του κινηματογράφου, αφού πριν προκύψει η αφήγηση, υπήρξε ο πειραματισμός και η
καταγραφή. Η βασικότερη διάφορα αυτού του είδους από το απλό ρεπορτάζ είναι πως
βρίσκεται στην πραγματικότητα και αυτό μαζί με το σινεμά, πιο κοντά στην
λογοτεχνία παρά στην δημοσιογραφία. Έχει χαρακτήρες, δομή, εξέλιξη, αίτιο και αποτέλεσμα,
ιστορία και πάνω από όλα δημιουργικό πάθος. Ένα ντοκιμαντέρ μπορεί να συγκινήσει,
να εμπνεύσει, να θυμώσει, να πει ψέματα και ναι να αλλάξει τον κόσμο.
Ο
βραβευμένος με Emmy σκηνοθέτης Orlando Bagwell της Just Films Initative που
υποστηρίζει έργα που επικεντρώνονται γύρω από κοινωνικά ζητήματα δηλώνει πως «η
τεχνολογία σήμερα μας επιτρέπει όχι μόνο να γνωστοποιήσουμε έργα στο κοινό,
αλλά ταυτόχρονα να αξιοποιήσουμε εκείνη τη στιγμή που βγαίνει ο θεατής από την
αίθουσα και αναρωτιέται τι μπορεί να κάνει;»
Πλέον
υπάρχουν αρκετές οργανώσεις όπως το Good Screenings, το Britdoc και το Resist που
επιχειρούν να κεφαλαιοποιήσουν αυτήν την ιδέα δημιουργώντας συνδετικούς κρίκους
μεταξύ ντοκιμαντέρ και οργανώσεων που ασχολούνται με τα αντίστοιχα ζητήματα.
Από την προβολή ενός ντοκιμαντέρ που σου κινεί το ενδιαφέρον, μπορείς να
οδηγηθείς σε μια ιστοσελίδα που συλλέγει υπογραφές, να κάνεις μια χορηγία, ή να
πληροφορηθείς για μια δράση που έχει σχέση με το θέμα που θα παρακολουθήσεις.
Παρακάτω
θα δούμε μια σειρά από διεθνή ντοκιμαντέρ που όντως κατάφεραν να έχουν ισχυρό
αντίκτυπο στα πράγματα και δικαιώνουν την ιδέα ότι η τέχνη μπορεί να αλλάξει
τον κόσμο. Διότι τι αλήθεια είναι πιο συγκλονιστικό από την καταγραφή και
κατανόηση της πραγματικότητας;
The Thin Blue Line
Η
πρώτη μεγάλου μήκους του Errol Morris είναι από τις πιο τρανταχτές περιπτώσεις
έργου με διαστάσεις πέραν της μεγάλης οθόνης. Πρόκειται για την υπόθεση του
Randall Adams, ο οποίος καταδικάστηκε για τον φόνο ενός αστυνομικού. Ο Morris,
ο οποίος είχε διατελέσει στο παρελθόν και ιδιωτικός ντέντεκτιβ, έφερε στην
επιφάνεια μια σειρά από στοιχεία που αποδείκνυαν ότι η καταδίκη βασιζόταν σε
ψέματα και παρερμηνείες, ενώ έγινε φανερό πως ο Adams βρέθηκε στη μέση
διαπλοκής. Η δημοσιότητα που πήρε το ντοκιμαντέρ είχε σαν αποτέλεσμα να
ανοιχτεί πάλι η υπόθεση, με αποτέλεσμα να αφεθεί ο Adams ελεύθερος.
Super Size Me
Η
εταιρεία Mc Donald's ισχυρίζεται ότι η απόσυρση του Super Size menu
από όλα τα υποκαταστήματα της σε λιγότερο από 6 εβδομάδες μετά την πρώτη
προβολή της ταινίας ήταν απλή σύμπτωση, μια δήλωση που εύκολα τίθεται υπό
αμφισβήτηση. Ύστερα από την τεράστια επιτυχία του ντοκιμαντέρ, η εταιρία άρχισε
να εκδίδει πίνακα διατροφικής αξίας στις συσκευασίες της και άρχισε να
συμπεριλαμβάνει πιο υγιεινές επιλογές στον κατάλογο της, ενώ άλλαξε τελείως τα
παιδικά της γεύματα.
Inside
Job
Το
Inside Job επικεντρώνεται στην Αμερικανική οικονομική φούσκα, αλλά μέρος του
έχει να κάνει με μέλη του τμήματος Διοίκησης Επιχειρήσεων της Σχολής της
Columbia. Αυτές οι θέσεις αντιμετώπισαν επίθεση, παρά τις κρίσεις των
προσωπικοτήτων που τις κατείχαν, λόγω του ιδιωτικού τους χαρακτήρα, με
αποτέλεσμα να προκύψουν προβλήματα, όπως η αναφορά του Federic Mishkin πάνω
στην δύναμη της Ισλανδικής οικονομίας για το Εμπορικό Επιμελητήριο της χώρας
ακριβώς πριν την πτώχευση της χώρας. Ως αποτέλεσμα της ταινίας, η Σχολή της
Columbia συμπεριέλαβε έναν νέο διακανονισμό που απαιτούσε την δημοσιοποίηση
όλων των εξωτερικών της δράσεων που πιθανόν θα δημιουργούσαν σύγκρουση
συμφερόντων, αλλά και να μένουν αυτές οι πληροφορίες ανοιχτές στο κοινό μέσω
της ιστοσελίδας τους, για περαιτέρω ανάγνωση.
