γράφει ο Τάσος Γέροντας
- Τόμας Μανν «Θάνατος στη Βενετία». Μετάφραση Λουίζα Κωνσταντινίδη. Πρόλογος Ηρακλής Δ. Λογοθέτης. Εκδόσεις Ίνδικτος 2017. 176 σελίδες.
- Τόμας Μαν «Θάνατος στη Βενετία». Μετάφραση Βασίλης Τσαλής. Πρόλογος Δημήτρης Στεφανάκης. Εκδόσεις Μεταίχμιο 2016. 128 σελίδες.
- Colm Tóibín «Ο Μάγος». Μετάφραση Αθηνά Δημητριάδου. Εκδόσεις Ίκαρος 2023. 688 σελίδες.
Όταν, πριν από πολλά χρόνια, είχα διαβάσει το «Μαγικό βουνό» του Τόμας Μανν, αρκετοί μού είχαν προτείνει να διαβάσω τον «Θάνατο στη Βενετία», το οποίο μου έλεγαν πως ίσως είναι το καλύτερο βιβλίο του. Το έψαξα και το βρήκα σε δύο εκδόσεις, από την Ίνδικτο και από το Μεταίχμιο. Θες το πολυτονικό, θες οι εξαιρετικές εκδόσεις των έργων του Ντοστογιέφσκι, πήρα τελικά της Ινδίκτου. Ωρίμασε αρκετά στη βιβλιοθήκη πριν το πιάσω στα χέρια μου. Ξεκίνησα προφανώς από τον πρόλογο. Γύρισα την πρώτη σελίδα χωρίς να είμαι σίγουρος πως καταλαβαίνω απολύτως αυτό που διαβάζω. Στην τρίτη σελίδα το παράτησα. «Δεν είμαι έτοιμος», σκέφτηκα. Το ξανάπιασα αρκετούς μήνες αργότερα. Μέχρι την ίδια σελίδα άντεξα. Φέτος το πήρα απόφαση: Θα το διαβάσω! Για να αποφύγω την ίδια σελίδα, αποφάσισα να παρακάμψω τον πρόλογο.
Το βιβλίο ξεκίνησε όμορφα. Ωραίες περιγραφές του Μονάχου. Κι εκεί άρχισαν οι πρώτες ενοχλήσεις. Η μεταφράστρια ή ο επιμελητής δεν ήξεραν ότι στο Μόναχο υπάρχει ένα τεράστιο πάρκο που λέγεται Αγγλικός Κήπος (Englische Garten), ούτε για ποιον λόγο λεγόταν έτσι. Οπότε το έγραψαν «αγγλικός κήπος», όπως λέμε «η πλατεία του χωριού». Μετά ήταν η γλώσσα. Αυτή δεν ήταν η γλώσσα που συνάντησα στο Μαγικό Βουνό. Σαν να ήταν άλλου συγγραφέα βιβλίο. Κι αυτά τα ελληνικά… Παρωχημένες αυξήσεις στους παρελθοντικούς χρόνους: επίστεψε, επήγαινε (τυχαία παραδείγματα, δεν θυμάμαι ακριβώς τα ρήματα). Χόρτασε το μάτι μου στο επίρρημα «σύγχρονα». Δεν έκανε ούτε το «συγχρόνως» ούτε το «ταυτόχρονα». Κι όλο το βιβλίο ήταν ένα κεφάλαιο.
Το τελείωσα. Πολύ ενδιαφέρον βιβλίο. Πολύ καλή παρουσίαση του χαρακτήρα του Γκούσταφ φον Άσσενμπαχ. (Τον οποίο επέμενε να γράφει Γκούσταυ!) Όμως δεν με ικανοποίησε. Έπρεπε να διαβάσω και την εκδοχή του Μεταίχμιου. Όπερ και έκανα.
Πολύ όμορφη και η έκδοση του Μεταίχμιου, με εξίσου καλό χαρτί και με πιο σχετικό εξώφυλλο. Μετά τον σύντομο, πολύ κατατοπιστικό και κατανοητό πρόλογο, ξεκίνησε το πρώτο κεφάλαιο. Ναι! Το βιβλίο είναι χωρισμένο σε πέντε κεφάλαια! Γιατί η Ίνδικτος επέλεξε να το παρουσιάσει σε ένα, δεν μπορώ να το καταλάβω. Η γλώσσα που διάβαζα ήταν Τόμας Μανν! Ήταν ο ίδιος που μου μιλούσε για τον Χανς Κάστορπ. Η ανάγνωση έρρεε απρόσκοπτα, αβίαστα. Η καταβύθιση στον ψυχισμό του Άσσενμπαχ πιο ζωντανή, οι περιγραφές της Βενετίας, του ξενοδοχείου, των θαμώνων πιο ζωηρές, τα συναισθήματα πιο έντονα, η οσμή της αρρώστιας σχεδόν αισθητή. Όντως πρόκειται για «μεγάλο» βιβλίο! Και ίσως κάποτε ξαναδιαβάσω το «Μαγικό βουνό».
