Το «A Haircut Story» είναι ένα έργο για τις
κρίσιμες μέρες του Μαρτίου το 2013 καθοριστικές
για την Κυπριακή οικονομία. Ύστερα από έναν χρόνο που πρωτοπαρουσιάστηκε η κρίση στην χώρα και υποβαθμίστηκε η οικονομία
της από τους μεγάλους διεθνείς οίκους αξιολόγησης, η Τρόικα, μαζί με τα
υπόλοιπα μέτρα που ήδη εφαρμόζονταν, απαίτησε από την Κυπριακή Κυβέρνηση το
κούρεμα καταθέσεων για καταθέσεις άνω των 100.000 € αλλά και τη
συγχώνευση της Τράπεζας Κύπρου με την Λαϊκή Τράπεζα, μέτρα που για πρώτη φορά απαιτήθηκαν από χώρα
της ευρωζώνης.
Η Σκηνοθέτιδα Δανάη Στυλιανού αποθανάτισε
αυτήν την ραγδαία οικονομική ανατροπή μέσα από εφτά ξεχωριστές ιστορίες,
καταθετών, δικηγόρων, τραπεζικών υπαλλήλων και άλλων, που επηρεάστηκαν άμεσα ή
έμμεσα από την οικονομική καταστροφή της χώρας, σε ένα ντοκιμαντέρ που διερευνά
τα αίτια και τα αποτελέσματα της «μαύρης τρύπας των τραπεζών». Μαζί με τον Οικονομολόγο
και Ειδικό Επιστήμονα στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου, κο Πέτρο Κοσμά, με
τον οποίο συνεργάστηκε στενά η σκηνοθέτιδα στη δημιουργία του έργου, απαντάνε
στις ερωτήσεις του Εξώστη, λίγες μέρες πριν την πρεμιέρα της ταινίας στο Φεστιβάλ
Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.
Το “A Haircut Story” πρόκειται για το δεύτερο σας ντοκιμαντέρ, ύστερα
από το βραβευμένο “Sharing an Island”. Τι σας τράβηξε στο είδος και ποιες είναι
οι δυνατότητες και οι δυσκολίες του να είναι κανείς κινηματογραφιστής στην
Κύπρο σήμερα;
Δ.Σ.: To ντοκιμαντέρ A Haircut Story,
είναι διαφορετικό σε θεματική σε σχέση με ότι είχα ασχοληθεί στο παρελθόν και
δημιουργήθηκε μέσα από την ανάγκη μου να αντιληφθώ τα αίτια που προκάλεσαν την
εφαρμογή του συγκεκριμένου μέτρου στη χώρα μου αλλά κυρίως θέλησα να
υπογραμμίσω τις παθογένειες του γενικότερου οικονομικού συστήματος μέσα στο
οποίο έχουμε κτίσει τις ζωές μας.
Με την είδηση του πρώτου Eurogroup στις 15
Μαρτίου, 2013, και τις πρώτες διαμαρτυρίες, βγήκαμε αμέσως στον δρόμο
κινηματογραφώντας ότι συνέβαινε και παίρνοντας συνεντεύξεις από τον κόσμο χωρίς
να γνωρίζουμε τι ακριβώς θα δημιουργούσαμε στο τέλος. Το μόνο που ξέραμε τότε
ήταν, πως συνέβαινε κάτι πολύ σημαντικό για τη χώρα μας που έπρεπε αρχικά να
καταγραφεί. Στην πορεία, ήρθε και η ιδέα ενός ντοκιμαντέρ αποτελούμενο από επτά
κεφάλαια, το οποίο ακολουθεί επτά ιστορίες καθώς αυτές αναδύονται μέσα από τη
μαύρη τρύπα των τραπεζών. Άλλες έχουν να κάνουν με άμεσα επηρεαζόμενους
καταθέτες και άλλες με πολίτες που επηρεάζονται από τη γενικότερη οικονομική
κρίση. Βασικός άξονας όλων των ιστοριών είναι η θεματική κούρεμα,
που κυριαρχεί σε κάθε ιστορία με διαφορετικό τρόπο.
