Pac-Man: Η αχόρταγη κίτρινη φάτσα που άλλαξε τον κόσμο του gaming
Στα τέλη της δεκαετίας του ’70, ο Ιάπωνας σχεδιαστής Toru Iwatani κοιτούσε ένα πιάτο πίτσας απ’ όπου είχε αφαιρεθεί το πρώτο κομμάτι. Το σχήμα που έμεινε —ένας κύκλος με ένα τρίγωνο κενό— του θύμισε στόμα. Και κάπως έτσι γεννήθηκε μια από τις πιο εμβληματικές φιγούρες της ιστορίας των videogames.
«Αν αφαιρέσεις ένα κομμάτι, μοιάζει με στόμα», είχε πει ο ίδιος χρόνια αργότερα στο Wired, επιβεβαιώνοντας τον αστικό μύθο γύρω από τη δημιουργία του Pac-Man.
Φέτος, ο Pac-Man συμπληρώνει 45 χρόνια ζωής. Το απλό, κίτρινο, αχόρταγο πλάσμα που κινείται μέσα σε σκοτεινούς λαβύρινθους καταπίνοντας τελείες και αποφεύγοντας τέσσερα πολύχρωμα φαντάσματα —τον Blinky, τον Pinky, τον Inky και τον Clyde— παραμένει ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα σύμβολα του gaming.
«Ο Pac-Man σχεδιάστηκε για να εκφράζει την έννοια του “τρώω” με τον πιο απλό τρόπο», εξηγεί η Michiko Kumagai, υπεύθυνη αδειών της Bandai Namco. «Όπως τα χρυσά τόξα των McDonald’s, έτσι κι αυτός έγινε ένα παγκόσμιο σύμβολο. Ο καθένας, ανεξαρτήτως γλώσσας, μπορεί να καταλάβει τι σημαίνει».
Από τον PuckMan στην παγκόσμια φρενίτιδα
Στην αρχή, το παιχνίδι κυκλοφόρησε στην Ιαπωνία με το όνομα PuckMan, εμπνευσμένο από τη φράση paku paku taberu («τρώω λαίμαργα»). Σύντομα όμως μετονομάστηκε σε Pac-Man για τη διεθνή αγορά.
Η επιτυχία ήταν ασύλληπτη. Σύμφωνα με το Guinness Book of World Records, είναι το πιο πετυχημένο coin-operated arcade παιχνίδι όλων των εποχών, με έσοδα που ξεπερνούν τα 14 δισεκατομμύρια δολάρια από τα μηχανήματα και τις πολυάριθμες μεταφορές του σε κονσόλες — από το NES μέχρι το Xbox 360.
Ένα σύμβολο απλότητας
Ο καθηγητής Peter Etchells του Πανεπιστημίου Bath Spa περιγράφει τον Pac-Man ως «ένα ορόσημο για τη mainstream βιομηχανία των videogames».
«Είχε μια κομψή απλότητα που γοήτευσε τους παίκτες. Δεν χρειαζόταν να είσαι gamer για να καταλάβεις τη στρατηγική του: απλός στην αρχή, δύσκολος στην τελειότητα».
Τη δεκαετία του ’80, οδηγοί όπως το How to Win at Pac-Man έγιναν ευαγγέλιο για τους παίκτες, που προσπαθούσαν να μάθουν τα μοτίβα των λαβυρίνθων απ’ έξω. Χιλιάδες τουρνουά οργανώθηκαν παγκοσμίως, μετατρέποντας το παιχνίδι σε κοινωνικό φαινόμενο.
Σε αντίθεση με άλλα δημοφιλή παιχνίδια της εποχής, όπως το Asteroids ή το Space Invaders, ο Pac-Man είχε μια πιο «ουδέτερη» γοητεία. «Ήταν λιγότερο ανδροκρατούμενος», σχολιάζει ο Etchells. «Ο δημιουργός του ήθελε να φτιάξει κάτι που θα διασκέδαζαν όλοι — και κυρίως οι γυναίκες».
Η επιτυχία του Ms Pac-Man το 1982 επιβεβαίωσε την πρόθεση αυτή.
Από τα arcade στα εργαστήρια
Η επιρροή του Pac-Man ξεπέρασε τα όρια του gaming. Ερευνητές σε όλο τον κόσμο τον χρησιμοποίησαν για να μελετήσουν ανθρώπινη και ζωική συμπεριφορά.
Το 2007, επιστήμονες του Caltech κατέγραψαν με MRI τη δραστηριότητα του εγκεφάλου παικτών που δέχονταν ελαφρύ ηλεκτροσόκ όταν τους έπιαναν τα φαντάσματα. «Το σκανάρισμα έδειξε έντονη εγκεφαλική αντίδραση τη στιγμή του κινδύνου», εξηγεί ο Dr Tom Garner του Sheffield Hallam University.
Το 2024, ερευνητές του Cornell απέδειξαν ότι μαϊμούδες παρακολουθούσαν τα μοτίβα των λαβυρίνθων του Pac-Man, παίρνοντας στρατηγικές αποφάσεις – μια ένδειξη προηγμένης γνωστικής συμπεριφοράς.
Ένας ήρωας χωρίς φωνή, με προσωπικότητα
Ο Pac-Man δεν είχε σώμα, ούτε φωνή, όμως οι παίκτες ένιωθαν πως ζούσε. «Ήταν ένα πλάσμα που ένιωθες ότι πονάει όταν χάνει», λέει ο Garner. «Αυτό δημιούργησε έναν μοναδικό συναισθηματικό δεσμό».
Ίσως γι’ αυτό παραμένει ζωντανός στη μνήμη εκατομμυρίων ανθρώπων — ως σύμβολο μιας εποχής με σκοτεινά arcade, φωτισμένα από νέον, όπου φίλοι και αντίπαλοι κυνηγούσαν high scores.
Από το παιχνίδι στο πολιτιστικό φαινόμενο
Η CEO της Bandai Namco, Nao Udagawa, αναγνωρίζει ότι, σε αντίθεση με τον Mario ή τον Sonic, ο Pac-Man δεν έχει ιστορίες ή σενάριο. «Αλλά ακριβώς αυτή η απλότητα τον κρατά διαχρονικό», λέει.
Με συνεργασίες που φτάνουν μέχρι τα Krispy Kreme donuts και διαδραστικά escape rooms σε Μάντσεστερ και Ντουμπάι, η εταιρεία προσπαθεί να κρατήσει τον Pac-Man επίκαιρο και για τη γενιά Ζ.
Κι αν δεν ξέρουμε ακόμα αν θα τον δούμε στη μεγάλη οθόνη, ένα είναι βέβαιο: ο Pac-Man έχει ξεπεράσει το gaming. Είναι πλέον πολιτιστικό εικονίδιο.
Και ίσως, όπως λέει ο Etchells, «μας θυμίζει κάτι βαθιά ανθρώπινο — πως, για να νικήσουμε, κάποτε πρέπει να σταματήσουμε να τρέχουμε και να αντιμετωπίσουμε τα φαντάσματά μας».