Μέχρι να ωριμάσει η απόφασή μου να πάρω και να διαβάσω την εκδοχή του Μεταίχμιου, αφοσιώθηκα στον «Μάγο» του Ιρλανδού Κολμ Τομπίν. Μάγο αποκαλούσαν τον Μανν τα παιδιά του επειδή συνήθιζε να κάνει ταχυδακτυλουργικά κόλπα για να τα διασκεδάζει.
Το βιβλίο του Τομπίν είναι μυθιστορηματική βιογραφία, οπότε δεν ξέρω σε ποιο βαθμό όλα αυτά που γράφει είναι πραγματικότητα ή προσθήκες δικές του. Ο Τομπίν παρουσιάζει τον Μανν να νιώθει έντονη ερωτική έλξη προς το ανδρικό σώμα ήδη από τα εφηβικά του χρόνια, ακόμα και για τον μεγάλο του αδελφό. Μια έλξη προς τους άνδρες που διατηρήθηκε αμείωτη μέχρι τα γεράματά του, ακόμα και μετά τον γάμο του και τα έξι παιδιά του. Άλλωστε η ερωτική έλξη του φον Άσσενμπαχ στον Θάνατο στη Βενετία προς τον νεαρό Τάτζιο δεν είναι παρά η μυθιστορηματική αποτύπωση της έλξης του ίδιου του Μανν προς ένα αγόρι στη Βενετία.
Έχει ενδιαφέρον η σχέση του Μανν με τα παιδιά του, διαφορετική για το καθένα, η μη αποδοχή μέχρι το τέλος του τού ριζοσπαστικού / αντιδραστικού δρόμου που επέλεξαν τα δύο μεγαλύτερα εξ αυτών, σε αντίθεση με το διαρκές ενδιαφέρον του για κάποια από τα μικρότερα. Επίσης φρονώ πως ο Τομπίν υπερτονίζει την αντιπάθεια του Μανν προς τον Μπρεχτ, αφού κάποιες φορές την παρουσιάζει σαν απέχθεια.
Ο συγγραφέας μας αναπτύσσει όλα εκείνα τα στιγμιότυπα της ζωής του Μανν, πραγματικά ή φανταστικά, δεν γνωρίζω, τα οποία λειτούργησαν ως έμπνευση για τα σπουδαιότερα έργα, λογοτεχνικά και μη. Έχει επίσης ενδιαφέρον η εξέλιξη της στάσης του Μανν απέναντι στο ναζιστικό καθεστώς της πατρίδας του, οι λόγοι του και τα κείμενά του στις διάφορες χώρες όπου έζησε μετά τη φυγή του από τη Γερμανία το 1933.
Το πολύ ενδιαφέρον βιβλίο του Τομπίν, με πολύ καλή μετάφραση και άψογη επιμέλεια, κυκλοφόρησε σε εξαιρετική έκδοση από τον Ίκαρο.
«Θάνατος στη Βενετία»
«Οι άνθρωποι δεν ξέρουν γιατί επαινούν ένα έργο τέχνης.».
«ο λόγος μπορεί μόνο να εξυμνήσει το αισθητικό κάλλος, δεν μπορεί να το αναπαραστήσει.».
«Ο Μάγος»
«Όποιος σκέφτεται συνέχεια το χρήμα, είναι τελικά φτωχός.».
«Όμως το βράδυ πριν την ανακοίνωση [του βραβείου Νόμπελ] ο Τόμας δεν έκλεισε μάτι, ξαγρύπνησε και σκεφτόταν πόσο το ήθελε αυτό το βραβείο και πόσο αυτή τη λαχτάρα τη θεωρούσε κουσούρι για τον χαρακτήρα του. Δεν έπρεπε να το επιθυμεί, έλεγε μέσα του· μπορεί να του έφερνε αναγνώστες, όμως θα του έφερνε και μπελάδες.»