Σίγουρα, το να ασχολείται κανείς
με τον κινηματογράφο στην Κύπρο είναι εξαιρετικά δύσκολο, εφόσον ουσιαστικά το
κυπριακό σινεμά βρίσκεται σε νηπιακή μορφή. Αυτό συμβαίνει λόγω φυσικά του
μικρού μεγέθους της χώρας. Είναι σημαντικό βέβαια να αναφέρουμε ότι από την
Κύπρο έχουν βγει πολύ αξιόλογα κινηματογραφικά έργα για τα οποία είμαστε
περήφανοι. Προσωπικά, στοχεύω οι ταινίες που φτιάχνω να αφυπνίζουν την
κοινωνική συνείδηση των ανθρώπων, και πιστεύω πως η αντίδραση των θεατών προς
μια κινηματογραφική ταινία – στην περίπτωσή μας ντοκιμαντέρ- είναι και το
μεγαλύτερο βραβείο για ένα σκηνοθέτη.
Αυτό που του δίνει τη δύναμη να συνεχίσει, σε μια εποχή πολύ δύσκολη για
τον κινηματογράφο αλλά και για τον πολιτισμό γενικότερα.
Το έργο περιστρέφεται γύρω από εφτά ξεχωριστές ιστορίες που έχουν να
κάνουν με το κούρεμα καταθέσεων που επιβλήθηκε στον λαό της Κύπρου και της
“μαύρης τρύπας” των τραπεζών. Πείτε μας λίγα λόγια για αυτές τις ιστορίες και
γιατί τις επιλέξατε.
Δ.Σ.: Αρχικά, να διευκρινίσουμε ότι δεν πρόκειται μόνο
για ιστορίες άμεσα επηρεαζόμενων καταθετών. Αυτές είναι μόνο τρεις από τις
επτά. Η τέταρτη περίπτωση είναι ένας άνεργος -πλέον- τραπεζικός υπάλληλος της
πρώην Λαϊκής Τράπεζας. Ο ίδιος δηλώνει
ότι λίγο πριν από το κούρεμα, διαβεβαίωνε τους πελάτες του ότι δεν υπήρχε καμία
περίπτωση να εφαρμοστεί ένα τέτοιο μέτρο. Στην πορεία, το κούρεμα εφαρμόστηκε
αλλά και ο ίδιος έχασε ένα σημαντικό μέρος από το Ταμείο Προνοίας του το οποίο
είχε προεπενδύσει για να αγοράσει ακίνητα. Εδώ πιστεύω κρύβεται μια βασική
πτυχή σε ότι αφορά στην κατάρρευση της κυπριακής οικονομίας. Πέρα από την κακοδιαχείριση
και τις ατασθαλίες των τραπεζιτών και άλλων αξιωματούχων, ο υπερδανεισμός των
νοικοκυριών και των επιχειρήσεων ήταν σχεδόν τριπλάσιος του μεγέθους της
οικονομίας. Έτσι λοιπόν, μέσα από την ιστορία του τραπεζικού υπαλλήλου
προκύπτει και αυτή η πτυχή. Στην πορεία, καταγράφουμε μια κινητοποίηση της
οποίας ηγείται ένας δικηγόρος, ο οποίος υποστηρίζει ότι η Τρόικα επέβαλε στο
κράτος της Κύπρου να ‘κουρέψει’ την οφειλή των 7,2 δις προς το Ταμείο
Κοινωνικών Ασφαλίσεων. Εδώ η έννοια του ‘κουρέματος’ παίρνει μια άλλη υπόσταση
εφόσον η ιστορία του δικηγόρου- ακτιβιστή λειτουργεί αλληγορικά μέσα στην
ταινία, υπογραμμίζοντας την έλλειψη εμπιστοσύνης των πολιτών προς τους θεσμούς,
την Ευρωπαϊκή Ένωση, το πολιτικό και μιντιακό κατεστημένο. Οι δύο τελευταίες
περιπτώσεις είναι ιστορίες νεαρών ατόμων που, στην Κύπρο της κρίσης, αποτελούν
τις παράπλευρες απώλειες, αλλά και τις πιο καθοριστικές. Η ανεργία αγγίζει επίπεδα ρεκόρ ενώ μια ομάδα νέων
ξεκινά μια πρωτοβουλία για το μέλλον.
