φωτογραφίες: Έπη Παπαπετρίδου
Μέσα σε μια πόλη που συνεχώς μεταβάλλεται, κάποια πράγματα επιμένουν να ανθίζουν με συνέπεια, φροντίδα και βαθύ στοχασμό. Η ΤΡΙ.ΕΝΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, δημιούργημα της Καλλιόπης Πασσιά, δεν είναι απλώς ένας εκδοτικός φορέας ή μια ακόμα πολιτιστική πρωτοβουλία· είναι ένας χώρος ζύμωσης, ουσιαστικής συνάντησης και δημιουργικού πειραματισμού. Από τη Θεσσαλονίκη και για όλη την Ελλάδα, η ΤΡΙ.ΕΝΑ φέρνει τον πολιτισμό πιο κοντά στους ανθρώπους – όχι ως πολυτέλεια, αλλά ως καθημερινή πράξη ζωής. Με την Καλλιόπη στο τιμόνι και μια κοινότητα δημιουργών γύρω της, η ΤΡΙ.ΕΝΑ γράφει τη δική της ξεχωριστή σελίδα στο πολιτιστικό αφήγημα της πόλης.
Τι σας ενέπνευσε να ιδρύσετε την ΤΡΙ.ΕΝΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ και ποια ανάγκη ήρθε να καλύψει στον πολιτιστικό χάρτη της πόλης;
Αρχικά η ιδέα της ΤΡΙ.ΕΝΑΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ γεννήθηκε κι άρχισε να παίρνει σάρκα και οστά κατά την περίοδο της πανδημίας και της καραντίνας. Ήταν τότε ακόμη περισσότερη η ανάγκη να εκφραστούν επιθυμίες και να οργανωθεί στο μυαλό αλλά και σε πράξη ό,τι υπήρχε ως όραμα και σκέψη. Η ανάγκη που μας ώθησε να ιδρύσουμε την ΤΡΙ.ΕΝΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ δεν ήταν απλώς η δημιουργία ενός ακόμη πολιτιστικού φορέα, αλλά η επιθυμία να ανοίξουμε έναν ουσιαστικό χώρο έκφρασης, διαλόγου και συμπερίληψης. Μας ενέπνευσε αρχικά η αγάπη για το βιβλίο, για τις τέχνες και τον πολιτισμό εν γένει, και στη συνέχεια η ίδια η πόλη -με τις αντιφάσεις της, τις φωνές που “πνίγονται”, αλλά και την πολιτισμική της ζωντάνια. Θέλαμε να προσφέρουμε μια πλατφόρμα για δημιουργούς που κινούνται έξω από τα κυρίαρχα σχήματα· ανθρώπους που έχουν κάτι βαθύ να πουν, αλλά συχνά δεν βρίσκουν τα κατάλληλα αυτιά ή μέσα.
Στον πολιτιστικό χάρτη της Θεσσαλονίκης, η ΤΡΙ.ΕΝΑ ήρθε να καλύψει, μαζί και με άλλες αλλά λίγες πρωτοβουλίες, το κενό ανάμεσα στην ανεξάρτητη δημιουργία και την οργανωμένη παρουσία. Όχι μόνο μέσα από τις εκδόσεις μας, αλλά και με δράσεις που φέρνουν κοντά τις τέχνες, την κοινωνία και τον στοχασμό. Ένας χώρος για να υπάρξει το «ενδιάμεσο» – εκείνο που δεν έχει ακόμα ειπωθεί, αλλά αξίζει να ακουστεί.
Ποιοι είστε πίσω από το εγχείρημα και ποια η ιδιότητα σας;
Αρχικά η ΤΡΙ.ΕΝΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ξεκίνησε ως μια ιδέα τεσσάρων ανθρώπων (εξ ού το 3 και 1), στη συνέχεια το σχήμα αυτό μεταβλήθηκε και έμεινα στο τιμόνι η εξής μία, από πίσω όμως έχω την χαρά και την ευλογία να βρίσκονται ως συμπαραστάτες και συμπορευτές μια ομάδα ανθρώπων με κοινές αγωνίες, διαφορετικές διαδρομές αλλά ένα κοινό όραμα: να συνυπάρχουμε σε έναν χώρο όπου ο πολιτισμός και το μοίρασμα είναι μια πράξη καθημερινή, προσβάσιμη και ουσιαστική. Είμαστε συγγραφείς, επιμελητές, παιδαγωγοί, εικαστικοί, άνθρωποι με αγάπη για τις λέξεις και τους ανθρώπους που τις χρειάζονται.