Triumph of the Will
Ένα
από τα πιο εντυπωσιακά ντοκιμαντέρ που είχαν μεγάλη επίδραση στον κόσμο, είναι
επίσης ένα από τα πιο κατακριτέα. Παρότι υπάρχουν διαξιφισμοί για το κατά πόσο
μεγάλη ήταν η σημασία του στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, είχε τρομερή επίδραση
στην στρατολόγηση νεαρών Γερμανών, αναδεικνύοντας την προσωπικότητα του Hitler
και δημιουργώντας την αίσθηση καθολικής υποστήριξης στο Τρίτο Reich. Ο Frank
Capra είχε δηλώσει τότε ότι δεν εκπυρσοκρότησε κανένα όπλο, δεν έριξε
καμία βόμβα. Αλλά ως ψυχολογικό όπλο, με στόχο να καταστρέψει οποιαδήποτε
επιθυμία για αντίσταση, ήταν θανατηφόρο, και προς απάντηση ο ίδιος δημιούργησε
το δικό του ντοκιμαντέρ προπαγανδιστικού χαρακτήρα, επεξεργάζοντας κομμάτια του
Triumph of The Will και τιτλοφορώντας το «Why We Fight».
Man with a Movie Camera
Η
Σοβιετική βουβή ταινία βρίσκεται στην λίστα για την καλλιτεχνική της αξία, αφού
πρόκειται για ένα από τα πρώτα έργα που διερεύνησε εις βάθος τις δυνατότητες
και τεχνικές του φιλμ και της καταγραφής. Ο σκηνοθέτης Dziga Vertov και η
κάμερα του καταγράφουν την καθημερινή ζωή στην Ουκρανική πόλη της Odessa για να
χτίσουν μια ποιητική και πειραματική αφήγηση μέσω της επιτάχυνσης του φιλμ, της
ειδικής επεξεργασίας κομματιών του και του ιδιαίτερου μοντάζ κάνοντας το από τα
πρώτα έργα – αν όχι το πρώτο- πειραματικού ντοκιμαντέρ. Την επίδραση του μπορούμε
να την δούμε ύστερα στο γαλλικό κίνημα της Nouvelle Vague, αλλά και στους
πειραματισμούς του διδύμου Trier και Winterberg ενώ θεωρείται η απαρχή του
πειραματικού σινεμά.
Bowling for Columbine
Ο
Michael Moore μας έχει συνηθίσει στις δυναμικές κινητοποιήσεις του και είναι
από τους ανθρώπους που επανέφεραν το ντοκιμαντέρ ως μέσο ψυχαγωγίας για να
ξανατραβήξει τον κόσμο στις αίθουσες. Το Bowling for Columbine σαφώς δεν
ξεφεύγει από αυτόν τον κανόνα. Αποτελεί ένα από τα ισχυρότερα ντοκιμαντέρ του
με δυνατές εντυπώσεις στην Αμερική, αφού η θεματολογία του περιστρέφεται γύρω
από το ζήτημα κατοχής όπλων, με αφορμή την μαζική δολοφονία παιδιών σε σχολείο
της Columbine. Ο Moore οδήγησε δυο θύματα της τραγωδίας στα γραφεία του Kmart
ζητώντας επιστροφή χρημάτων για τις σφαίρες που βρίσκονταν ακόμη μέσα στα
σώματα τους. Ως αποτέλεσμα, το Kmart σταμάτησε να πουλάει στα ράφια του σφαίρες
για όπλα χειρός και το έργο κίνησε ένα μαζικό κίνημα κατά της οπλοφορίας στις
Ηνωμένες Πολιτείες.
The
Cove
Με την
χρήση κρυφών καμερών, ο Ελληνοαμερικανός Louie Ψυχογιός, κέρδισε το Όσκαρ
ντοκιμαντέρ, αποκαλύπτοντας την ετήσια σφαγή δελφινιών στην Taiji της Ιαπωνίας.
Πίσω από φράγματα, το ντοκιμαντέρ αποκάλυψε πως οι τοπικοί ψαράδες,
παρακινούμενοι από μεγάλες εταιρίες και ένα σύστημα διαφθοράς εγκλώβιζαν
δελφίνια με σκοπό την προώθηση τους στην αναπτυσσόμενη βιομηχανία ψυχαγωγίας η
τα έσφαζαν για να διοχετευθεί το κρέας τους στην αγορά. Οι μεθοδολογίες
απάνθρωπες και θέτοντας την ανθρώπινη υγεία σε κίνδυνο. Το ντοκιμαντέρ
προκάλεσε μεγάλη αντίδραση από τα διεθνή ΜΜΕ, φέροντας φως στο θέμα, ενώ στην
Ιαπωνία είχε περιορισμένη κυκλοφορία και μεικτή αποδοχή.
Heshang
Το
αμφιλεγόμενο ντοκιμαντέρ σε έξι μέρη λέγεται πως έστρωσε τις συνθήκες που
οδήγησαν στις ιστορικές αιματηρές διαμαρτυρίες της πλατείας Tiananmen στην
Κίνα. Ακόμα και σήμερα αποτελεί μείζον θέμα συζήτησης αναμεταξύ κινέζων διανοούμενων
από τότε που προβλήθηκε τον Ιούνιο του 1988 και απαγορεύτηκε το 1989, αφότου το
είχαν δει 200 εκατομμύρια θεατές. Ένας συνδυασμός μελέτης, αλληγορίας και
πολιτιστικής αναζήτησης, το έργο κατηγορεί την Κίνα ότι η ιστορία της αποτελείται
από μια σειρά αποτυχιών και χαμένων ευκαιριών ενώ η ταινία δεν έχει προβληθεί
ποτέ εκτός της Κίνας.