Ποιο ήταν το κοινωνικό και οικονομικό τίμημα που είχε να πληρώσει ο
Κυπριακός λαός με το κούρεμα καταθέσεων στο οποίο υποβλήθηκε και ποιο το
κοινωνικό και προσωπικό αντίκτυπο που είχε αυτή η πράξη;
Δ.Σ.: Θεωρώ πως το κούρεμα των καταθέσεων ήταν ένα
σύμπτωμα ενός σαθρά δομημένου οικονομικού συστήματος μέσα στο οποίο ζούμε. Ένα
σύστημα που κoινωνικοποιεί τις ζημιές των τραπεζών, μετακυλίζοντας το χρέος
στις πλάτες της ευρύτερης κοινωνίας. Το θέμα, λοιπόν, είναι ότι σε όλες τις
χώρες που διέπονται από κοινούς οικονομικούς κανόνες, είναι επόμενο να συμβούν
αυτά ή χειρότερα. Πρόκειται για ένα σύστημα που παράγει συγκεκριμένες πολιτικές
ιεραρχήσεις, και λειτουργεί με βάση την εκμετάλλευση του Aδύναμου από τον
Δυνατό. Περισσότερα όμως μπορεί να μας πει και ο συνεργάτης μου οικονομολόγος
Πέτρος Κοσμάς, ο οποίος ανέλαβε την επιστημονική επιμέλεια της ταινίας.
Π.Κ.: Για να
μιλήσουμε με αριθμούς, σε σύγκριση με την προμνημονιακή εποχή, η κυπριακή
οικονομία συρρικνώθηκε κατά 10%. Λόγω του κουρέματος καταθέσεων, η συρρίκνωση
αυτή εστιάζεται στην απομόχλευση του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου, στην
περαιτέρω συρρίκνωση του κατασκευαστικού τομέα, στο κλείσιμο των μικρών
βιοτεχνικών επιχειρήσεων και στη μείωση των αυτοαπασχολούμενων. Το δημόσιο
χρέος αναμένεται να καταγράψει νέο ρεκόρ.
Θεωρείτε πως αυτό που έγινε στην Κύπρο στάθηκε σαν παραδειγματισμός,
κατά έναν τρόπο, για τις υπόλοιπες χώρες του νότου, που αντιμετώπιζαν παρόμοια
θέματα, ώστε να μην αντιδράσουν;
Π.Κ.: Δεν
γνωρίζουμε αν υπήρχε κάποιο οργανωμένο σχέδιο. Όπως και να έχει όμως, στην
Κύπρο εφαρμόστηκε για πρώτη φορά το bail-in που αφορούσε κούρεμα
καταθέσεων. Παράλληλα, είναι σε εφαρμογή και το bail-out από την στιγμή που η Κύπρος έχει υπαχθεί σε καθεστώς πλήρους
μνημονίου.
Η εφαρμογή του κουρέματος των καταθέσεων -για πρώτη φορά σε κράτος της
Ευρωζώνης- αποτελεί και έμπρακτα σκληρό διαπραγματευτικό χαρτί των ξένων
πιστωτών στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων με άλλα κράτη, όπως η Ελλάδα. Κάθε
φορά που μια κυβέρνηση δεν θα συμμορφώνεται με τις υποδείξεις των ξένων
πιστωτών και του Βερολίνου, θα πέφτει στο τραπέζι και αυτή η «λύση». Φυσικά, το
μέγεθος της οικονομίας της Κύπρου, είναι δεν είναι το 0,2% της ΟΝΕ. Όπως
αναφέρεται διεξοδικά και στο ντοκιμαντέρ, λόγω του μικρού της μεγέθους η
απόφαση αυτή ευνοούσε την ΕΕ, καθότι δεν θα είχε κάποιο άμεσο ντόμινο εφέκτ.
Με όλο το σούσουρο περί “Grexit” που ακούγεται με τις νέες πολιτικές
εξελίξεις στην Ελλάδα αυτήν την στιγμή, κατά την γνώμη σας, ήταν θετική απόφαση
η Κύπρος να εισχωρήσει στην Ευρωζώνη; Θεωρείτε πως αν δεν το είχε κάνει, η
κατάσταση θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί;
Π.Κ.: Η
παγκόσμια καπιταλιστική κρίση έπληξε όλα εκείνα τα κράτη που διέθεταν
υπερδιογκωμένο χρηματοπιστωτικό τομέα. Το ενεργητικό των κυπριακών τραπεζών
ήταν 7 φορές μεγαλύτερο του ΑΕΠ της. Το γεγονός όμως ότι ανήκει στη ασφυκτική
ζώνη του ευρώ καθιστά την κυβέρνηση της εντολοδόχο των απαιτήσεων των κυρίαρχων
κύκλων της ΕΕ. Άλλωστε, με το πιστόλι στο κρόταφο δέχτηκε χωρίς δεύτερη
κουβέντα την απόφαση του Eurogroup.