Προσωπικά, έχω την ευθύνη του γενικού συντονισμού και της εκδοτικής κατεύθυνσης. Συντονίζω την ομάδα, επιμελούμαι τις εκδόσεις και τις δράσεις, και προσπαθώ καθημερινά να κρατώ ζωντανό τον διάλογο ανάμεσα στην τέχνη, την κοινωνία και την ουσία των πραγμάτων. Δεν είναι ρόλος διοικητικός, είναι ρόλος φροντίδας. Και αυτή είναι, νομίζω, η μεγαλύτερη πρόκληση αλλά και χαρά του εγχειρήματος.
Ποια είναι η φιλοσοφία πίσω από τις δράσεις σας και πώς επιλέγετε τις θεματικές που αναδεικνύετε κάθε φορά;
Αυτό που αποτελεί την κεντρική πεποίθηση -δική μου αλλά και των συνεργατών μου- είναι πως ο πολιτισμός δεν είναι -και δεν πρέπει να είναι- προνόμιο, αλλά κοινό αγαθό· κάτι που χτίζεται συλλογικά, μέσα από τον διάλογο, τη διαφωνία, την ανταλλαγή εμπειριών. Γι’ αυτό και οι δράσεις μας -είτε πρόκειται για μια έκδοση, είτε για μια θεματική βραδιά ή ένα εργαστήριο- έχουν πάντα στο επίκεντρο τον άνθρωπο, την κοινωνική πραγματικότητα και την ανάγκη για ουσιαστική επικοινωνία.
Δεν επιλέγω θεματικές «επικαιρότητας» απλώς για να ακολουθήσω μια τάση. Επιλέγω αυτά που επιμένουν, που επιστρέφουν, που μας απασχολούν βαθιά: ζητήματα ταυτότητας, ιστορικής μνήμης, κοινωνικής δικαιοσύνης, πολιτισμικής κληρονομιάς, αλλά και προσωπικές ιστορίες που τις ακούμε να ψιθυρίζονται γύρω μας και έτσι τους δίνεται φωνή, μέσα από τα βιβλία, τις εκδηλώσεις, τις συνεργασίες μας.
Προσωπικά αντιμετωπίζω κάθε δράση ως μια ευκαιρία συνάντησης -με τον άλλον, αλλά και με τον εαυτό μας, όπως αυτός μπορεί να μετατοπιστεί μέσα από την τέχνη.
Ποια θεωρείτε ως τη στιγμή–ορόσημο για την ΤΡ.ΙΕΝΑ μέχρι σήμερα; Ένα project που σας συγκίνησε ή σας δικαίωσε;
Είναι εξαιρετικά δύσκολο να επιλέξω γιατί πραγματικά, ειδικότερα όσον αφορά στα βιβλία, είμαι για το κάθε ένα από αυτά πολύ περήφανη, είτε αυτά που προέρχονται από μεμονωμένους συγγραφείς είτε όσα αποτελούν συλλογικές προσπάθειες. Σίγουρα η πρώτη έκδοση, το φωτογραφικό λεύκωμα “20-40” που περιείχε τη σύμπραξη 60 ανθρώπων: 20 φωτογράφων και 40 διάσημων φωτογραφιζόμενων από όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής, με στόχο την ευαισθητοποίηση, την ενημέρωση του κόσμου και τη στήριξη των αναγκών έρευνας για την αντιμετώπιση της νόσου Αlzheimer. Ακολούθησαν πολλές άλλες συλλογικές στιγμές, όπως ο λογοτεχνικός διαγωνισμός για τις ανάγκες των σπουδαστών του Κρατικού Ωδείου Θεσσαλονίκης και η έκδοση του βιβλίου “Ο Ravel στην Άνω Πόλη”, το βιβλίο “Σχώρα με, ρε μάνα” με τα κείμενα των έγκλειστων μαθητών του Καταστήματος Κράτησης Νιγρίτας Σερρών. Αλλά η καρδιά μου επίσης χτυπά καθώς η ΤΡΙ.ΕΝΑ είναι το λογοτεχνικό σπίτι και όχι μόνο της πρωτοβουλίας “Το ΠαΤάρι”, της αυτόνομης έκδοσης και δωρεάν κυκλοφορίας, του ομώνυμου zine με κείμενα μαθητών (και ήδη καρδιακών φίλων), μιας ομάδας επτά ατόμων που ένωσε τις δυνάμεις της με στόχο να φέρει τη λογοτεχνία πιο κοντά στον κόσμο – εκεί όπου ανήκει κι από όπου προέρχεται.