Ένα άλλο κράτος με παρόμοια πολιτική και οικονομική δομή, όπως ήταν
μέχρι πριν λίγα χρόνια η Ισλανδία, κινήθηκε σαφώς προς μια πιο φιλολαϊκή
κατεύθυνση αφήνοντας τις
τράπεζες να χρεοκοπήσουν. Δεν ακολούθησε καμία δυτική συνταγή. Φυσικά και
βοήθησε πολύ το γεγονός ότι είχε το δικό της νόμισμα, προχωρώντας σε υποτίμηση
του νομίσματος της. Υποστήριξε το σύστημα πρόνοιας και δεν το υποθήκευσε όπως
κάναμε εμείς. Το πρόγραμμα της Ισλανδίας επικρίθηκε έντονα και από τις
κυρίαρχες κυβερνήσεις της ΟΝΕ, διότι έδειξε και άλλον δρόμο πέρα από τον
ευρωμονόδρομο. Μέχρι και οι υψηλόβαθμοι εκπρόσωποι του ΔΝΤ παραδέχθηκαν ότι
διδάχθηκαν πολλά από την ισλανδική εμπειρία…
Δ.Σ.: Αυτό βέβαια δεν μπορεί να συμβεί σε μία
χώρα που βρόσκεται στην ζώνη του Ευρώ. Είναι σαφές επίσης ότι ενώ το ευρώ είναι
ένα φαινομενικά κοινό νόμισμα για τις χώρες της Ευρωζώνης, το γερμανικό ευρώ
για παράδειγμα είναι επί της ουσίας ‘ακριβότερο’ από το κυπριακό. Αυτό μας
δείχνει την ανισότητα που επικρατεί ανάμεσα στις χώρες της Ευρωζώνης, η οποία
πολλές φορές λανθασμένα εκφράζεται σαν μια πολιτισμική διαφορά μεταξύ των χωρών
του ‘εργατικού’ Βορρά και του ‘οκνηρού’ Νότου. Πιστεύω πως αυτή είναι και η πιο έντονα ρατσιστική
τάση που κυριαρχεί σε μια Ευρώπη που καταπατεί
ακόμα και τις βασικές αρχές της αστικής δημοκρατίας, η οποία ήταν γέννημα του
ευρωπαϊκού διαφωτισμού.
Με την οικονομική αστάθεια της Ελλάδας τελευταία και των πρόσφατων
αλλαγών στις οικονομικές διαπραγματεύσεις της, η Κυπριακή κυβέρνηση φαίνεται να
κρατά μία απόσταση ασφαλείας απέναντι στις εξελίξεις. Ποια είναι η θέση του
Κυπριακού λαού, όπως τον παρατηρείτε εσείς, σε ο,τι αφορά την κατάσταση της
Ευρώπης και τον χειρισμό του οικονομικού προβλήματος της Κυπριακής κυβέρνησης
αλλά και της πιο πρόσφατης Ελληνικής;
Δ.Σ.: Η
ειρωνεία είναι ότι μια σχετικά πιο «ελληνοκεντρική» κυβέρνηση, όπως η σημερινή
της Κύπρου, στάθηκε απέναντι στις διαπραγματεύσεις που έλαβαν μέρος μεταξύ της
νεοσύστατης κυβέρνησης της Ελλάδας και των κυρίαρχων κρατών-μελών της
ευρωζώνης. Αυτό το στοιχείο υποδηλώνει και μια διάκριση που επικρατεί μεταξύ
του εθνικού και ταξικού ζητήματος, στην Κύπρο και παντού, όταν διακυβεύονται
οικονομικά συμφέροντα.
Π.Κ.: Το
ιδιωτικό χρέος των επιχειρήσεων είναι εντελώς δυσανάλογο με αυτό των νοικοκυριών.
Μόνο τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια για τις επιχειρήσεις ξεπέρναγαν €31 δις, όταν
το ΑΕΠ της Κύπρου είναι σχεδόν 16δις. Σύσσωμο το πολιτικό κατεστημένο της
Κύπρου, ως Τρόικα εσωτερικού, έχει στρέψει την δημόσια συζήτηση γύρω από τις
εκποιήσεις της πρώτης κατοικίας και όχι στη ρίζα του προβλήματος που είναι οι
μεγάλες επιχειρήσεις.
Στην Κύπρο γενικά επικρατεί ένα μεγάλο αίσθημα ανασφάλειας στον λαό.
Την περίοδο αυτή γίνεται η συζήτηση όσον αφορά τις εκποιήσεις κατοικιών, με την
Τρόικα να πιέζει ασφυκτικά την κυβέρνηση ώστε να τις πραγματοποιήσει. Στο
πρόσφατο Eurogroup οι κυρίαρχοι
κύκλοι ακολούθησαν τις γνωστές απειλές τους που αφορούν την μη εκταμίευση δόσης
αν δεν ψηφίσει η Βουλή τις εκποιήσεις. Σχεδόν το μισό ιδιωτικό χρέος των
νοικοκυριών είναι μη εξυπηρετούμενο. Άρα φαντάζεστε τι μπορεί αυτό να σημαίνει
για τα ευάλωτα λαϊκά στρώματα αν εφαρμοστούν στο ακέραιο οι υποδείξεις της ΕΕ.
Τα τελευταία χρόνια της κρίσης έχει γεννηθεί ένα συνολικό
“αντιευρωπαϊκό” συναίσθημα σε έναν μεγάλο αριθμό μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης,
διότι κατά έναν τρόπο όλοι θεωρούν ότι τροφοδοτούν ο ένας τον άλλο, ο Βορράς
τον Νότο και ο Νότος τον Βορρά. Ποια θεωρείτε ότι μπορεί να είναι η εξέλιξη
αυτής της κατάστασης για την Ευρώπη και την Κύπρο; Θα υπάρξει αίσιο τέλος;
Π.Κ.: Αυτό το σκηνικό που έχει στηθεί στα
περισσότερα κράτη της ΕΕ προφανώς θα αυξάνει την λαϊκή δυσαρέσκεια κατά της ΕΕ.
Και στην Κύπρο και σε άλλες χώρες βλέπουμε μια έντονη δυσφορία τόσο για τις
αντιλαϊκές πολιτικές όσο και για την έπαρση που δείχνουν οι ευρωπαίοι
αξιωματούχοι -κυρίως του Βερολίνου- ενάντια σε οποιονδήποτε λαϊκό παράγοντα ή
και κυβέρνηση προσπαθήσει να διεκδικήσει κάτι παραπάνω. Προσωπική εκτίμηση
είναι ότι σε επίπεδο ευρωζώνης είναι ανέφικτο να υλοποιηθούν πολιτικές υπέρ των
λαών. Πώς να υλοποιηθεί μια ενιαία νομισματική πολιτική για παράδειγμα, σε μια
νομισματική ολοκλήρωση -όπως η ΟΝΕ- όπου τα κράτη που την απαρτίζουν έχουν
αντιδιαμετρικά μεταξύ τους συμφέροντα να ικανοποιήσουν;
Δ.Σ.: Και για να επιστρέψουμε στην ταινία, το σίγουρο
είναι ότι το ντοκιμαντέρ, καταρρίπτει κάθε ψευδαίσθηση ότι κάποιος άλλος μπορεί
να μας σώσει. Η Τρόικα, οι πολιτικοί μας, τα κόμματα, οι κρατικοί θεσμοί, η
Ευρωπαϊκή Ένωση, τα δάνεια που δεν μπορούμε να ξεπληρώσουμε, οι ξένοι ‘επενδυτές’,
το φυσικό αέριο. Eίναι
σημαντικό να κατανοήσουμε πως το οικονομικό σύστημα μέσα στο οποίο ζούμε είναι
τέτοιο που ευνοεί ή μάλλον απαιτεί τον αδυσώπητο ανταγωνισμό μεταξύ των
μονοπωλίων, των πολυεθνικών, των μεγάλων επιχειρήσεων και άρα την κυριαρχία της
οικονομικής και πολιτικής ελίτ, δηλαδή της μειοψηφίας, που συγκεντρώνει στα
χέρια της το μεγαλύτερο ποσοστό του πλούτου. Oφείλουμε να απελευθερωθούμε από
την ψευδαίσθηση του Σωτήρα, και να στοχεύσουμε σε ότι έχει πραγματική και όχι
πλασματική αξία.
***
Μέρες και ώρες προβολών:
17 Μαρτίου στις 20:30 και Τετάρτη 18 Μαρτίου στις
15:30 στην αίθουσα Σταύρος Τορνες, Λιμάνι Αποθήκη 1