Πώς ανταποκρίνεται το κοινό στα καλέσματά σας; Έχετε δει να διαμορφώνεται ένα σταθερό πολιτιστικό κοινό γύρω από τις δράσεις σας;
Παρατηρώ, και είμαι πολύ περήφανη γι’ αυτό, μια διαρκώς αυξανόμενη ανταπόκριση του κόσμου, αφενός στις εκδόσεις μας (τόσο ως περιεχόμενο όσο και ως αισθητική ταυτότητα) αφετέρου στις διάφορες δράσεις. Είναι η πιο συγκινητική επιβεβαίωση ότι αυτό που κάνουμε έχει νόημα. Βλέπω από την πρώτη στιγμή, ανθρώπους διαφορετικών ηλικιών κι αφετηριών να ανταποκρίνονται στα καλέσματα -όχι απλώς ως θεατές ή αναγνώστες, αλλά ως συμμέτοχοι. Αυτό που διαμορφώνεται σταδιακά είναι μια κοινότητα ανθρώπων που αναζητούν το βάθος, που δεν ικανοποιούνται από την επιφάνεια, που θέλουν να συναντηθούν μέσα από τον πολιτισμό. Αυτό που με ενδιαφέρει είναι η ποιότητα των σχέσεων που αναπτύσσονται, και με ευγνωμοσύνη και βαθιά ικανοποίηση βλέπω να χτίζεται ένα σταθερό, ζεστό και ενεργό δίκτυο ανθρώπων που στηρίζει τις δράσεις μας, που επιστρέφει, που φέρνει φίλους, που προτείνει ιδέες, που κάνει τη “σκηνή” μας κοινή υπόθεση.
Με ποια κριτήρια επιλέγετε συνεργασίες με καλλιτέχνες, φορείς ή χορηγούς; Υπάρχει μια κοινή πολιτιστική γραμμή που ακολουθείτε;
Οι άνθρωποι που βρίσκονται κοντά μου δεν είναι απλώς στρατηγικές επιλογές, αλλά επεκτάσεις της ταυτότητας της ΤΡΙ.ΕΝΑΣ. Επιλέγω να συνεργάζομαι με ανθρώπους, καλλιτέχνες και φορείς που μοιράζονται τον ίδιο αξιακό κώδικα: σεβασμό προς τον πολιτισμό ως εργαλείο κοινωνικής μεταμόρφωσης, προσήλωση στην ουσία αντί για τη βιτρίνα, και μια ειλικρινή πρόθεση προσφοράς.
Δεν με ενδιαφέρει να συνεργάζομαι με φορείς που βλέπουν τον πολιτισμό εργαλειακά ή καθαρά εμπορικά. Αντιθέτως, αναζητώ συνέργειες με ανθρώπους κι οργανισμούς που βλέπουν την τέχνη ως χώρο συνάντησης, ανάδειξης αθέατων πλευρών και δημιουργίας κοινού νοήματος. Αυτή η κοινή πολιτιστική γραμμή -μια στάση ευθύνης, ρίσκου κι εμπιστοσύνης στον αναγνώστη και στον πολίτη- είναι για εμένα το βασικό κριτήριο. Να μπορώ να νιώθω περήφανη για την επιλογή μου και να την υποστηρίζω χωρίς δεύτερη σκέψη. Κυρίως και πρωτίστως όταν ο συγγραφέας έχει το θάρρος και την ειλικρίνεια να τοποθετείται στα πράγματα.
Πόσο σημαντική είναι για εσάς η συμμετοχή των νέων και η καλλιέργεια της δημιουργικότητας στις νεότερες γενιές;
Η συνύπαρξη με τις νέες λογοτεχνικές -κι όχι μόνο- φωνές δεν είναι απλώς μια προτεραιότητα -είναι ο ίδιος ο λόγος ύπαρξής μας. Αν ο πολιτισμός δεν φτάνει στις νεότερες γενιές, αν δεν τις εμπνέει, αν δεν τις περιλαμβάνει, τότε χάνει τον λόγο ύπαρξής του. Είναι σημαντικό οι νέοι να νιώσουν ότι ανήκουν, ότι έχουν φωνή, ότι η δημιουργικότητά τους δεν είναι περιττή ή περιθωριακή, αλλά απολύτως απαραίτητη για να αλλάξει ο κόσμος.
Για τον λόγο αυτό, επιδιώκω να δημιουργώ δράσεις που δεν είναι “από πάνω προς τα κάτω”, αλλά προκύπτουν μέσα από την αλληλεπίδραση, τη συμμετοχή, την ακρόαση και τον πειραματισμό. Εργαστήρια, εκδόσεις νέων δημιουργών, λέσχες λογοτεχνίας, συμμετοχικά projects: όλα έχουν ως στόχο να ενεργοποιήσουν τη φαντασία, να απελευθερώσουν τη σκέψη και -ίσως το πιο σημαντικό- να καλλιεργήσουν την πίστη ότι η τέχνη μπορεί να είναι τρόπος ζωής, όχι πολυτέλεια.
Σε μια εποχή που η πολιτιστική παραγωγή δοκιμάζεται, ποια είναι η μεγαλύτερη πρόκληση για έναν ανεξάρτητο οργανισμό σαν την ΤΡΙ.ΕΝΑ;
Η μεγαλύτερη πρόκληση για μένα και για την ΤΡΙ.ΕΝΑ, ως έναν ανεξάρτητο οργανισμό, είναι να καταφέρει να παραμείνει πιστή στην αποστολή της, χωρίς να αλλοιωθεί από τις πιέσεις της βιωσιμότητας, της προβολής ή της “εύκολης” θεματολογίας. Σε μια εποχή όπου η πολιτιστική παραγωγή συχνά μετριέται με likes, αριθμούς και ταχύτητα, το να επιμένεις στην ποιότητα, στη διαδικασία, στη σιωπή πριν από τη φωνή, είναι από μόνο του πράξη αντίστασης.
Οι οικονομικές δυσκολίες, η έλλειψη θεσμικής στήριξης, η κόπωση του κοινού από τον υπερκορεσμό προσφορών είναι υπαρκτά εμπόδια. Αλλά η πραγματική πρόκληση είναι να μη χάσεις το όραμα, το γιατί ξεκίνησες. Να συνεχίζεις να προσφέρεις κάτι με νόημα, ακόμα κι όταν δεν φαίνεται “πλουμιστό”, ακόμα κι όταν δεν είναι “εύκολο”. Για εμένα, αυτό είναι το πιο δύσκολο αλλά και το πιο πολύτιμο: να κρατήσω ζωντανή τη σπίθα μέσα μου αλλά και μέσα σε όλους όσους συμπορεύονται μαζί μου, μια σπίθα που ανάβει σιγά σιγά, χωρίς τυμπανοκρουσίες, αλλά μας ζεσταίνει βαθιά.
Υπάρχουν νέες δράσεις ή σχεδιασμοί που θα θέλατε να μοιραστείτε με το κοινό μέσα στο επόμενο διάστημα;
Φυσικά -και είναι πάντα μεγάλη χαρά να μοιράζομαι όσα ετοιμάζουμε, όχι μόνο για να ενημερώσουμε, αλλά γιατί πιστεύω στη δύναμη της προσμονής και της συλλογικής συμμετοχής. Το επόμενο διάστημα προγραμματίζουμε την κυκλοφορία νέων εκδόσεων που συνεχίζουν την επιλογή μας να μην βάζουμε “ταμπέλες” σε είδη, αλλά να πειραματιζόμαστε, δίνοντας βήμα τόσο σε νέους όσο και σε ήδη καταξιωμένους δημιουργούς.
Παράλληλα, ετοιμάζουμε μια σειρά ανοιχτών δράσεων στον χώρο μας, που θα συνδυάζουν τη λογοτεχνία με άλλες μορφές έκφρασης -μουσική, εικαστικά, προφορική αφήγηση- με στόχο να ξαναθυμηθούμε πως ο πολιτισμός δεν ζει μόνο μέσα στο χαρτί, αλλά και στη συνάντηση.
Και φυσικά, στόχος είναι όλο και περισσότερο η επένδυση στη συνεργασία με εκπαιδευτικούς και νέες ομάδες, γιατί πιστεύουμε πως ο σπόρος της δημιουργικότητας πρέπει να φυτεύεται νωρίς και να καλλιεργείται με φροντίδα.
Το μόνο που μπορώ να πω με σιγουριά, είναι πως θα είμαστε σε συνεχή κίνηση και θα περιμένουμε τον κόσμο να χαρεί με τη συμμετοχή του.
Ποιο είναι το δικό σας προσωπικό όραμα για τον πολιτισμό στην Ελλάδα και ποιον ρόλο φιλοδοξείτε να έχει την ΤΡΙ.ΕΝΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ σε αυτό το όραμα;
Το δικό μου προσωπικό όραμα για τον πολιτισμό στην Ελλάδα δεν είναι ούτε μεγαλεπίβολο ούτε ιδεαλιστικό· είναι βαθιά ριζωμένο στην ανάγκη να ξαναβρούμε τον συνδετικό ιστό ανάμεσα στους ανθρώπους, να απομακρυνθούμε από τον ελιτισμό, να φέρουμε τον πολιτισμό κοντά σε όλους και να τον κάνουμε χώρο καθημερινής πράξης. Όχι κάτι που συμβαίνει “κάπου αλλού”, για λίγους, σε ειδικές περιστάσεις -αλλά κάτι που είναι παρόν, ζωντανό, συμμετοχικό.
Οραματίζομαι έναν πολιτισμό που χωράει τη διαφορετικότητα, που δεν φοβάται να πει τα δύσκολα, που δεν γίνεται εργαλείο εξουσίας αλλά πεδίο ελευθερίας. Έναν πολιτισμό που τρέφει τη σκέψη, την ενσυναίσθηση και τη φαντασία -γιατί αυτές είναι, τελικά, οι πιο ανθεκτικές μορφές αντίστασης.
Μέσα σε αυτό το όραμα, η ΤΡΙ.ΕΝΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ θα ήθελα να λειτουργεί σαν ένας μικρός αλλά ουσιαστικός φάρος: χωρίς να αξιώνει δάφνες, αλλά να παραμένει πιστός και σταθερός· που να δείχνει έναν άλλο δρόμο, λιγότερο προφανή, αλλά ίσως πιο αναγκαίο. Με σεβασμό στη δημιουργία, με φροντίδα για τον άνθρωπο, με πίστη πως ακόμη και σε δύσκολες εποχές, ο πολιτισμός μπορεί να είναι πράξη ελπίδας.
Στο τέλος της ημέρας, αυτό που μας κρατά ενεργούς δεν είναι οι αριθμοί, αλλά οι στιγμές εκείνες που ένα βιβλίο αγγίζει έναν αναγνώστη, μια δράση γεννά έναν διάλογο, μια φωνή που δεν είχε ακουστεί ως τώρα βρίσκει τον χώρο της. Για εμένα, η ΤΡΙ.ΕΝΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ δεν είναι μόνο ένας εκδοτικός οργανισμός -είναι μια ζωντανή κοινότητα, μια πράξη φροντίδας και συνάντησης.
Κι αυτό το χτίζουμε κάθε μέρα, μαζί με όσους μοιράζονται το ίδιο βλέμμα, την ίδια ανάγκη για έναν πολιτισμό πιο ανθρώπινο, πιο δίκαιο, πιο ανοιχτό. Σας περιμένουμε, λοιπόν -είτε μέσα από τις σελίδες ενός βιβλίου, είτε από κοντά στον χώρο μας- να γίνουμε μέρος μιας κοινής ιστορίας που αξίζει να ειπωθεί.
ΤΡΙ.ΕΝΑ πολιτισμού – Εκδόσεις και εργαστήρια γραφής
Γρ. Ζαλίκη 3
Τ. 2310241261
